O’zbekiston respublikasi xalq ta`limi vazirligi


Asosiy darslik va oquv qollanmalar


Download 5.01 Kb.
Pdf ko'rish
bet6/17
Sana21.08.2017
Hajmi5.01 Kb.
#13906
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   17

Asosiy darslik va oquv qollanmalar 
1.Ozbekiston Respublikasining “Ta`lim twg’risidagi” Qonuni. – “Barkamol  avlod – 
Ozbekiston taraqqiyotining poydevori” kitobida. – T.: Sharq, 1997.  
2.Kadrlar tayyorlash milliy dasturi. – “Barkamol   avlod – Ozbekiston taraqqiyotining 
poydevori” kitobida. – T.: Sharq, 1997.  
3.Mavlonova R va boshq. Pedagogika. – T.: Oqituvchi, 2001. 
4.Podlasiy I. P. Pedagogika. V 2-x kn. – M.: VLADOS, 2003. 
5. Lixachev B. T. Pedagogika. - M.: Yurayt, 2003. 
6.Slastenin  V.A.,  Isaev  I.  F.,  Shiyanov  E.  N.  Obshaya  pedagogika.  V  2-x  kn.  –  M.: 
VLADOS, 2003. 
7.Toxtaxodjaeva M., Nishonova S., Hasanboev J., Mad`yarova S., Kal`dibekova A va 
bosh. Pedagogika. – T.: Moliya, 2008. 
 8. Pedagogika. Q.Qosnazarov, A.Pazilov, A.Tilegenov Nukus, Bilim, 2009 yil. 
                       
Qoshimcha adabiyotlar 
       1.Barkamol avlod orzusi / Tuzuvchilar: Sh. Qurbonov va b. T.,1999 
       2.Milliy istiqlol g’oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar. – T.:Ozbekiston, 2001. 
       3.Kaldibekova  A.S.,  Xodjaev  B.X.  Oquvchilarning  bilish  faolligini  oshirish 
yollari – T., 2006. 
      4.Munavvarov A.K. Oila pedagogikasi – T.: Oqituvchi, 1994. 
      5.Inomova M. Oilada bolalarning ma`naviy-axloqiy tarbiyasi. – T., 1999. 
      6.Axliddinov  R.Sh.    Ozbekiston  Respublikasida  maktab  ta`limi  tizimini 
boshqarish xususiyatlari. – T.: OzPFITI nashriyoti, 1997. 
      7.Djuraev R.X., Turg’unov S.T. Umumiy orta ta`lim muassasalarini boshqarishda 
menejmentning asosiy tushunchalri. – T.: «Fan» nashriyoti, 2006.   
     8.www. pedagog. uz. 
 
 
 
 

 
43
 Ma`ruza №7. O`rta maxsus va kasb-hunar ta`limi mazmuni 
REJA: 
      1.Ilmiy-texnik jaraen va ta`lim mazmuni.  
      2.Ta`lim mazmunini tashkil etish kontseptsiyasi.  
      3.Akademik litsey va kasb-hunar kollejining o`quv rejasi. 
      4 O`quv dasturlari, darslik va o`quv qo`llanmalari tavsifi. 
      5. Akademik litsey va kas-hunar kollejining davlat ta`lim standartlari. 
 
Tayanch  tushunchalar:  ta`lim  tarbiya  ta`lim  mazmuni  ,  oquv  rejasi.  oquv  dasturi 
darslik DTS 
 
Ta`limning  asosida    jamiyat  rivojlanishining   ob`ektiv ixtiejlari  turadi.  Ta`lim 
insonning    mehnat  olamiga  samaraliroq    kirishni  jamiyat  xaetiga  kushilishini 
ta`minlaydi.  Mustaqillikka  erishib,  erkin  bozori  munosabatlari  asosida  demokratik 
huquqiy  davlat  sifatida  qozirgi  bosqichda  xalq  ta`limi  tizimiga,  pedagogika  faniga, 
esh avlodda mustaqillik va faollikni, ishbilormanlik va tadbirkorlikni shaqllantirishga 
jiddiy e`tibor beilmoqda 
 
XX  asr  pedagoglari  va  psixologlarining    diqqat  markazida  o`quvchilarning 
aqliy  qobiliyatlarini  shaqllantirish,  ularni  uqitish,  tarbiyalash  va  kamol  toptirish 
jarayonlarini  uyg’unloshtirish,  faoliyat  va  ongning  uzarno  bog’liqligshi  nazariyasini 
ishlab chiqish, mustaqil uquv-bilish ishlari, uqishni faollishtirish, ta`lim jarayonlarini 
optimallashtirish, faol ta`limning shaql va metodlaridan foydalanish kabi muallimlar 
asosiy    urin  oldi.  Ularni    ishlab  chiqish  mamlakat  pedagogika  va  psixologiya 
fanlarida  jahon  buyicha  haqli  ravishda  e`tirof  etilgan  turli  yunalishlar  va  maktablar 
vujudga kelishni oldindan bilish imkonini berdi. 
 
