O‘zbekiston respublikasida ma’muriy protseduralarni takomillashtirish

Ma’muriy rejaning huquqiy muammolari 
Ma’muriy huquqning an’anaviy nazariyasiga ko‘ra, jismoniy shaxslarning huquq 
va manfaatlariga ta’sir o‘tkazish faqatgina individual ma’muriy akt vositasida amalga 
oshirilishi ta’kidlangan, shu ma’noda ma’muriy reja bor-yo‘g‘i ma’muriy organ 
uchun ichki hujjat vazifasini o‘taydigan, huquqiy bo‘lmagan harakat sifatida talqin 
etilgan.
3
1
Ichihashi Katsuya hen. «Akchuaru Gyouseihou» Houritsubunkasha. 2010. – P.86. 
2
Sakurai Keiko, Hashimoto Hiroyuki. «Gyouseihou» Koubundou. 2007. – P.153 – 154. 
3
Muroi Tsutomu «Shingendaigyouseihounyuumon (1)» Houritsubunkasha. 2005. – P.80. 

---

72 
Lekin bunday umumiy qoida asosida fikrlanadigan bo‘lsa, ma’muriy rejaning 
yuqorida keltirilgan huquqiy ta’sir ko‘rsatadigan shakllari bee’tibor qoladi. Ya’ni 
ma’muriy rejalarning ko‘pchiligi u yoki bu ma’noda qaysidir alohida shaxslarning 
huquq va majburiyatlariga ta’sir o‘tkazadi. Shundan kelib chiqib ma’muriy rejaning 
ma’muriy huquq fani nuqtayi nazaridan ayrim huquqiy muammolar vujudga keladi. 
Muroi Tsutomuning ta’kidlashicha, ma’muriy rejaning quyidagi huquqiy 
muammolari mavjud. 
A) ma’muriy rejaning huquqiy davlat prinsipi bilan aloqasida muammo yuzaga 
keladi. Aslini olganda, ma’muriy reja mazmuniga ko‘ra ma’muriy organlar 
faoliyatining asosiy yo‘nalishlarini belgilab beradi. Lekin, muammo shundaki, 
ma’muriy rejaning ishlab chiqib qabul qilinishidan to ijrosiga qadar byurokratik 
ko‘rsatmaga asoslanishi juda ko‘p uchraydi. Oqibatda, aslida, faqat qonunga muvofiq 
(asoslanib) yuritilishi lozim bo‘lgan ma’muriy faoliyat «rejalarga muvofiq amalga 
oshiriladigan ma’muriyat», «reja nomi ostidagi qonun», «ma’muriy organ uchun 
qonunga nisbatan ustunroq ahamiyatga ega bo‘lgan reja» deb nomlanadigan bo‘ladi. 
Bu esa, o‘z navbatida, ma’muriy huquqning eng muhim prinsipi – huquqiy davlat 
prinsipiga ziddir; 
B) bundan tashqari, ma’muriy rejalarning huquqiy asosi ham muammo sifatida 
ko‘rilishi mumkin. Ya’ni ma’muriy huquqning prinsiplaridan kelib chiqadigan 
bo‘lsak, ma’muriyatning faoliyatiga doir barcha huquqiy hujjatlar qonun 
delegatsiyasiga asoslanishi shart. Lekin amalda bunday holat kam uchraydi. Buning 
sababi sifatida ma’muriy rejaning mazmuni maxsus soha malakasini, operativlikni, 
tez moslashuvchanlikni (turli munosabatlarga o‘z vaqtida lozim darajada javob 
berishni) talab qilgani keltiriladi. Mazkur sabablarning hech biri ma’muriy rejaning 
huquqiy asosi mavjud bo‘lmasligini oqlolmaydi. Ta’kidlash joizki, ma’muriy 
rejaning jismoniy shaxslarga nisbatan hech bir tarzda huquqiy ta’sir ko‘rsatmaydigan 
shakllari, ya’ni ma’muriy organning ichki hujjati xarakteridagi ko‘rinishlari 
yuqoridagi muammoli holatdan istisno etiladi. Lekin boshqa ko‘rinishdagi ma’muriy 
rejalar, albatta, har bir ma’muriy organ tuzilishi haqidagi qonun hujjatlarida va barcha 

