O`zbekstan Respublikasû Joqari ha`m Orta Arnawli bilimlendiriw Ministrligi Berdaq atindag`

Zatlardin ksilema boyinsha tasiliui. 
  
Ksilema osimliktin barlik organin xam tokimalarin suu menen tamiinleytugin sistema 
esaplanadi.Osimlik boyinsha suudin jokari koteriliui tiykarinan ksilema arkali 
boladi.Agashlangan kletka diyuallarina iye bolgan jasagan tutikshe xam traxeydlar 
tsitoplazmasin jogaltip suu otkizetugin funktsiyaga iye boladi.Sonin menen katar tiri kletka 
diyuallari arkali tamirdan japirakka shekem transpiratsiya natijesinde suu agip turadi.Bul suudin 
agisi uliuma suudin agisinin tek gana 10%in kuraydi.Suudin tamirdan yaki topiraktan osimlik 
denesinen otip japirak arkali xauaga shigip ketiuin eki narse tamiinlep turadi: 
  1.Tamir kletkasinin osmotikalik potentsiali gradienti. 
  2.Transpiratsiya. 
   Birinshi  gradientti  saklap  turiuda  metabolikalik energiya kerek boladi.Transpiratsiyani 
tamiinleude kun radiatsiyasi energiyasi jumsaladi.Osimliktin potentsiyaal gradienti suudin tamir 
arkali soriliuin, tarnspiratsiya  bolsa suudin jokari koteriliuin tamiinleydi. 
      19-asirdin  akirinda  payda  bolgan    dizbekleniu teoriyasina muuapik,tutikshenin gidrofill 
diyuallarina suudin jabisiu kushine  xam transpiratsiyanin soriu kushine baylanisli suu ksilema 
tutiksheler boylap koteriledi.Bul eki,ush tutikshe diyullarinin xaua xam baskada zatlar menen 
tigilip kaliuin boldirmaydi.Osimliklerde 20
0
 S da 30 membranalik potentsialga (MP)yamasa 30 
atmosferaga iye bolgan basim boladi.Bul basim suudi 120-130m balentlikke koteriu 
mumkinshiligine iye.Tutikshelerdegi suyiklikta 0,1-0,4%organikalik neorganikalik erigen zatlar 
boladi.Osimliklerden agip shigatugin suyikliktin sostavi mausimge karay ozgerip otiradi,baxarde 
yagniy zapas aziklik zatlardin kozgalisi uaktinda organikalik zatlar barlik erigen zatlardin ushten 
ekisin kuraydi 
   Ksilemadagi suu xam onda erigen ionlar tutikshenin  girostatikalik   basimi xam transpiratsiya 
kushi jardeminde shigip otiradi. Suu, ondagi erigen zatlar kselema tesiklerine kletka kabigina  
xam tsitoplazmaga tusip otiradi. Mineral elementlerdin apoplasttan japrak kletksina N
+ 
pompasining (nasosi) aktivliginen tusip otiradi. Bul mineral elementler, duzlar japraktin osiui 
ushin kerek. Olar kletkanin ulkeyiui uakitinda osmotikalik potentsialdi uslap turadi.Ksilemadan 
suu xam mineral zatlardin kozgalisin N
+
- ioni pompasi xam baskada ion nasoslari tartipke salip 
otiradi.Bul aktivlik tikkeley dem aliu enegiyasina baylanisli.Sonin tasirinen tamir  assimilyantlar 
menen xam kislarod penen tamiinlep otiradi.Ksilemadagi zatlardin tasiliuin transpiratsiyada 

tartipke saladi.Transpiratsiyanin intensivligi oz gezeginde  ustitsa apparati jardeminde tartipke 
salinadi. 
Zatlardin floema boyinsha tasiliui. 
    