Ta`lim-jarayon  bulib,  u  natija  va  tizimdir.  Ta`lim    jarayon    sifatida  bilimlar, 
kunikmalar  va  malakalarning  ma`lum  yig’indisini  faoliyat    va  munosabatlarning  
tegishli    tajribasini  uzlashtirishga  qaratilgan  maxsus  ishlarning    tashkil  qilinishidir. 
Ta`lim  natija  sifatida  bilimlarni  faoliyat  va  munosabatlar  tajribasini  uzlashtirishda 
erishilgan  darajadir.  Ta`lim  tizimi  sifatida-  davlat  muassasalari  va  boshkarish 
organlarining  majmuasi  bulib  ular  doyrasida  insonni  tarbiyalash  jareni  amalga 
oshiriladi.  Shu  tariqa  ta`lim  doimo  bir  yula  tarbiyalash  jarayonini  ham,  uqitish 
jarayonini  ham  ifodalaydi.  Esh  avlod    haqida  gap  ketar  ekan,  shaxsning  kamol 
topishi, uz mavqeini anglashi va uzini kursatish masalalari birinchi urinda turadi. Bu 
masalalar  butun  jamiyat  va  maxsus  yaratilgan  ijtimoiy  institutlar  va  insonning  uzi 
tamonidan  tasodifiy  ravishda  ham,  maqsadga  muvofiq  yusinda  ham  hal  qilinishi 
mumkin.  Ta`lim  tizimida  shaxsning  ijtimoilashuvi,  kasbkorlikni  egallash  va 
moslashuvi jarayonlarini maqsadga muvofiq tarzda boshqarishga ham da`vat etilgan. 
Ta`lim  deganda  shaxsning    jismoniy  va  ma`naviy  kamol  topish  jarayonini, 
uning  ongli  ravishda  ayrim  ibratli  qiefalarga  yunalishi  va    tarixan  maydonga  kelib, 
ijtimoiy  ongda  ma`lum  darajada  erkin  iz  qoldirgan  ijtimoiy    namuna  bulishga,  har 
tamonlama barkamollikka intilish jarayonini tushinish mumkin. Ana shu tushunchaga  
kura ta`lim butun jamiyat va shaxslar haetinig ajralmas  jihati  sifatida namoen buladi 
va  suzning  keng  ma`nosidagi  «tarbiya»  tushunchasiga  uxshaydi.  Lekin  kup 
ma`noliligi  kursatilmasa  «ta`lim»  suzini  tuliq    anglab  bulmaydi.  Masalan  ta`lim  
deganda ma`lum hajmdagi bilimlar, kunikma  va malakalarnit uzlashtirish tushiniladi. 

