O‘zbekiston respublikasida ma’muriy protseduralarni takomillashtirish

To‘rtinchi muammo ma’muriy qonunchilik ijodkorligida fuqarolar ishtirokining 
yetarli darajada kafolatlanmaganligi yoki yetarli darajada huquqiy mexanizm, 
protsessual kafolatlarning o‘rnatilmaganligidir. Yuqorida ta’kidlanganidek, aslida, 
qonunchilik ijodkorligi faqat qonun chiqaruvchi hokimiyatning vakolatiga kiradi. Ijro 
hokimiyati esa faqat qonunlar ijrosi bilangina shug‘ullanadi va qonun chiqaruvchi 
hokimiyatdan mustaqil tarzda
1
, o‘z-o‘zidan qonunchilik
2
ijodkorligi vakolatiga ega 
emas.
3
Buning asosiy sababi shundaki, qonun chiqaruvchi hokimiyat tomonidan 
chiqariladigan qonun va qarorlar jamiyatdagi ko‘plab (turli) toifa, qatlam 
vakillarining manfaatlarini ifodalash mexanizmiga ega. Ya’ni har bir qatlam, toifa 
vakillari o‘z manfaatlarini parlamentda ifoda eta oladigan vakillari orqali demokratik 
ta’sirga ega bo‘ladilar va parlamentdagi qizg‘in muhokamalar natijasi o‘laroq 
kompromislar yig‘indisi shaklida jamiyatdagi turli manfaatlarning uyg‘unlashuvi 
bo‘yicha kelishuvga erishiladi. Lekin ijro hokimiyatida jamiyatning turli toifa va 
qatlamlari vakillari, ya’ni jamiyatdagi turli toifa va qatlam vakillarining manfaatlarini 
ifodalovchi va himoya qiluvchi institut (mexanizm) mavjud emas. Shuning uchun ijro 
hokimiyati umummajburiy huquqiy xarakterdagi ma’muriy qonunchilikni qabul 
qilishi va unda turli soha, toifa, qatlamlarning manfaatini to‘la ifoda, himoyalay olishi 
juda qiyin (bajarilishi mumkin bo‘lmagan ish).
4
Shunga qaramay, ma’muriyat 
faoliyatini to‘g‘ri tashkil etish, jamiyatning rivoji uchun ma’muriy qonunchilikka 
ehtiyoj tug‘iladi. Boshqa tomondan, ijro hokimiyati doirasida umummajburiy 
huquqiy xarakterdagi ma’muriy qonunchilikni qabul qilish va unda turli soha, toifa, 
qatlamlarning manfaatini to‘la ifoda (himoya) qila olish juda qiyin. Bunday 
muammoning yechimi sifatida bugungi kun ma’muriy huquqi tomonidan «ma’muriy 
1
Qonun chiqaruvchi hokimiyatning alohida va aniq delegatsiyasi (topshirig‘i) mavjud bo‘lgan hollardan tashqari. 
2
Xususiy shaxslarning huquq va erkinliklari, qonuniy manfaatlariga taalluqli moddiy hamda protsessual me’yorlar. 
3
Muroi Tsutomu. «Shingendaigyouseihounyuumon (1)» Houritsubunkasha. 2005. – P.87. 
4
Ichihashi Katsuya hen. «Akchuaru Gyouseihou» Houritsubunkasha. 2010. – P.64. 