Assimilyantlar japraktan floemaga tusedi.Zatlardin tasiliuin  tomen darejeli osimliklerde xam 
ashik tukimlilarda elekke uksagan kletkalar,  jabik tukimlilarda elek tarizli tutiksheler 
tamiinleydi.Bul tuikshelerdin kasinda jaylaskan parenxima joldas kletkalar energetikalik 
funktsiyalardi atkaradi.Baska parenxima kletkalar aziklik zatlardi toplauda katnasadi.Bul 
aytilgan tiplerdegi kletkalar oz-ara baylaniskan xalda xizmet kiladi.   
     Elek tarizli tutikshelerde plazmolemma protoplastti korshap algan  boladi.Protoplastta onsha 
kop bolmagan mitoxondriy,plastidlar, E.R jaylaskan.Elek tarizli tutikshede protoplast buzilgan 
xalda boladi.Jetilgen elek tarizli tutikshede yadro bolmaydi.Elek tarizli tutikshede keselep 
jaylaskan elek tarizli plastinkalar boladi.Ol plastinkalarda  perforatsiyalangan plazmolemma 
jaylaskan .Elek tarizli tutiksheler kop gana plazmodesmalar arkali joldas kletkaga birlesken. 
    Joldas kletkalar elek tarizli tutiksheler boyinsha jaylaskan parenxima kletkalari esaplanadi.Ol 
kletkalarda yadro ulken boladi.Bul kletkalardin kletka diyuali shakalangan plazmodesmaga 
iye.Joldas kletkalarda plazmodesma sani japiraktin mezofil` kletkalarina karaganda 10 marte 
kop.Maselen:yasen` japiraginin mezofil` kletkalarinda plazmodesma 3000 bolsa,joldas 
kletkalarda 24000 boladi.Elek tarizli tutikshelerden tasilatugin  suyklikti  aliuda shirinjalardan 
paydalaniladi.Shirinjalar ozlerinin tumsigin sol tutikshelerge kirgizgennen keyin tumsiginan 
kesip  kaldiramiz.Bul tumsik arkali kletka shiresi agip shigadi.Kundizgi shikkan shirenin 
kontsentratsiyasi keshkige karaganda kop boladi.Bul shirede 90% uglevod boladi.Shirede xar 
kiyli aminokislatalar,nukleotidler,organikalik kislatalar ,gormonlar xam baskada zatlar boladi. 
      Assimilyantlardin tasiliu mexanizmi
.
Zatlardin tasiliui energiyani jumsaudi talap 
etedi  xam ol O
2
 nin jetispeushiliginen toktap kaladi.Assimilyantlar, yagniy 
glyukoza,aminokislotalar payda bolgan jayinan simplast usili menen joldas kletkalarga xam elek 
tarizli tutikshelerdin sirtindagi parenxima kletkalarina jetedi.Bul fosfatazaga bay bolgan 
kletkalarda glyukoza saxarozaga aylanadi.Olar keyin elek tarizli tutikshelerge 
otedi.Assimilyanlar kozgalisi saatina 50-100sm boladi.Assimilyanlardin payda bolgan jerinde 
jokari osmotikalik kontsentratsiya suudin kushli soriliuin tamiinleydi xam jokari gidrostatikalik 
basimga iye boladi.Assimlyanlardin shigatugin jerinde tomen osmotikalik kontsentratsiya payda 
bolganliktan jokari basim bolgan jaktan, zatlar erigen suudin ogan karay agiui tamiynlenedi.                       
 
Juumak
 
.Zatlardin osimlik denesi boyinsha aliska tasiliui otkiziushi naylar arkali boladi.Ksilemanin 
tutiksheleri xam traxeydleri arkali zatlar suudin agisi menen tamirdan shakanin ushlarina karay 
tasiladi.Ksilemalik transporttin xareketlendiriushi kushi tamir basimi xam transpiratsiya 
esplanadi.Assimilyantlar japiraklardan xam zapas saklaytugin organlardan agiui floemanin elek 
tarizli tutiksheleri arkaliboladi.Zatlardinksilemaga (tamirda)floemaga (japiraklarda) otiui 
tutikshelerdi xam elek tarizli tutikshelerdi korshap turgan tiri kletkalardin plazmolemmasinda 
bolatugin N
+
pompasinin iskerligi natiijesinde boladi.                        
 
 
Lektsiya № 16-17 
Osimliklerdin osiui.  
 
JOBASI: 
1. Jokari derejeli osimliklerdin ontogenez etaplari 
2. Differentsirovka xem osimliktin osiui 
3. Osimlikte regeneratsiya 
4. Sirtki ortalik faktorlarinin osimliktin osiuine tesiri 
5.Osimliktin osiui tertipke saliushi sintetikalik zatlar 
 

Tayanish tusinikleri:
 Ontogenez. Rauajlaniu. Osiu. Embronal` etap. Yuvenil` etap. Kartayui. 
Oliu. Shaka morfogenezi. Korrelyativ osiu. Osiu periodliligi. Regeneratsiya. Jaktilik, issilik, 
gaz,suu, mineral aziklaniudin osimliktin osiuine tesiri. Gibberlinler, reterdantlar. Etilen. 
 