 
44
Ta`limga shaxsni uqitish va kamol toptirish jarayonining tegishli yusinda tashkil etish 
sifatida  qarash  ham  mutloqa  tug’ridir.  Bulardan  tashqari,  shubhasiz  ta`lim  bilimlar 
kunikmalar  hamda  malakalarni  berish  va  uzlashtirish  bilan  bog’liq  faoliyat    tizimi, 
shuningdek,  ma`lum  ijtimoiy  institutidir.  O`quv  tarbiya  jarayoni    tizimining 
strukturasi,  ana  shu  jarayonning  mazmuni  pedagoglar  va  o`quvchilarning  faoliyati, 
shuningdek  amalga  oshirilgan    ishlarning  natijasi  mazkur  tizim  jamiyatning  qanday 
tarixiy  tipiga    mansubigiga  bog’liqdir.  Mana  shularning  hammasini  hisobga  olib 
kuyidagilarni aytish urinlidir.  Ta`lim nisbatan mustaqil tizim bulib, uning vazifalari 
jamiyat  a`zolarini  muntazam  ravishda  uqitish  va  tarbiyalash  orqali  ularni  ma`lum  
boyliklar, kunikma va malakalar hamda ahloq normalari bilan qurollantirishdir. 
2. Har  bir sinf yakunida o`quvchilar tamonidan egallanishi lozim bulgan bilim, 
kunikma va malakalar ta`lim (uquv) predmetlari buyicha ishlab chiqilgan uquv rejasi 
va dasturlarida uz ifodasini topadi. 
O`quv rejasi- barcha ta`lim muassasalarida suzsiz amal qilinishi  lozim bulgan 
davlat  hujjatidir.  Unda  sinflar  buyicha  urganilishi  lozim  bulgan    uquv  predmetlari, 
mazkur  predmetlar  uchun  yaratilgan  haftalik  soatlar  hajmi  kursatiladi.  Ta`lim 
muassasalari  uchun  muljallangan  uquv  rejasi  DTS  ning    tarkibiy    qismi    bulgan 
tayanch  uquv  rejasi  asosida  ishlab  chiqiladi  va  tegishli  vazirlik  tamonidan 
tasdiqlanadi  (Res  XT  eki  Oliy  va  Urta    maxsus  ta`lim  vazirligi  tamonidan).  O`quv 
rejasi  ta`lim  muassasasi  ma`muriyatiga  yuboriladi  hamda  mazkur  uquv  jadvali 
asosida  tuziladi.Uquv  jadvalida  hafta  davomida  uqitiladigan  uquv  predmetlarining 
nomi  va  ularga  ajratilgan  soatlar  miqdori  kursatilib,  uquv  predmetlarining    nomi  va 
ularga  ajratilgan  soatlar  miqdori  kursatilib,  u  uquv  yurti    direktorining  uquv  ishlari 
buyicha  urinbosari tomonidan tasdiqlanadi. 
O`quv dasturi ham uquv rejasi kabi muhim  davlat hujjati bulib, unda muayan 
uquv  predmeti  (Inson  va  jamiyat)  ning  mazmuni    ochib  beriladi  va  uquv  yili 
davomida  o`quvchilar  tamonidan  uzlashtirilishi  zarur  bulgan  bilim,  kunikma  va 
malakalar  hajmi kursatiladi. 
O`quv  dasturlari    tegishli  ta`lim  (umumiy  urta,  kasb-hunar  eki  oliy  ta`lim) 
turidagi  barcha  ta`lim  muassasalari  uchun  yagona  uning  talablari  tula  ravishda 
bajarilishi majburiy. 
Dastur    tushuntirish  xoti,  bulim  va  mavzular  buyicha  ajratilgan  soatlar  hajmi, 
dastur  materiali  mazmuni  hamda    tavsiya  etiladigan  Adabiyotlar  ruyxatidan  iborat 
buladi. 
Tushuntirish  xatida  uquv    predmetining  ahamiyati,  uning  fanlar  tizimida  
tutgan  urni,  ular    urtasidagi  aloqadorlik,  materialni  urganish  jarayonida  hal  etilishi 
lozim  bulgan    vazifalar  ochib  beriladi.  Ayrim  bulim  va  mavzularning  urganish 
xususiyatlari    kursatiladi,  uqitish  (ta`lim)  metodlari  va  vositalarini  kullashga  doir 
tavsiyalar  beriladi.  Soatlar  hisobini  asosli    urinlarda  uzlashtirilishga  yul  quyiladi. 
Dastur materiali  bulimlar va mavzular buyicha taqsimlangan bulib har bir mavzuning 
urganish    uchun    uzlashtirilishi    majburiy  bulgan  tushunchalar  tizimini  shuningdek 
kunikma  va  malakalarning  aniq  kursatkichi  beriladi,  nihoyat  o`quvchilarga 
kuyiladigan  yakuniy  talablar  baen  etiladi.  Dasturdagi    material  ta`lim  va  tarbiya 
maqsadlari,  didaktik  tamoiyillar,  uzviylik  va  izchillikka      muvofiq  ravishda  
tanglanadi va taqsimlanadi.Uquv dasturlari kuyidagi  tamoyillar asosida  tuziladi: 
1. Dastur mazmunining  ilmiy xususiyatga egaligi 

 
45
2. dastur mazmunining ijtimoiy g’oyaviy xususiyatga egaligi 
3. nazariy g’oyalarning amaliet bilan birligi 
4. dastur mazmunining ijtimoiy tarixiy xususiyati egaligi 
5. dastur mazmunining muayan tizimiga ega bulishi 
6. uquv predmetlari urtasidagi uzaro aloqadorlik, bog’lanishning mavjudligi 
7.  dasturni  tayyorlashda    o`quvchilarning  psixologik  va  ruhiy  xususiyatlarini  
inobatga olish. 
 