---

53 
qonunchilik ijodkorligi protsedurasida fuqarolar (jamoat) ishtiroki»ni ta’minlash 
masalasi taklif qilingan.
1
«Ma’muriy qonunchilik ijodkorligi protsedurasida fuqarolar 
(jamoat) ishtiroki»da fuqarolar (keng jamoatchilik) ma’muriy qonunchilik 
ijodkorligi jarayonida qatnashish imkoniga ega bo‘ladilar. Bu jarayon turli 
davlatlarda turlicha tashkil etilgan bo‘lib, ba’zi umumiy jihatlarini eslatib o‘tish 
mumkin. Masalan, Yaponiya «Ma’muriy protsedura (tartib-taomil)lar to‘g‘risida»gi 
Qonuni 6-bobi (38 – 45-moddalar) «jamoatchilik fikrini o‘rganish protsedurasi» 
(public notice and comment procedure) haqidagi huquqiy normalarni o‘rnatib 
qo‘ygan. Unga ko‘ra, umummajburiy xarakterdagi normativ hujjat (akt)larni qabul 
qilishdan oldin elektron hukumat internet portaliga mana shu hujjatning loyihasi 
taqdim etiladi. Ma’lum bir muddat davomida keng jamoatchilik tomonidan mana shu 
qonunchilik hujjati loyihasiga nisbatan umumiy va aniq (aniq modda, bandlari 
haqida) tarzda fikrlar bildirilishi mumkin. Fikrlar bildirish jarayoni uch bosqichda 
o‘tkaziladi: 1) qonunchilik loyihasi keng jamoatchilik uchun e’lon qilinadi; 2) 
o‘rnatilgan muddat davomida jamoatchilik o‘z fikrlarini bildiradi; 3) keltirilgan fikr, 
mulohazalar yaxshilab, batafsil o‘rganib chiqilib, analiz qilingan holda qonunchilik 
loyihasiga tegishli o‘zgartirishlar kiritiladi va shu asosda qonun qabul qilinadi. 
Ta’kidlash joizki, uchinchi bosqichda, agar ma’muriy organ normativ aktni qabul 
qiladigan bo‘lsa, qabul qilingan normativ akt bilan bir qatorda jamoatchilik fikrini 
o‘rganish natijasini, jumladan, jamoatchilik tomonidan qanday fikrlar, taklif va 
mulohazalar bildirilganligi, bunday fikr-mulohazalarning qaysilari qabul qilingani, 
qaysilari inobatga olinmaganligi, qabul qilinganlik, inobatga olinmaganlikning asosiy 
sabablari, asoslari nimada ekanligi haqidagi tushuntirish, tavsifnoma xati ham e’lon 
qilinishi kerak. «Jamoatchilik fikrini o‘rganish protsedurasi» (public notice and 
comment procedure) asosan ijro hokimiyati tomonidan qabul qilinadigan normativ 
hujjatlarga tatbiq etiladi. Zero, qonun chiqaruvchi hokimiyatda jamoatchilik fikrini 
o‘rganishning mustaqil (alohida) mexanizmi mavjud. O‘zbekiston Respublikasi 
1
AQSh ma’muriy huquqida «legislative rules» (normativ (huquqiy) hujjat)ni qabul qilishda jamoatchilik fikri 
o‘rganilishi lozimligi ta’kidlanadi: «Particularly, unless it falls within an exemption in the organic legislation or in the 
APA, the rule must be developed through public notice and comment procedures and be published in the Federal 
Register» (Bernard Schwartz, Roberto L. Corrada Administrative Law: a casebook. Fifth edit. Aspen Publishers. 2001. 
– P.242 – 243). 

---

54 
amaldagi qonunchiligida «jamoatchilik fikrini o‘rganish protsedurasi» (public 
comment procedure) haqidagi huquqiy kafolatlar hali o‘rnatib qo‘yilmagan. Shuning 
uchun O‘zbekiston Respublikasida ma’muriy qonunchilikning huquqiy mexanizmini 
yanada 
takomillashtirishga 
oid 
kelajakdagi 
istiqbolli 
islohotlar 
doirasiga 
«jamoatchilik fikrini o‘rganish protsedurasi» (public notice and comment 
procedure)ga oid huquqiy mexanizmni shakllantirish ham kiradi deb o‘ylaymiz. 
Hozirgi kunda ma’muriy qonunchilik ijodkorligi jarayoni doirasida jamoatchilik 
fikrini o‘rganishga oid islohotlar amalga oshirilmoqda. Jumladan, O‘zbekiston 
Respublikasining «Davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari faoliyatining ochiqligi 
to‘g‘risida»gi Qonuni (O‘RQ-369-son, 05.05.2014) 5-moddasida davlat boshqaruvi 
organlari tomonidan ishlab chiqilayotgan normativ-huquqiy hujjatlarning, normativ 
va boshqa hujjatlarning loyihalari to‘g‘risida ma’lumotlar berish nazarda tutilgan.