Baklau soraulari : 
1. Jokari derejeli osimliklerde kanday ontogenez etaplari boladi ? 
2. Differentsirovka degen ne? 
3. Korrelyativ osiu periodliligi degende neni tusinesiz ? 
4. Osimliktin osiu periodliligi  degen ne ? 
5. Sirtki ortaliktin kanday faktorlar osimliktin osiuine tesir     jasaydi ? 
6. Kanday sintetikalik zatlar osiudi tertipke saladi ? 
7. Etilen degen ne ? 
Paydalangan edebiyatlar : 
 
1. Butenko R.G. Eksperimental`niy morfogenez i differentsiatsiya v kul`ture kletok rasteniy 
M.1975 
 2. Genkel` P.L. Fiziologiya rasteniy M. 1975      
3. Ivanov V.B. Kletochnie osnovi rosta rasteniy M.1974  
4. Kefeli V.I. Rost rasteniy M.1984 
5. Nikkell LDJ Regulyatori rosta rasteniy M.1984 
6. Polevoy V.V. Fiziologiya rasteniy M.1989 
7. Sinnot E. Morfogenez rasteniy M. 1963 
8. Yusufov A.G. Mexanizmi regeneratsiy rostov 1982g. 
 
Osimliklerdin osiui boyinsha uliuma tusinik 
Osiu xem rauajlaniu boyinsha birneshe terminlerdi karap shigamiz. 
Ontogenez
  grekshe   “ontos”   janzat, jenlik latinsha  genezis  kelip shigiu,payda boliu 
protsessi degen sozlerden alingan bolip, organizmnin zigotadan payda bolgannan baslap 
9vegetativ bortikten, baslap) tebigiy olimine shekemgi jeke rauajlaniui tusiniledi. Ontogenez 
barisinda organizmnin belgileri informatsiyasi (genotip) belgili ortalik sharayatinda jumsaladi, 
netiyjede organizmge ten belgileri  sirtki korinisinde keliplesedi.(fenotip). 
Rauajlaniu
  ol, oismliklerdin ontogenez protsessinde strukturasinin xem funktsional 
aktivliginin sipat ozgermeleri. Sipat ozgermelerinin kletka, tkan` xem  organlar arasindagi 
korinisi differentsirovka delinedi. Rauajlaniu tusinigine jas ozgesheliklerinde kiredi. 
Osiu
   jana element xem strukturalarina baylanisli organ xem organizmlerdin, kletkalardin 
karaminin xem massasinin osiuine aytiladi. 
Jokari derejeli osimliklerdin rauajlaniui 4 etapka ajiratiladi :  
1.
 
Embrional`. 2. Yuvenil`(jaslik). 3. Reproduktiv(erjetkenlik). 4. Kartayiu. Gulli 
osimliklerde ontogenezdin embrional etapi, zigotadan zarodishtin rauajlaniuinan basla, tuximnin 
pisiuine shekem dauam etedi. 
Fitogormonlar 
 
 
Xer kanday baska organizmlerge uksas osimlik organiziminin bir putinligi  regulyatsiya, 
baskariu xem integratsiya sistemasi arkali tamiynlenedi. Texnikada regulyatsiya degende 
berilgen shegarada parametr sistemalarinin uslap turiuin tusinemiz. Baskariu bolsa bir jagdaydan 
ekinshi jagdayga tasir etiu arkali otkeriu bolip esaplanadi. Regulyatsiya termini ken maganada 
baskariu protsesinde kamtiydi. Bul termin ken maganada biologiyada da kolaniladi. Regulyatsiya 
ishki ortalik parametrlerinin turakliligin tamiynleydi. Integratsiya lat:Integratsio-kalpine keliu, 
toliktiriu degen maganani anlatadi.
 
