Oziq-ovqat kimyosi

Mavzu bo‘yicha tayanch iboralar 
Uglevodlar, monosaxaridlar, disaxaridlar, polisaxaridlar, oraliq 
plastinka, furfurol, oksimetilfurfurol, Mayyar reaksiyasi, bijg‘ish 
jarayoni, uglevodlarni gidrofilligi, imidazol, pirazinlar, pirrollar, 
polisaxaridlar, kraxmal, sellyuloza, pektinli moddalar, pektin, 
eterifikatsiya, gel. 
Takrorlash uchun savollar 
1. Uglevodlarga tavsif bering. 
2. Uglevodlarni sinflanishi. 
3. Monosaxaridlar va ulaning xossalari. 
4. Disaxaridlarga tavsif bering. 
5. Kraxmal tuzilishi va xususiyatlari aytib bering. 
6. Kraxmalni gidrolizlovchi fermentlar va ularni turlari. 
7. Sellyuloza va pektinni parchalovchi fermentlar va ularni turlari. 
8. Qandli moddalarni termik parchalanishda hosil bo‘ladigan 
mahsulotlar. 
9. Uglevodlarni bijg‘ishida hosil bo‘ladigan mahsulotlar. 
10.Oziq-ovqat mahsulotlari tarkibidagi mono- va oligosaxaridlarni 
funksional ahamiyati qanday? 
11.Polisaxaridlarni gidrolizi qaysi oziq-ovqat texnologiyalarida 
qo‘llaniladi? 
12.Polisaxaridlar oziq-ovqat mahsulotlari tarkibida qanday funksiyani 
bajaradi? 
13.Uglevodlarning texnologik ishlov berish davrida o‘zgarishini 
izohlab bering? 
 
 

---

112 
V-BOB. MINERAL MODDALAR 
5.1. Oziq-ovqat mahsulotlari tarkibidagi mineral moddalar 
5.1.1. Mineral moddalarni inson organizmidagi ahamiyati 
 
Tirik organizm tarkibidagi organik moddalar tarkibiga ko‘pgina 
mineral moddalar, ionlar, kompleks birikmalar kiradi. 
Mineral moddalarni miqdoriga qarab ular makro- va mikro-
elementlarga bo‘linadi. 
Agar organizm tarkibida ularni miqdori 10
-2
%, ko‘p bo‘lsa, ular 
makroelementlar hisoblanadi. Mikroelementlarni miqdori 10
-3
-10
-5
% ni 
tashkil etadi. Agar mineral moddalarni miqdori 10
-5
% kam bo‘lsa, ular 
ultramikroelementlar deyiladi. Inson organizmiga tushadigan kundalik 
kimyoviy elementlar 18-jadvalda keltirilgan. 
18- jadval 
Inson organizmiga tushadigan kundalik kimyoviy elementlar (mgda) 
Element 
Kattalar 
Bolalar 
Element 
Kattalar 
Bolalar 
K 
2000-5500 
530 
Cr 
0,05-0,2 
0,04 
Na 
1100-3300 
260 
Co 
0,2 
0,001 
Ca 
800-1200 
420 
(vitamin B
12
) 
- 
- 
Mg 
300-400 
60 
C1 
3200 
470 
Zn 
15 
5 
P0
4
3
- 
800-1200 
210 
Fe 
10-15 
7 
SO
4
2
- 
10 
- 
Mn 
2,0-5,0 
1,3 
I 
0,15 
0,07 
Cu 
1,5-3,0 
1 
Se 
0,05-0,07 
- 
Mo 
0,075-0,250 
0,06 
F 
1,5-4,0 
0,6 
Makroelementlarga kaliy, natriy, kalsiy, magniy, fosfor, xlor va 
oltingugurt kiradi. Ularni miqdori 100 g mahsulot tarkibida bir necha un 
va yuz milligramm miqdorida bo‘ladi. 
Mikroelementlar organizmda bir necha mkgdan bir necha 100 
mkg miqdorida bo‘ladi. 
Mikroelementlar shartli ravishda 2 ta guruhga bo‘linadi: absolyut 
yoki hayotiy zarur (kobalt, temir, mis, rux, marganes, yod, brom, ftor) va 
ehtimoliy zaruriy (alyuminiy, stronsiy, molibden, selen, nikel, vanadiy 
va boshqalar). Hayotiy zarur mikroelementlar shunday moddalarki, ular 
yetishmaganda organizmni normal hayot-faoliyati buziladi. Ushbu 
elementlar yetishmaganda; 
Ca – yetishmasa, skeletni rivojlanishi sekinlashadi. 
Mg- yetishmasa, muskullarni faoliyati buziladi. 
Fe - yetishmasa, anemiya kasalligi vujudga keladi. 

---

113 
Zn - yetishmasa, terini zararlanadi, o‘sish susayadi. 
I - yetishmasa, qalqon bezini faoliyati buziladi. 
Insonni oziqlanishida eng tanqis mineral moddalarga kalsiy va 
temir, ortiqchasiga natriy va fosfor kiradi