O`quv  rejasi    va  dasturi    ta`lim  muassasi  ma`muriyati,  o`quvchilar  
jamoalarining suzsiz  amal qilishlari bulgan davlat hujjatidir. 
Darslik-muayan  uquv  predmeti  uquv  dasturida  kursatilgan  hajmida  didaktik 
talablarga    muvofiq  ravishda  batafsil  baen  qilib  beradigan  uquv  kitobi  sonaladi. 
Darslikning  xarakterli  xususiyati  bu  uning  mazmunining  uquv  dasturi  mazmuniga  
mos  kelishidir.  Darslikda  material  bulimlar  buyicha  taqsimlanadi.  Har  bir  mavzu 
muayan  bob,  uning    tarkibida  bulgan  bandlar  asosida  ochib  beriladi.  Uquv  djarsiga 
bir qator talablarga muvofiq  yaratiladi. Ushbu talablar kuyidagilardan iboratdir.  
1. O`quv  darsligida ilmiy bilimlar  tizimi va hajmi uquv dasturri talablariga hamda 
tegishli sinf o`quvchilarning esh va psixologik xususiyatlariga mos bulishi kerak. 
2.  Darslikda  baen  qilingan  ilmiy  bilimlarning  nazoriy    asoslari  hamda  g’oyaviy 
yunalish  tizimli  va  izchil  bulishi,  keltirilgan  ma`lumiyat    va  dolillarning  asosli, 
ishonchli  bulishi,  ular  tug’ri  tahlil,  aniq  ta`rif  etilishi,  tegishli  xulosalar  chiqarilishi 
lozim. 
3.    darslik  fanda  isbot  qilinmagan,  ma`lum  ta`rif  va  qoydalarga  ega  bulmagan, 
muammoli masalalardan  holi bulishi kerak. 
4.  Bayon  qilinaetgan  material  o`quvchilarga    tushunarli    pishiq-puxta  va  ixchom 
jumlalardan iborat bulishi lozim. 
5.  darslikning  tashqi  kurinishi,      bezogi  muayan  sinf  o`quvchilarining  estetik  
didlariga mos keladigan bulishi kerak. 
6. darslik muayan sinf o`quvchilari uchun joriy qilingan gigiena qoydalariga muvofiq 
bulishi kerak. 
Darsliklar  uquv  materiallarini  tularoq  va  chuqurroq  egallab  olishga  erdam  beruvchi 
uquvqullanmalari bilan tuldirilishi lozim. Yunalish va  hol qiladigan vazifalarga kura 
uquv kullanmalarni kuyidagilarga bulish mumkin: 
A)  o`quv  materiallarini  chuqurlashtiruvchi  va  uni  eslab  qolishga  erdam  beruvchi 
qullanmalar-xrestomatiya mashqlar tuplami, kartalar 
B)  kunikma  va  malakalarni    qilishga  erdam  beruvchi  qullanmalar-topchiriqlar 
kartochkasi 
V) ma`lum tushunishni engillashtiruvchi kullanmlug’atlar, ma`lumaotnamalar 
G)    kup  maqsadga  xizmat  qiluvchi  kullanmalar-kinofil`mlar,  entsiklopediyalar  va 
boshkalar. 
 
3.  Davlat ta`lim  standarti  umumiy  urta   ta`lim,  kasb hunar ta`limi  hamda  oliy 
ta`lim  uchun  alohida  ishlab    chiqariladi.  Umumiy    urta  ta`limning  davlat  ta`lim 
standarti  o`quvchilar  umumta`l  tayergarligiga,  saviyasiga  quyiladigan  majburiy 
minimal  darajani  belgilab  beradi.  DTS  ta`lim  mazmuni,  shaqllari  vositalari,  usullari 
va  ularning  sifatini  baholash  tartibini  belgilaydi.  Ta`lim  mazmunining    uzaki 
hisoblangan  standart  vositasida    mamlakat  xududida  faoliyat  kursmataetgan  turli 
ta`lim muassasalarida (davlat va  nodavlat ta`limning barqaror darajasini  ta`minlash 

 
46
sharti  omalga  oshiriladi.  DTS  uz  mohiyatiga  kura  uquv  dasturlari  darsliklar 
kullanmalar, nizomlar uquv rejasi va boshka me`eriy hujjatlarni yaratish uchun asos 
bulib xizmat qiladi. 
 
Umumiy  urta    (kasb  huunar,  oliy)  ta`limning  DTS  uzining  tuzilishi    va 
mazmuniga  kura  davlat,  xudud  ta`lim  muassasalari  manfaatlari  va  vositalari  
muvozanatini  aks  ettiradi  hamda  eng  muhim  o`quvchi  shaxsi  uning    intilishlari 
qobiliyatlari  va  qiziqishlari    ustivorligidan  kelib  chiqadi.  DTS  ni,  uning  talablarini 
bajarish O`zbekistan Respublikasi xududilari faoliyat kursataetgan mulkchilik shaqli 
va qiziqishustivorligidan kelib chiqadi. 
 