---

73 
sohalarni tartibga soluvchi alohida qonunlarda nazarda tutilishi kerak. Bunda alohida 
soha uchun ma’muriy reja mazmunining umumiy tavsifi, ma’muriy rejani ishlab 
chiqishda aholi (jamoatchilik) fikrini hisobga olishga doir protseduralar va me’yorlar 
bo‘lishi lozim. Bu esa pirovardida ma’muriyat faoliyati ustidan parlament va xalq 
nazoratini amalga oshirishga olib keladi;
C) ma’muriy rejaning navbatdagi huquqiy muammolaridan biri uning qabul 
qilinish protsedurasidir. Aslini olganda, ma’muriy rejalar: a) mazmunining 
ratsionalligi va to‘g‘riligi; b) manfaatdor aholi qatlamlarining (manfaatdor 
shaxslarning) huquq va manfaatlari himoya qilingani; c) ma’muriy faoliyatda xalq 
hokimiyatchiligini kafolatlash (ta’minlash) maqsadida aholi qatlamlarining o‘zaro 
to‘qnashadigan 
manfaatlari 
muvozanatini 
olish, 
har 
bir 
aloqador 
soha 
mutaxassislarining to‘xtam (qaror)larini inobatga olish, boshqa soha ma’muriy 
organlari va ular tomonidan qabul qilingan ma’muriy rejalar bilan o‘zaro muvofiqligi, 
mutanosibligini ta’minlash, xalq (jamoatchilik, fuqarolar) fikrini o‘rganish va uni 
ma’muriy rejada namoyon qilish talab etiladi. Bunday talablarni amalga oshirish 
uchun esa ma’muriy rejani qabul qilish protsedurasi adolatli va ochiq (shaffof) 
bo‘lishi shart. Bunday tizimni ishlab chiqish uchun, avvalo, fuqarolarning ma’muriy 
organlar axborotiga erkin akses (yetishish, ulashish)ini ta’minlaydigan «Davlat 
hokimiyati va boshqaruvi organlari faoliyatining ochiqligi to‘g‘risida» Qonun
1
va 
fuqarolarning ishtirokini kafolatlaydigan «fuqarolar (jamoatchilik) ishtiroki» tizimi 
zarur.
2
Yuqorida bayon qilingan huquqiy muammolar o‘z yechimini topadigan va 
alohida sohalar bo‘yicha qabul qilinadigan qonunlarda ma’muriy rejalarni qabul 
qilishning mexanizmi beriladigan bo‘lsa, ma’muriy huquq nuqtayi nazaridan undan 
keyin juda muhim bosqichga kelinadi. Ya’ni qonun bilan o‘rnatilgan ma’muriy 
rejalarni qabul qilishga qo‘yilgan moddiy va protsessual talablarning bajarilmasligi 
1
«Тадбиркорлик фаолияти соҳасидаги рухсат бериш тартиб таомиллари тўғрисида»ги Ўзбекистон 
Республикаси Қонуни (ЎРҚ-342-сон, 20.12.2012) // Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами. 2012. 
№51. 575-модда; Qarang: «Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini 
rivojlantirish konsepsiyasi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning O‘zbekiston Respublikasi Oliy 
Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining qo‘shma majlisidagi ma’ruzasi. 
2
Muroi Tsutomu. «Shingendaigyouseihounyuumon (1)» Houritsubunkasha. 2005. – P.79 – 82. 

---

74 
yoki lozim darajada bajarilmasligi bunday hujjatlarning noqonuniyligini keltirib 
chiqaradi.
1
Mana shu jihatdan har bir soha ma’muriy organlari ma’muriy rejalarni 
ishlab chiqishda juda ehtiyotkorlik va e’tibor bilan qonun talablariga rioya qilishga 
astoydil intiladilar. Aks holda, ular tomonidan qabul qilingan ma’muriy reja 
noqonuniy bo‘lish xavfi yuzaga keladi. Lekin yuqoridagi taklif ko‘proq Rossiya 
holatiga yaqinroq bo‘lishi, ya’ni umumiy xarakterdagi huquqiy hujjatning 
noqonuniyligini nizolashish tartibi joriy etilishini taqozo qilishi mumkin. Chunki 
ma’muriy rejani individual akt (qaror) sifatida ko‘rish juda mushkul.
2
2.1-ilova