     
Evolyutsiya  protsesinde  kletka  ishinini regulyatsiya sistemasi payda bolgan. Bugan 
fermentlik, genetikalik xem membranalik regulyatsiya kiredi. Bul regulyatsiya sistemalari bir-

biri menen tigiz baylaniskan. Maselen: Membrana kasiyeti gen aktivligine baylanisli boladi, al 
gennin differentsiyaslik aktivligi membrananin baklauinda bladi. 
 
Kop kletkali organizmlerdin payda boliui menen regulyatsiyanin kletka aralik sistemasi 
rauajlanip xem kaliplesip otiradi. 
 
Fermenttin katalitilik yamasa izosterikalik regulyatsiyasi katalitikalik oraydin darejesine 
baylanisli boladi. Ferment jumisinin intensivligi katalitikalik oray darejesinde tasir etiushi 
kofermentlerdin, kofaktorlardin xem ingibitorlardin katnasi menen aniklaniladi. Bir kansha 
fermentler katalitikalik oraydan baska allosterikalik regulyatorga (effektor), orayga iye boladi.
 
 
Fermetativlik aktivliktin en exmiyetli regulyatsiya usili latent formadagi fermenttin 
(zimogen) aktiv formaga transformatsiyalaniui. Bul jagdayga proteoza fermenti tasirinde 
kovalent baylanislardin kiyraui natiyjesinde erisiledi. Fermentlerdin inaktivatsiyasi proteinaza 
fermenti tasirinde kiyraui xem olardin belok tabiyatina kiretugin arnauli ingibitrlarga 
baylanisiuinan kelip shigadi. 
 
Gentikalik regulyatsiya, replikatsiya, transkriptsiya xem translyatsiya darejesinde boladi. Bunda 
da regulyatsiyanin molekulalik mexanizmi buringiday bolsa da regulyatorlik tarmagi artip 
baradi. Gennin exmiyeti genetikalik xabarlardi saklau xem jetkeriu (beriu) boladi. Informatsiya 
(xabar) xromosoma DNK sinda nukleotid kodinin tripleti turinde jaziladi. Kletkalarda 
informatsiya DNK matritsasinda RNK nin sintezleniui (transkriptsiya) xem  t.RNK, r.RNK nin 
katnasinda matritsalik m.RNK da arnauli beloktin sintezi (translyatsiya) arkali jetkeriledi. 
Transkriptsiya xem translyatsiya uaktinda xem onnan keyin biopolimerlerdin kerekli jerlerge 
jetkeriliui uaktinda modifikatsiyaga ushiraui korinedi. 
 
 Translyatsiya 
mexanizmi 
transkriptsiya 
mexanizmine karaganda anagurlim kuramali. 
Transkriptsiyani onlagan belok tamiynlese, polipeptid sintezi ushin juzge jakin arnauli belok 
kerek boladi. 
 
Translyatsiyanin intensivligi xem bagdarlaniui, informatsiyalik matritsa-nin 
kontsentratsiyasina, translyatsiya ushin kerekli barlik kompanentlerdin katna-sina xem fizika-
ximiyalik jagdayga baylanisli. 
 
Membranalik regulyatsiya membrena fermentlerinin aktivliginin ozgeriu natiyjesinde boladi. 
Membrenalik regulyatsiyada gore xemo, foto xem mexanoretseptorlar ayriksha exmiyetke iye. 
Membrenalik regulyatsiya fermentlerdin kontaktli xem distantsiyalik turdegi aktivligine 
baylanisli juredi. Gen aktivliginin membrenalik regulyatsiyasi jokarida aytilgan kontaktli xem 
distantsiyalik usillar menen alip bariladi. Eukariotlarda yadro kabiginin payda boliui menen 
olarda membrenalik regulyatsiyanin exmiyeti artadi.
 
 
 
Kletkalar, tkanlar xem organlar arasindagi azilik zatlar arkali bolatugin oz-ara tasir en apiuayi 
esaplanadi. Osimliklerdin tamirlarina fotosintez tasirinde payda bolagan assimilyatlar kerek 
boladi. sonin menen birge jer ustindegi bolegi suuga xem mineral zatlarga mutaj boladi. 
Tamirdin normal rauajlaniui ushin bir kansha vitaminler V
1
, V
6
 xem nikotin kislotasi kerek 
boladi. Bul vitaminler tamirga shakalardan tomen tusip turadi. Aziklik elementlerdin kozgalisi 
xem onin kurami osimliklerde zat almasiuga, fiziologiyalik xem morfogenetikalik protsesslerge 
tasir etedi. Osimlikke azik berilmese xer kiyli bolimlerinde aziklik zatlarga talas kusheyip, sonin 
saldarinan morfogenez protsessinde ozgerislerdi payda etedi. Azikliktin jetispeuinen tomen 
darejeli osimlikler generativ protsesske otedi
 