Umumiy  urta  (kasb  hunar  va  oliy)  ta`limning  DTS  kuyidagi    tamoyillarga 
tayangan holda ishlab chiqiladi. 
-DTS ni davlat va jamiyat talablari va shaxs extiejiga mosligi 
-o`quv    dasturlari  mazmunining  jamiyat  ijtimoiy    tarakkieti  hamda  fan  texnika 
rivojlanish bilan bog’liqligi 
-umumiy  urta  (kasb  hunar  va  oliy)    ta`limning  boshka    ta`lim  turlari  va  bosqichlari 
bilan uzluksizligi va ta`lim  mazmunining uzviyligi 
-umumiy urta (kasb hunar va oliy)  ta`lim mazmunining insonparvarligi  
-umumiy  urta  (kasb  hunar  va  oliy)    ta`limning  mazmuni  shaqli,  vositalari  va 
usullarini  tanlashda innovatsiya texnologiya yutuqlariga tayanish. 
-ta`lim mazmunining  respublikadagi barcha  xududlardagi birligi 
-pedagogik  tafakkurda  qaror  topgan  an`anaviy  qarashlar  bilan  «Ta`lim  tug’risidagi» 
qonun va «Kadrlar tayyorlashning milliy dasturi» mazmunida ifodalangan zamonaviy 
talablarning    uzviyligi  ilg’or  demokratik  qonuniy  mamlakatlarning  ta`lim  sohasida 
me`erlarni  belgilash  tajribalaridan  milliy  xususiyatlarni  hisobga  olgan  holda 
foydalanish. 
SAVOLLAR 
1.Akademik 
litsey 
va 
kasb-xunar 
maktablarining 
maqsadini 
ayting?. 
2. Uzluksiz ta`lim deganimiz nima? 
3. Davlat ta`lim standartlarini izoxlab bering?. 
 
 
          Foydalaniladigan asosiy darslik va oquv qollanmalar royxati 
  
Asosiy darslik va wquv qwllanmalar 
1.Ozbekiston  Respublikasining  “Ta`lim  twg’risidagi”  Qonuni.  –  “Barkamol  
avlod – Ozbekiston taraqqiyotining poydevori” kitobida. – T.: Sharq, 1997.  
2.Kadrlar  tayyorlash  milliy  dasturi.  –  “Barkamol      avlod  –  Ozbekiston 
taraqqiyotining poydevori” kitobida. – T.: Sharq, 1997.  
3.Mavlonova R va boshq. Pedagogika. – T.: Oqituvchi, 2001. 
4.Podlasiy I. P. Pedagogika. V 2-x kn. – M.: VLADOS, 2003. 
5. Lixachev B. T. Pedagogika. - M.: Yurayt, 2003. 
6.Slastenin V.A., Isaev I. F., Shiyanov E. N. Obshaya pedagogika. V 2-x kn. – 
M.: VLADOS, 2003. 
7.Toxtaxodjaeva  M.,  Nishonova  S.,  Hasanboev  J.,  Mad`yarova  S., 
Kal`dibekova A va bosh. Pedagogika. – T.: Moliya, 2008. 
          8. Pedagogika. Q.Qosnazarov, A.Pazilov, A.Tilegenov Nukus, Bilim, 2009 yil. 

 
47
 
 
                        
Qoshimcha adabiyotlar 
       1.Barkamol avlod orzusi / Tuzuvchilar: Sh. Qurbonov va b. T.,1999 
       2.Milliy  istiqlol  g’oyasi:  asosiy  tushuncha  va  tamoyillar.  –  T.:Ozbekiston, 
2001. 
       3.Kaldibekova  A.S.,  Xodjaev  B.X.  Oquvchilarning  bilish  faolligini  oshirish 
yollari – T., 2006. 
      4.Munavvarov A.K. Oila pedagogikasi – T.: Oqituvchi, 1994. 
      5.Inomova M. Oilada bolalarning ma`naviy-axloqiy tarbiyasi. – T., 1999. 
      6.Axliddinov  R.Sh.    Ozbekiston  Respublikasida  maktab  ta`limi  tizimini 
boshqarish xususiyatlari. – T.: OzPFITI nashriyoti, 1997. 
      7.Djuraev  R.X.,  Turg’unov  S.T.  Umumiy  orta  ta`lim  muassasalarini 
boshqarishda menejmentning asosiy tushunchalri. – T.: «Fan» nashriyoti, 2006.   
     8.www. pedagog. uz. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
48
Ma`ruza №8.Ta`lim metodlari va  vositalari 
 
REJA: 
 
1.Ta`lim metodlari va usullari tushunchalari. 
2. Zamonaviy didaktikada ta`lim metodlari tasnifiga turlicha endashuvlar. 
3. Sharq mutafakkirlari ta`lim metodlari haqida.  
4.Ta`lim metodlari samaradorligini oshirish yоllari. 
 
