O'zbekiston tarixi

 Геллер М., Некрич А. История России. Утопия у власти. Книга первая. 
Социализм в одной стране. М.: МИК, Agar. 1996, 27-bet. 
2
«Аргументы и факты», М.: 1990, № 2, 90-son. 
3
 
Геллер М., Некрич А. История России. Утопия у власти. Книга первая, 
27-bet. 
25 

---

xalq ommasining istak-xohishlari to„g„risida «xulosa» chiqarishiga yetarli 
bo„ldi va bu xulosa «Aprel tezislari»da o„z ifodasini topdi. Buijua-
demokratik inqilobini tinch yoi bilan sotsialistik inqilobga aylantirish 
to„g„risidagi dasturi bolsheviklaming VII Butun Rossiya konferensiyasi 
(1917-yil 24-29-aprel) qarorlari uchun asos qilib olindi. Shu dastur asosida 
bolsheviklar mehnatkashlar ommasini o„z tomonlariga og„dirib olish uchun 
siyosiy targ„ibot va tashkilotchilik ishlarini olib bordilar. Ana shu davrdan 
e‟tiboran bolsheviklaming faoliyati va omma orasidagi (asosan Yevropa 
millatiga mansub aholi o„rtasidagi) ta‟siri ham jonlanish davriga kirdi, 
bolsheviklar o„lkasidagi RSDRP tashkilotlarida guruh va guruhchalar sifatida 
shakllana boshladilar. 1917-yil aprelida RSDRPning Toshkent tashkiloti 
ichida bolsheviklar gumhi tuzildi. Holbuki bolsheviklar mustaqil siyosiy 
partiya va guruh oiaroq Rossiyada 1903-yildan beri faoliyat ko„rsatgan va 
uning tarkibida tub yerli aholining vakili deyarli yo„q edi. Bu gumh tarkibida 
N.V.Shumilov, 
V.S.Lyapin, 
A.A.Kazakov, 
V.RBauman, 
A.F.Solkin, 
M.RSorokina, 
F.Ya.Siml, 
G.M.Sviling, 
I.N.Gusanov, 
S.Z.Bubsov, 
M.RKafanov, F.D.Dunayev, 
F. 
L.Jelezov, A.L.Gudovich, A.Gavrilov va boshqalar bor edi. 
May- iyun oylarida yangi Buxoro (Kogon), Qo„qon, Samarqand, Skobelev, 
Andijon, Namangan va boshqa shaharlarda ham bolshevistik guruhlar paydo 
boidi. Bolsheviklaming Qo„qon gumhi (iyunda 17 kishi edi, xolos)ga 
Ye.A.Babushkin, Kogon gumhiga RG.Poltoraskiy, Samarqand gumhiga 
A.I.Frolovlar boshchilik qildilar. 
Bolsheviklar Turkistonning shahar va uyezdlarida tashviqot- targ„ibot 
olib bordilar. 0„z partiyalari Nizomi va Dasturini tarqatdilar. Ular ishchilar 
ommasiga ta‟sir doiralarini kuchaytirish maqsadida kasaba uyushmalaridan 
foydalandilar va ularga a‟zo boiib kirdilar. Birinchi kasaba uyushmasi 1917-
yil martda Toshkentda tuzilgan boiib, uning tarkibida 2 million 350 ming 
kishi bor edi. Toshkentda birinchi musulmonlar kasaba uyushmasi 1917-
yilning bahorida eski shaharda «Ustalar jamiyati» nomi bilan tashkil topdi. 
Uning tarkibida Bahrom Nurmuhamedov, Ochil Bobojonov, Sultonxo„ja 
Qosimxo„jayev va boshqalar bor edi. 
1917-yil iyun oyida Toshkentda kasaba uyushmalarining Markaziy 
byurosi tuzildi va o„z atrofiga 44 kasaba uyushmasini birlashtirdi. Ana shu 
kasaba uyushmalaridan 13 tasi avgust oyida musulmon kasaba uyushmalari 
sho„rosini tuzdi. Kasaba uyushmalari Samarqand, Skobelev, Andijon, Qo„qon 
va boshqa shaharlarda ham tashkil topdi. 
26 

---

Yuqorida bayon etilgan fikr-xulosalardan ko„rinadiki, 1917-yil fevral 
inqilobidan so„ng to iyul oyiga qadar Turkistondagi uchta asosiy siyosiy 
raqiblashgan kuch: Muvaqqat hukumatning Turkiston qo„mitasi, Turkiston 
o„lka musulmonlari va sho„rosi hamda ishchi, dehqon va askar vakillar 
sho„rosi tinch kurash vositalari bilan o„lka mehnatkashalari o„rtasida o„z 
ta‟sir doirlarini kengaytirish, ulami o„z orqalaridan ergashtirish yo„li bilan 
hokimiyatni qo„lga olish uchun bor imkoniyatlarini ishga soldilar. 1917-yil 
iyul oyidan boshlab bolsheviklar partiyasining Petrograd, Moskva va boshqa 
shaharlarida hokimiyatni qurolli qo„zg„olon yo„li bilan egallash sari tutgan 
taktikasi Turkistondagi siyosiy kuchlaming mavqei va uslubiy yo„liga ham 
o„z ta‟sirini o„tkazmay qolmadi.