Regulyatsiyanin gormonallik sistemasi.
 Osimliklerde kletkalar, tkanlar xem organlardin oz-ara 
karim-katnasin tamiynleytugin, fiziologiyalik morfologiyalik dasturin (programmani) alip 
baratugin, juda az mugdarda tasir etetugin zat-fitogarmon islenip shigariladi. Garmonlar 
salistirmali turde tomen molekulyarli organikalik zat (M
r
 28-346). Olar xer kiyli organlarda xem 
tkanlarda payda bolip tomen kontsentratsiyada tasir etedi 10
-3
-10
-5
mol`/l. 
 
Ch.Darvin 1880 jili jazgan «Osimliklerdin xereketleniu ukipliligi» degen kitabinda 
osimliklerde de xayuanat garmonina uksas zatlardin bar ekenligin birinshi marte korsetken. Ol 
osimliklerdin sirtki faktorlarga sezgir bolegi onin ushinda jaylaskan (sensor zonada), ol osiudi 
kuuatlaushi reaktsiya baska boleginde (motor zonada) jaylaskan dep korsetedi. Sirtki tasir 

(jaktilik, gravitatsiya t.b.) sensor zonadan motor zonaga ximiyalik stimul jarde-minde  jetkeriledi 
dep korsetken. 
 
G.Fitting 1909-1910 jili orxideanin shanlaniuin xem uriklaniuin (oplodotvarenie) 
uyrengen arxidea shaninda kandayda bir zattin payda bolatuginin, onin analik tuyini (zavyaz`)nin 
osiuine tasir etip, partenokar-piyalik miyue payda bolatugin anikladi. Fitting birinshi marte 
osimlikler fiziologiyasina «gormon» termin kollandi. 
 
Osimliklerde garmon ashilgannan usi kunge shekem etilen, indolil-3-uksus kislotasi 
(auksin) tsitokinin, gibberellin, obstsizin, fenol ingibatrlari ashildi. Ashilgan fitogarmonlardin 
keyinshelik xer kiyli tasirlerinin bar ekenligi aniklandi. Fitogarmonlardin tek gana osiuge tasir 
etpesten miyuenin pisiuine, kartayiuga, zatlardin tasiliuina, stress jagdaylarga tasir etetuginligi 
aniklangi. 
Auksinler. 
Darvinnin danli osimliklerdin koleoptilinin jokargi bolegi tomengi zonalardin osiui 
aktivlestiretugin zatti shigaradi degen boljaui XX asirdin birinshi shereginde F.Vent tarepinen 
tastiyiklandi. F.Vent bul osiriushi zatlardi kolioktildin jokarsina agar plastinkalarin koyip ogan 
sinirip aldi. 1935jili F.Kegel` laboratoriyasinda ol zattin indolil-3-uksus kislotasi (IUK) ekenligi 
aniklandi. 
  
             -CH
2
-COOH     Bul gruppadagi zatlardi Kegel` auksin dep atadi (auxapo- 
                                       osemen) degen grek sozinen alingan. IUK osimlikler dun- 
                    (IUK)       yasinda bakteriyadan baslap jokari darejeli osimliklerge 
          NH                      shekem ken tarkalgan. Jokari osimliklerde olar shanda, payda bolip 
kiyatirgan tuximda, aktiv kambiyde rauajlanip kiyatirgan burtik xem japirakta kop boladi. 
Auksinnin sintezi bas shakanin ushinda intensiv rauishte boladi. Auksin triptofan yamasa 
triptaminnen payda boladi. Osimlikler tkaninda  IUK saatina 10-15mm shaka ushinan tamirga 
karay juredi. IUK tin aktiv transporti N-1-naftilftalamin kislotasi xem  morfaktin arkali boladi. 
 