Tayanch 
tushunchalar. 
Ta`lim 
metodlari, 
ta`lim 
vositalari, 
didaktika, 
samaradorlik,usullar  
 
Ta`lim  jarayonining    muvaffakiyati  uning  shaqlligini  emas,  balki 
kullanilaetgan metodlar samoradarligiga ham bog’liqdir. Ta`lim nazariyasida uqitish 
(ta`lim) metodlari markaziy urin egallaydi. 
 
«metod» yunoncha suz bulib «yul» ma`nosini anglatadi. Pedagogika amalietida  
uqitish usullari va metodlarining juda katta boyligi  tuplangan. Ularni tonlashda turli  
sharoitlar  uqitilaetgan  esh  xususiyatlari  oldingi  tayergarligi  darajasi  va    xokaza 
xisobga olinadi.  
 
Farabiy  uzining  uqitish  metodlari  haqidagi  tushuntirishlarida    o`quvchilarga 
turli  bilimlar  berish  bilan  birga  mustakil  xolda  bilim  olish  yullarini  kursatish,ularni 
bilimlarining zarurligiga shok shubxasiz ishontirish keraqligini uktirgan.
1
 
        Ta`lim  metodlari  ukitishning uz  oldiga  kuygan  maksadlariga  erishish usullarini 
hamda ukuv materiallarini nazariy va amaliy iunaltirish yullarini anglatadi. 
        O`kitish  metodlari  ta`lim  jarayonida    O`qituvchi  va  o`quvchi  faoliyatining 
qanday  bulishi  uqitish  jarayonini  qanday    tashkil  va  olib  borish    keraqligini  hamda 
shu  jarayonda  o`quvchilar  qanday  ish  harakatlarini  bajarishlari  keraqligini    belgilab 
beradi. 
 
2.  Metodlar  birqancha  asosiy  guruhlardan  iborat  bulib  ularning  har  biri  uz 
navbatida  kichik  guruhlar  va  ularga  kiruvchi    alohida  metodlarga  bulinadi.  uquv 
bilish faoliyatini tashkil qilish va amalga oshirish jarayonini uzi uzatish . qabul qilish, 
anglash,  uquv  axborotlarini  esda  saqlashni  hamda  olinadigan  bilim  va  kunikmalarni 
amalietda kullay olishni nazarda  tutishni  hisobga olsak,  birinchi guruh metodlariga 
suz orqali  uzatish va axborotni (informatsiya) eshitish  orqali qabul qilish metodlari   
(og’zaki metodlar hikoya, ma`ruza, suhbat va boshkalar) uquv axborotini kurgazmali 
metodlar  tasviriy,  namoyish  qilish  va  boshkalar    uquv  axborotini  amaliy  mehnat 
harakatlari orqali berish (amaliy metodlar. Mashklar. Laboratoriya tajribalari, mehnat 
harakatlari va boshkalar) kiradiyu 
 
Yuqorida  baen  qilingan  fikrlardan  kelib  chiqqan    holda  amalietda    keng 
qullanilaetgan metodlarni uch guruhga ajratish mumkin. 
 
1. rasm 
 
 
 
                                                           
1
 Farabi matematicheskie  traktat . Alma-ata 19u2 god. 
Ta`lim metodlari 
  оkuv materialini ogzaki bayon kilish metodi 
2. Kurgazmalilik metodi 
3.Amaliy mashgulotlar metodi 

 
49
 
O`quv  materialini  ogzaki    baen  qilish  metodi  maktab  ta`lim  tizimida  eng  kup 
kullaniladigan  metodlardan  biri  bulib  mazkur  metodga  barcha  uquv  predmetlari 
buyicha  barcha sinflarda murojaat qilish mumkin. 
 
Ushbu  metod  baen  qilinaetgan  ma`lumotlarning    tug’ridan  tug’ri 
O`qituvchining  jonli  nutqi  orqali  idrok  qilinishi  bilan  tavsiyalanadi  va  ana  shu 
xususiyatga kura  ta`limning boshqa metodlaridan farq qiladi. 
O`quv  materialini  ogzaki baen qilish metodi kuyidagi  besh  turda qullaniladi: 
 
 
 
Hikoya-o`qituvchi tamonidan  yangi   
utilaetgan mavzuga oid fakt, hodisa 
va vokealarning usliklarga bulib,  
obrazli tasvirlash yuli bilan  
ixcham qisqa va  izchil baen qilinishi 
dir. (I-IV sinf 10-12 min, V-VIII sinf 
15-20 min bulishi mumkin) hikoya qilish 
gumanitar predmetlar uqitishda  keng qullaniladi. 
 
