P a r a z I t o L o g I ya

Paramfistomalar (Paramphistomum) ham uzunligi 5-20 mm keladigan 
so’rg’ichlilar sinfi vakillari hisoblanadi. Paramfistomalarning gavdasi ipsimon yoki 
silindrsimon shaklda, rangi oq-qizg’ish. Ularda og’iz so’rg’ichi bo’lmaydi, terminal 
joylashgan og’iz teshigidan rivojlangan farinks va undan keyin ikkiga shoxlangan 
ichak ketadi. qorin so’rg’ichi kuchli rivojlangan bo’lib, gavdasining orqa uchida 
joylashgan va yopishib turish vazifasini bajaradi. Jinsiy voyaga etganlari asosiy 

---

32 
xo’jayinlarining (kavsh qaytaruvchi juft tuyoqli sutemizuvchilar, asosan, qoramol, 
qo’y, echki va boshqalar) katta va to’rqorinlarida parazitlik qiladi.
Paramfistomalar biogel’mintlar hisoblanadi. Rivojlanishi ikkita xo’jayinda 
o’tadi. Ularning oraliq xo’jayinlari chuchuk suvlarda yashovchi mollyuskalar 
(Planorbis, Galba, Physa avlodlarining turlari) hisoblanadi. Asosiy xo’jayinlari esa 
kavsh qaytaruvchi sutemizuvchilar. Parazitning tuxumi asosiy xo’jayinining tezagi 
bilan tashqariga (suvga) chiqib, 12-13 kundan keyin undan mirasidiy lichinkasi 
chiqadi. Mirasidiy oraliq xo’jayini - chuchuk suvda yashovchi mollyuskalarning 
organizmiga kirib, sporosistaga, keyin rediyaga va 1,5-3 oydan keyin esa 
serkariylarga aylanib, oraliq xo’jayinlardan tashqariga chiqadi va ma’lum vaqtdan 
keyin serkariylar dumini yo’qotib, sistaga o’ralib adoleskariylarga aylanadi. Asosiy 
xo’jayinlari suv va o’t orqali adoleskariylarni o’zlariga yuqtiradi. Adoleskariylar 
ichak bo’shlig’i orqali katta qoringa va to’rqoringa o’tib jinsiy voyaga etadi. 
Adoleskariydan to jinsiy voyaga etgan parazitga aylanguncha 3-3,5 oy vaqt kerak 
bo’ladi. 
O’zbekistonda 
qoramol 
va 
qo’y-echkilarda 
paramfistomalardan: 
Paramphistomum, Calicophoron, Gastrothylax va Liorchis kabi avlodlarining turlari 
parazitlik qiladi. Paramfistomitlar keltirib chiqaradigan kasallik paramfistomoz deb 
ataladi. Bu kasallik ayniqsa yosh mollarda ko’proq uchraydi. Kasallangan mollarni 
bitionol va geksaxloretan kabi dorilar bilan davolanadi. Bu kasallikning oldini olish 
uchun chorva mollarni paramfistomitlar bilan zararlangan yaylovlarda boqmaslik, 
dalaga ishlatiladigan go’nglarni qayta ishlash, oraliq xo’jayinlari uchun qulay bo’lgan 
ko’lmak va keraksiz suv xavzalarini quritish, yaylovlarni almashtirib turish kabi 
chora-tadbirlarni amalga oshirish lozim. 
So’rg’ichlilar sinfidan - prostogonimus (Prosthogonimus) avlodining 
vakillari, ayniqsa Prosthogonimus ovatus va Prosthogonimus cuneatus turlari tovuq, 
kurka, o’rdak, g’oz va boshqa yovvoyi parrandalarning fabrisiev xaltasi va 
tuxumdonlarida parazitlik qilib, prostogonimoz kasalligini keltirib chiqaradi. Bu 
parazitning tanasi noksimon shaklda, darzo-ventral tomondan yassilangan. Uzunligi 
3-6 mm, eni esa 1-2 mm keladi. Ichaklari og’iz so’rg’ichi bilan qorin so’rg’ichi 
oralig’ida ikkiga shoxlangan. qorin so’rg’ichi og’iz so’rg’ichiga nisbatan ancha yirik. 
Urug’donlari ikkita, ovalsimon ko’rinishda, asosan tanasining orqa yarmida 
joylashgan. Tuxumdoni qorin so’rg’ichining yuqorisida, sariqlik bezlari tananing ikki 
yon tomonida, bachadoni esa tanasining orqa tomonida joylashgan. 
Prostogonimning rivojlanishi uchta xo’jayinda ketadi. Birinchi oraliq xo’jayini 
chuchuk suvda yashovchi Bithynia va Gyraulus avlodiga mansub mollyuskalar, 
ikkinchi oraliq xo’jayinlari, ya’ni qo’shimcha xo’jayinlari har xil turga kiruvchi 
ninachilar (Libellula, Anax, Sympetrum va boshqa avlodlar turlari) va asosiy 
xo’jayinlari esa parrandalar hisoblanadi. Parazitning tuxumlari parrandalarning tezagi 
bilan tashqi muhitga, suvga tushgandan 8-14 kundan keyin tuxumdan mirasidiy 
chiqadi va faol harakat qilib, birinchi oraliq xo’jayini - mollyuskalarning ichiga 
kiradi. Mollyuska jigarida mirasidiy sporosistaga aylanadi va sporosista ichida uzun 
dumli serkariylar etiladi va ular mollyuskadan suvga chiqadi. Keyinchalik serkariylar 
ikkinchi oraliq xo’jayin - ninachilar lichinkasining ichiga kirib oladi. Bu erda serkariy 
ninachi lichinkasi ichagining devorini teshib, qorin muskuli oralig’iga kelib 

---

33 
joylashadi va to’rtinchi kuni metaserkariyga aylanadi. Metaserkariy kapsulaga o’ralib 
70 kundan keyin yuqumli (invazion) xolatga aylanadi. Asosiy xo’jayinlari - 
parrandalar metaserkariy bilan zararlangan ninachilar va ularning lichinkalarini eyishi 
bilan parazitni o’zlariga yuqtiradi. Parranda ichagidan metaserkariy kloaka orqali 
tuxum yo’li va fabrisiev xaltasiga o’tadi va taxminan ikki xaftadan keyin jinsiy 
voyaga etadi. Parrandalar yoshidan qat’iy nazar prostogonimoz bilan kasallanadi. 
Kasallik, ayniqsa, tuxum qiladigan tovuqlarda juda og’ir kechadi. Kasallik manbai 
prostogonimoz bilan kasallangan uy va yovvoyi parrandalar hisoblanadi. 
Prostogonimoz bilan kasallangan parrandalarning tuxumdon yo’llari yallig’lanadi, 
natijada tuxum po’stlog’ini xosil qiluvchi qismining ish faoliyati buzilib, parranda, 
shu jumladan tovuq po’stloqsiz yoki yupqa po’stloqli yumshoq tuxum qo’yadi. 
Prostogonimozga qarshi kurashish uchun avvalo kasallangan parrandalarni 
uglerod (IV) - xlorid preparati bilan davolash kerak. Parazitning tarqalishiga yo’l 
qo’ymaslik uchun parrandachilik fermasi binolarini suvga yaqin joyga qurmaslik, 
parrandalarni botqoq 
yaylovlar va yomg’ir yoqqandan 
keyin yayratish 
maydonchasiga chiqarmaslik, parrandalarni invaziyaga gumon qilingan suv 
xavzalaridan sug’ormaslik kerak. 
Trematodalarning yana biri mushuk ikki so’rg’ichlisi yoki sibir ikki