Auksin kletkanin boliniuin xem soziliuin aktivlestiredi, ol otkiziushi baylamlarga xem 
tamirlarga kerek. Ol miyue kabiginin osiuin tamiynleydi. IUK tropizm xem nastiyada osiu 
kozgalisin tamiynleydi. IUK kletkaga kirgennen keyin arnauli retseptorlar menen birigip 
membrenanin aktivligin arttiradi. Ol poliribosoma xem yadro appartinin  aktivligin arttiradi. 
Auksin plazmolemmada N
+  
pompasinin jumisin tamiynleydi. 
Tsitokininler. 
Osimlik kletkasinin boliniuine kerek bolatugin zatti tsitokinin dep ataydi. Birinshi 
marte yadronin boliniuin tamiynleytugin faktordi 1955 jili K.Miller, F.Skug sel`d baligi 
spermasinin DNK sinan ajiratti. Bul zat 6-furfurilaminapurin (kinetin) ekenligi aniklandi. 
Tabiygiy tsitokinin 1963 jili D.Letam tarepinen pispegen makke daninen alinda. Oni zeatin dep 
atadi. 
     Xezirgi uakitta tsitokininler mikroorganizmlerden, suu otlarinan, paportnik, mox xem baskada 
jokari darejeli osimliklerden tabilgan. Ol rauaj-lanip atirgan tuximda xem miyuede kop boladi. 
Tsitokininler tamirdin apikal meristemalarinda sintezlenedi. Tamirdan tsitokininler ksilema 
arkali jer ustingi organlarina passiv turde tasiladi. Tsitokininler auksin katnasinda kletkanin 
bolniuin tamiynleydi. Palau kabaktin tuxim ulesinde xem lobiya japiraginda tsitokinin kletkanin 
soziliui arkali osiuin tamiynleydi. Jokari kontsentratsiyada (0,5-1mg/l) tsitokininler kallus 
tokimalarin shakanin payda boliuin tamiynleydi. Tsitokinin japiraklardin narmal rauajlaniui 
ushin kerek boladi. Tsitokininler arnauli belok retseptorlari kompleksinde RNK polimeroza xem 
xromotinnin matritsalik aktivligin arttiradi. Sonin menen poliribisom xem belok sintezi 
kobeyedi. Ayirim fermentleri esirese nitratreduktaza kobeyedi. TsitokininlerK
+
  N
+
 xem Sa
2+
 
tasiliuina tasir etedi. 
Gibberellinler. 
Yaponiya ilimpazi E.Kurosava 1926 jili fitopatogen zamarrik 
Gibberellada pakaldin sozilip osip ketiuine tasir etiushi ximiyalik zat bar ekenligin anikladi. 
T.Yabuta 1938 jili bul zatti kristall xalinda alip oni «gibberellin» dep atadi. 1954-jili anglichan 
B.Kross gibberillin kislotasinin strukturasin rasshifrovkalap onin tetratsiklditerpenoid ekenligin 
anikladi. Xezirgi uakitta 60 tan aslam neytral xem kislota xerakteringe iye xerkiyli gibberillinler 