Maktab  mavzusi-  utilaetgan  mavzuning  haqiqiy  mohiyatini  ochib  berish, 
ulardan  ilmiy  xulosalar  chiqarish  va    umumlashtirish  yuli  bilan,  bir  saotlik 
mashg’ulot  davomida  bilimlarni  izchillik    bilan    sidirg’asiga  baen  etishdir.  Maktab 
ma`ruzasi asosan yuqori sinflarda qullaniladi. 
Maktab ma`ruzasi kuyidagi talablar asosida  tashkil etiladi. 
1.Materialning  ta`lim  tizimi  oldida  turgan  umumiy  talablarni  amalga  oshirishga  
xizmat qilishga erishish 
2.  materialning tarbiyaviy ahamiyatini tug’ri belgilash 
3.  ma`ruza  jarayonida  o`quvchilarni  mavzuga  oid  fan  etilishlari  kashfietlar  bilan 
tanishtirib borish 
4.  baen  qilishda  o`qituvchi  nutqi  yagona    bilim  manbai  sanaladi,  shu  bois  u  ravon, 
tushunarli,  ifodaviy  bulishi  lozim.  Ma`ruza  jarayonida  o`quvchi  uchun  notanish 
suzlar  va  iboralarga  izoh    berish,  qoida  va  qonunlarning  ta`rifi  sodda,  ixcham  va 
tushunarli bulishi kerak. 
5. o`quvchilar o`qituvchi tomonidan berilgan  ta`riflarni ezib borishlari kerak.  
 
O`qituvchi  muayan    bir  predmetning  u  eki  bu  mavzusiga  oid  qoida,  qoidalar 
qanchalik asosli ekanligini dalillar  misollar keltirish yullari  bilan isbotlab beradi.  
 
Suhbat  metodi  kupincha  savol  javob  metodi  deb  ham  yuritiladi.  Chunki  bu 
metodta dars utilsa, u asosan savol-javob yusinda olib boriladi. 
Suxbat  metodi  bilan  ish  olib  borganda  mashg’ulotlarni  tashkil  qilish  va  uni  olib 
borishda o`qituvchi  kuyidagilarga amal qilishlari kerak. 
1.    O`qituvchining    tayerlagan  savollari  o`quvchilarning  hammasiga  ta`luqli  bulib, 
suroq urtaga tashlanishi kerak. 
2. o`quvchilardan biri javob berish uchun chaqiriladi 
3.  o`quvchilar  hammosi  kunt  bilan  tinglab.  Uning  javobini  tuldirishi,  tuzatishi,  
oydinlashtirishi kerak. 
 
Ta`lim metodlari 
Ogzaki baen kilish metodi 
A) xikoya kilish 
B) ukuv materialini tushuntirish 
V) maktab ma`ruzasi 
G) suxbat 
D) darslik va kitob bilan ishlash. 

 
50
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Ekskursiya  metodi-hamma  urganilaetgan  narsa  va  hodisalarni  tabiy  sharoitda 
eki maxsus kuzatadi. 
 
Amaliy mashg’ulotlar metodi kuyidagi metodlardan  iboratdir. 
 
 
 
 
 
 
 
A) mashq  qildirish metodi  asosan uzlashtirilgan ilmiy bilimlarni mustahkamlash va 
uni  amalda  kullay  olish,  tegishli  kunikma  va  malakalarga  ega  bulishni  ta`minlashga 
xizmat qiladi.. mashq qildirish metodi uquv predmetlarining mazmuni va xarakteriga 
qarab    turlicha  olib  borilishi  mumkin.  Mashq  qildirish    metodida  o`quvchilarning 
ezma  ijodiy  mashqlari  alohida  urin  egallaydi.shuningdek,  ma`lum  mavzularda 
ma`ruza tayyorlash grafik ishlari ham muhim ahamiyat  kasb etadi. 
B)  laboratoriya  metodi-  ta`lim  jarayonida  o`quvchilarga  atrofni  urab  olgan  ob`ektiv 
borlikdagi  narsa  va  hodisalar,  ularning  shaqli,  hajmi,  tarkibi,  tuzilishi,  uzgarish  va 
rivojlanish  qonuniyatlari  haqida  yangi  yangi  bilimlar  berish,  uzlashtirilaetgan  ilmiy 
bilimlarni 
mustahkamlash 
hamda 
tegishli 
kunikma 
va 
malakalar 
bilan 
qurollantirishda  muhim  ahamiyatga  ega.  Laboratoriya  metodi  asosan  fizika  kime, 
biologiya  va  fizik-geografiya  kabi  predmetlarni  urganishda  qullaniladi  va  u  maxsus 
jihozlangan laboratoriya xonada tegishli asboblar erdamida olib boriladi. 
 