bar. Gibberellinlerdin kopligine baylanisli olardi GA yamasa A dep shifrlau kabil etilgen. Sogan 
baylanisli gibberellin kislotasi GA
3
 dep belgilenedi.  
Metabolizm xem tasiliui.
 Gibberellinler yamasa ogan uksas zatlar (GA) zamarriklarda, 
suu otlarinda xem jokari darejeli osimliklerde tabilgan. Jokari darejeli osimliklerde GA pispegen 
tuximlarda boladi. GA japiraklarda xem tamirlarda sintezlenedi. Jakti GA nin payda boliuina 
unamli tasir jasaydi. GA ksilema xem floema agisinda passiv turde tasiladi. Barlik poliizopren 
birikpelerine uksap GA-aktsetil-SoA dan sintezlenedi. GA glikozidlerge baylaniskan turde ausik 
turinde xem tasilmali turinde boladi.  
Fiziologiyasi xem bioximiyalik tasiri
 GA nin osimlikke tasiri, olardin pakalinin uzayip 
ketiuinen korinedi. Onin tasiri asirese pas boyli osimliklerde xem razetka fazasindagi uzin kunli 
osimliklerde aykin korinedi. Onin tasirinen razetkadagi osimliklerde gul pakalin payda etip 
gulleuge otedi. Gibberellin apikal xem interkalyar meristemaga tasir etip kletkanin boliniuin 
aktivlestiredi. Gibberellin tamirlardin osiuine tasir etpeydi. Kerisinshe onin mugdarinin kobeyiui 
tamirdin jagdayin tomenletedi. Ayirim osimliklerdin tuximin xem tuynegin gibberellin menen 
isleu berip olardi tinishlik jagdaydan shigaradi.Giberellin kopshilik osimliklerde nukleyin 
kislotalari xem beloktin sintezin aktivlestiredi. Gibberellin membrana kuramindagi 
fosfolipidlerdin sintezine juuapker bolgan fermentlerdi aktivlestiredi. Gibberellin menen isleu 
berilgen tkanlarda IUK tin mugdari artadi. 
     Abstsizinler. 
1961 jili V.L`yu xem X.Karns paxtanin kuuragan shangala-ginan japiraklardi 
tusiretugin kristall xalattagi zatti alip ogan abstsizin degen at beredi. (adscission-angl tusiu, 
ajiraliu degen sozden alingan). Abstsi-zinnin molekulalik strukturasi (kurami) 1963-jili Okumoy 
xem baskalar xem Kornfort xem baskalar tarepinen bir uakta aniklandi. Abstsizin (abstsizin 
kislotasi ABK seskviterpen ekenligi (S
15
) aniklanadi. 
     Metabolizmi  xem  tasiliui. 
ABK jabik tuximli xem jalanash tuximli osimliklerde xem 
paportnik tarizlilerde (kirkkulaklarda) aniklangan. ABK kartaygan japiraklarda, pisken 
miyuelerde, tuximlarda xem tinishiliktagi burtiklerde kop boladi. ABK japirak xem tamir 
oymakshasinda eki usilda payda boladi: 
1.      Mevalon kislotasinan. 
2.      Karotinoidlardin idirauinan. 
Osimliklerde ABK nin kozgalisi tomennen jokariga karay xem jokaridan tomenge karay ksilema 
xem floema shiresinde boladi. 
     
Fiziologiyalik xem bioximiyalik tasiri.
 Kopshilik jagdayda ABK osimliktin osiuin 
toktatadi. Bul fitogarmon IUK tsitokinin xem gibberellinlerge antogonist. Birak bir kansha 
jagdaylarda ol aktivator sipatinda ozin korsetedi: Rozanin miyuesinin partenokarpik 
rauajlaniuinda, kiyardin gipokotilinin uzayiuinda t.b. ABK nukleyin kislotasi, belok xem 
xlorofildin tarkaliuin tezletedi. ABK stress mexanizminde katnasadi. Abstsioz kislotasi DNK, 
RNK xem belok sintezlerin tormozlaydi. Sonin menen bir katar, ol bir kansha fiziologiyalik 
protsesslerge tasir etedi. ABK N
+
 kompasinin funktsional aktivligin paseytedi dep shamalauga 
boladi.  
     Etilen. 
Etilen gazi  (SH
2
=CH
2
) tomen kontsentratsiyada (0,04-1,mkl/l) osimlikke juda jokari 
morfogenetikalik tasir etedi. Etilennin osimlikke fiziologiya-lik tasirin 1901 jili D.N.Nelyubov` 
nokat osimshesi  menen islegen tajiriybe-ler uaktinda aniklagan. 20-jildan keyin etilende 
miyuelerdin pisiuin tezletiu kasiyetinin bar ekenligi aniklandi.  
     Metoabolizm  xem  tasiliui.
 Etilendi bir kansha bakteriyalar, zamarriklar xem kopshilik 
osimlik organizmleri islep shigaradi. Etilennin kop islenip shigariliui     kartaygan japiraklarda 
xem pisip kiyatirgan miyuelerde koriledi. Etilennin payda boliui kislorod jetispeuinen paseyip, ol 
jaktilik arkali tartipke saliniui mumkin. Jokari darejeli osimliklerde etilen metiolinnen 
sintezlenedi. Daslep, 1-aminotsiklopropan-1-karbon  kislotasi (ATsK) payda bolip, ol etilennin 
transport formasi esaplanadi xem sol turinde tronspiratsiyalik agis arkali osimlik denesine 
tarkaladi. Bul gaz osimldiktin kletka araliklarina difuziya joli menen erkin turde jetip baradi.