 
 
 
 
 
 
 
Laboratoriya metodi xususiyatiga qarab quyidagi tipda tashkil qilinadi. 
1.  Ommaviy mashg’ulotlar 
2. guruhli mashg’ulotlar 
3. yakka tartibdagi mashg’ulotlar. 
Asliga kursatilishi mumkin bulgan narsa, buyum, usimliklar, ularning 
kismlari, xayvonlar, kollektsiyalar, asboblar mashinalar 
Kurgazmalilik metodi 
Tasviriy kurgazmalar materiallari 
A) buyum narsa, xodisa va vokealarning 
tasvirini  ifodolovchi materiallar rasm, 
fotosurat, diafil`m, kinofil`m va boshkalar 
Buyum narsalarni, vokea xodisalarni shartli 
belgi orkali ifodalangan ramziy va sxematik 
tasviriy materiallar (kartalar, diagrammalar) 
Amaliy mashgulotlar metodi 
A) mashk kildirish  metodi 
Laboratoriya mashгulotlari metodi 
V) amaliy mashklar metodi 
Laboratoriya mashgulotlari 
kuzatish 
Tajriba eki sinov utkazish 
Tegishli asbob va kurol arkali 
ma`lum ob`ektni ulchab 
kurish. 

 
51
3.  Ta`lim  jarayonida  qullaniladigan  vositalar.  Ta`lim  standartini  ta`minlashga 
xizmat  qiladi.  Vosita  muayan  uqitish  metodi  eki    metodik  usullari  muvafaqqiyatli 
omalga oshirish uchun zarur bulgan erdamchi materiallaridir. Ta`lim vositalari asbob 
uskunalar. Laboratoriya jihozlari , axborot va texnik vositalar (kurilmalar)  kursatmali 
qurollar, ramziy belgilar, darslik uquv qullanmalari, radio televidenie va komp`yuter 
va xokazolardan  iborat buladi. 
Ta`lim  jarayonida  uqitish  vositalaridan    foydalanish-dars  jarayonida  tabiy  eki 
tasviriy  kurgazma  materiallar  (predmet,  sxema,  diagramma  surat  va  boshkalar) 
laboratoriya  eki  demonstratsiya  mashg’ulotlarida  qullaniladigan  asbob  uskunalar, 
uquv  qurollari  mikroskop  va  boshka  apparatlar,  shuningdek  mavzuga  oid  dalillar 
(tsitatalar ta`rif, koida, formula va boshkalar)  ning ishlatilishini anglatadi.  
Ta`lim  jarayonida  ta`lim  shaqli  metod  va    vositalari  muhim    urin  tutadi, 
mazkur holat tasvirda kuyidagicha  ifodalanadi. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Darslik  va  kitob  bilan  ishlash-materialni  ogzaki  baen    qilish  metodining  asosiy  turi 
bulib,  maktab  amalietida  muhim    urin  tutadi.  Uquv    Adabiyotlari  bilan    ishlash 
murakkab  psixologik  jarayonni  uz  ichiga  oladi.  U  ta`lim  jarayonida    O`qituvchi 
tamonidan  baen  qilinaetgan  bilimlarni,  uquv  materiallarini  kitob  matnidan  kurib, 
ongli  idrok  qilish  faoliyatini  rimvojlantirish  ham  nazarda  tutadi.  Darslik  va    kitob 
bilan ishlash ikki yunalishda olib boriladi. 
 
 
 
 
 
 
 
 
Umumiy  urta  ta`lim  maktablarining  yuqori  sinf  o`quvchilarini  darslik  va 
boshka  uquv  materiallari  bilan    birga  xilma-xil  qushimcha  adabiet,  ilmiy    va  ilmiy 
ammobop maqolalar, shuningdek gazeta jurnal materiallaridan foydalanishga urganib 
borish lozim. 
Kursatmalilik metodi 
A) namoyish etish 
B) tasvirlash 
V) ekskursiya 
Namoyish etish 
Boshka mustakil ta`lim metodlari bilan olib 
borilaetgan darsga namoyish etiladigan 
materiallardan foydalonish 
Dars eki dars mashguloti- 
ning asosiy kismida utilaetgan 
mavzuning mazmunini namoen 
kilish 
Darslik va kitob bilan ishlash 
Dars jarayonida darslik va ukuv 
Adabiyotlari bilan ishlash 
Dars mavzusiga boglik xolda sinf va sinfdan 
tashkari vaktlarda darslik va ukuv 
Adabiyotlari bilan mustakil ishlash 

 
52
 
SAVOLLAR 
1.Ta`lim 
metodlarining 
klassifikatsiyasini 
ta`riflab 
bering?. 
2. Metod degnanimiz nima? 
3. Pedagogik tushunchalar, ularning mohiyati nimada. 
4. Pedagogik tadqiqotning asosiy metodlarini aytib     bering. 
5. Pedagogikaga doir adabietlar royxatini tuzing. 
 
          Foydalaniladigan asosiy darslik va oquv qollanmalar royxati 
  
Download 5.01 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   17




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling