P. Q. Habibullayev, A. Boydedayev, A. D. Bahromov
Download 263.75 Kb. Pdf ko'rish
|
|
genri (1 H ) qabul qilingan. 1 H j u d a katta birlik bo 'lg an i u c h u n , o d a td a , u n in g ulushlari b o 'lg a n hosilaviy birliklari - milligenri (1 m H ), mikrogenri (1 m kH ), nanogenri (1 nH ), pikogenri (1 pH ) qo'llaniladi. Bunda: 1 m H = 0,001 H = 10-3 H; 1 m k H = 0,000001 H = 10 6 H; 1 n H = 0,000000001 H = 10 9 H; 1 p H = 0,000000000001 H = 1 0 12 H. VI! bob. E lek tro m a g n it te b ra n is h la r va t o ‘ lqinlar. R adioaloqa asoslari G 'a lta k n in g induktivligi asosan undagi o 'r a m la r soniga va o'z agining materialiga bog'liqdir. T eb ranish k o n tu rin in g asosiy vazifasi k o n d e n s a to rn in g elektr m ay d o n i energiyasini g 'a lta k n in g m agnit m a y d o n i energiyasiga aylantirish va, aksincha, g 'a l t a k n i n g m a g n i t m a y d o n i e n e rg iy a s in i k o n d e n s a t o r n i n g e l e k t r m a y d o n i energiyasiga aylantirishdan iborat. © 1. Tebranish konturi deb qanday ele ktr zanjirga aytiladi? 2. Elektr sig'im i nima va u qanday birliklarda o lc h a n a d i? 3. Induktivlik g'altagi nima va u tebranish konturida qanday vazifani bajaradi? 4. Induktivlik qanday hart bilan belgilanadi va qanday birliklarda o lc h a n a d i? 5. Tebranish konturining asosiy vazifasi nimadan iborat? 53-§ E L E K T R O M A G N I T T E B R A N I S H L A R 206-rasm © IV=0 e — W =max m / 207-rasm t=T/4 2-holat W =max P 2 08-rasm E le k tro m a g n it te b ra n is h la rn i hosil qilish T ebranish k o n tu rin ing to 'liq e n e rg i yasi quyidagicha ifodalanadi: W = W W = — m 2 С L I 2 + W = 0 P W. =max к b u n d a q - kondensatorda to 'p la n g a n elektr z a ry a d m iq d o r i, С - k o n d e n s a t o r n in g elektr sig'imi, L - g 'a lta k n in g in d u k tiv ligi, / - g 'a lta k d a n o 'ta y o tg a n to k kuchi. T e b ra n is h k o n tu ri, to k m a n b a y i va kalitni 206-rasm da ko'rsatilgandek ulaylik. Agar kalitni I qisqichga ulasak, k o n d e n - sator zaryadlanadi. Bu h o latd a (1 -h o lat, 207-fl rasm) k o n d e n s a to rd a hosil b o 'lg an e l e k t r m a y d o n e n e r g i y a s i q u y i d a g i m aksimal qiymatga ega bo'ladi: w ' = l c - (1) Kalitni II qisqichga ulasak, k o n d e n s a to r n in g 1 -q o p la m a s id a g i e le k t r o n l a r tebranish k on turi b o 'y lab g 'a lta k orqali k onden satorning 2-qoplam asi t o m o n 5 3 - § . E lek tro m a g n it teb ra n is h la r harakat qiladi, y a ’ni k o n tu rd a n tok o 't a boshlaydi. M a ’lum bir qisqa m u d d a td a (2- holat, 2 0 8 -я rasm) konden satord ag i elektr m a y d o n energiyasi W = 0 ga a y la n a d i, g'altakdagi m agnit m ay d o n energiyasi esa quyidagi m a k s im u m qiym atga erishadi: W = — , (2) m ■) ' ' W = m a x t= T / 2 3-holat If/ =0 m И7 =max P W, =0 к W =0 e 2 09-rasm t= 3 T /4 4-h o l a t W W =0 P W. = m a x к •» W = m a x 2 1 0 - r a s m t= T 5-holat m a x Yana m a ’lum bir qisqa m u d d a td a n so'ng ( 3 - h o l a t, 2 0 9 - a rasm ) e le k t r o n l a r k o n - d ensato rn in g 2 -q o p la m asid a to 'p la n a d i. Bu holatd a g'altakdagi m agnit m ay d o n e n e r giyasi W = 0 b o 'l a d i , k o n d e n s a to r d a g i energiya esa maksimal qiymatga erishadi. S h u n d a n s o 'n g k o n d e n s a t o r n i n g 2- q o p la m a s id a g i e le k t r o n l a r g 'a lt a k orqali yana 1-qoplam atom on harakatlana boshlaydi. M a ’lum qisqa m u d d a td a (4 -h o la t, 2 1 0 -я ^ _ = 0 r a s m ) k o n d e n s a t o r d a g i e l e k t r m a y d o n (a ) energiyasi yana W = 0 ga aylanadi, g 'a l takdagi energiya yana m aksim al qiym atga 21 1-rasm erishadi. Keyingi qisqa m u d d a t ichida (5 -h o lat, 2 1 1 -я rasm) elektron lar k o n d e n s a to r ning 1-qoplamasiga qaytib keladi. Elektronlar 1-qoplam ada to 'p la n g a n d a g'altakdagi magnit m aydon energiyasi yana lVm= 0 bo'ladi, kondensator energiyasi esa maksimal qiymatga aylanadi. Tebranish k o ntu rida e lek tron larn in g k o n d e n s a to r bir q o p lam a sid a n ikkinchi qoplam asiga g'altak orqali o 'tish jara y o n i shu zaylda davo m etadi. K ondensatordagi energiya maksimal q iym atdan nolga va noldan yana maksimal qiym atga bir z u m d a emas, balki sekin-asta aylanadi. Shu singari g'altakdagi magnit m ay d o n energiyasi h am sekin-asta orta boradi va kamayadi. T e b ra n is h k o n tu rid a g i e le k tr va m ag nit m a y d o n e n e rg iy a la rin in g b u n d a y o 'zgarish ini m a te m a tik m a y a tn ik n in g teb ranish iga o 'x sh a tish m u m k in (200-/?, 208-Z?, 209-/?, 210-/), 211 -b rasmlar). B unda tebranish kontu rin in g elektr m ayd on energiyasi Wc ni m ay a tn ik n in g potensial energiyasi W ga, k o n tu rn in g m agnit m a y d o n energiyasi Wm ni esa m ay atn ikn in g kinetik energiyasi Wk ga qiyoslash o'rinlidir. VII bob. E lek tro m a g n it te b ra n is h la r va t o ‘ lqinlar. R adioaloqa asoslari Tahlillar shuni ko'rsatadiki, tebranish konturidagi k o n d e n s a to r z a rya dla nga nd a konturdagi elektr va magnit m ay do n energiyalari m atem atik m ayatnik kabi teb ra n ar ekan. Bunday tebranish davriy b o'lib, 2 0 7 - 2 1 1-rasmdagi 1 -5 -h o la tla r k o n tu r va m ay a tn ik n in g bitta to'liq tebranish davrini aks ettiradi. D e m a k , tebranish konturiga tash q a rid a n energiya berilganda k o n tu rd a n a v b a tm a-n a v b a t o 'z g a ru v c h a n elektr va m agn it m a y d o n la r vujudga keladi. Elektr m a y d o n energiyasi va m agn it m ay d o n energiyasi davriy ravishda bir-biriga aylanadi. ( r e n ) Elektr m a y d o n energiyasi va m agnit m ay d o n energiyasining o 'z a r o bog'liq ) ravishda davriy o'zgarishi elektromagnit tebranishlar deb ataladi. ( 212-rasm T e b ra n is h la r davri va c h asto tasi T e b r a n i s h k o n t u r i g a o s s illo g r a fn i u lay lik . A g a r k o n d e n s a to rn i z aryadlab (I ho la t), s o 'n g ra teb ra n ish ko nturi ulansa (II holat), ossillograf e k ra n id a tebranish grafigini ko'rish m u m k in (212-rasm ). Bu grafik elektr m ayd o n va m agnit m a y d o n energiyasining vaqt b o 'y ich a o'zgarishini tasvirlaydi (213-rasm ). T ebranish k o ntu rida elektr va m agnit m ayd on energiyalarining tebranish lar davri bir xil b o ' lib, bu davr konturning elektrom agnit tebra nishlar davri deyiladi va T harfi bilan belgilanadi.' T e b ra n is h k o n tu rin in g e le k tro m a g n it te b r a n is h la r davri T faq a t k o n tu rd a g i k o n d e n s a t o r sig 'im i С va g 'a lta k n ing induktivligi L ga bog'liq b o 'la d i, ya'ni: T = 2 n f L C . (3) Bu ifoda Tomson formulasi deyiladi. v = y ekanligidan tebranish kon turinin g e le k tro m a g nit teb ran ish lar chastotasini topish m um k in: (4) v = I n f L C ' K o nd en sator sig'imini va g'altak induktivligini tanlash yo'li bilan k o n tu rd a z a ru r b o 'lg an teb ra n ish lar c h a s to tasini hosil qilish m u m k in . 5 3 - § . E lek tro m a g n it te b ra n is h la r S o 'n u v ch an te b ra n is h la r 213-rasm dagi grafikdan ko 'rinadik i, to k k uch inin g tebranish am plitu dasi vaqt o 'tish i bilan kam ayib boradi. T e b ran ish konturidagi elek tr m a y d o n energiyasi h a m , g'altakdagi m agnit m a y d o n energiyasi h am kam ayib boradi. I T e b ran ish k o n tu rid a hosil qilingan xususiy e le k tro m a g n it teb ra n is h la r s o ‘nuvchan tebranishlar bo 'ladi. T ebranish k o n tu rida tebran ishlar n im a sababdan s o 'n u v c h a n bo'lad i? Teb ran ish k onturidagi e le m en tlarn i tutashtiruvchi va g'a ltakk a o 'ralgan sim lar m a ’lum kattalikdagi qarshilikka ega. K o n tu rd a n tok o 'ta y o tg a n id a bu sim lar qiziydi va e lektr energiyaning bir qismi issiqlik energiyasiga aylanadi. Tebranish kon turidan h ar gal tok o 'tg a n id a elektr energiya h a r safar kam ayib boradi. Elektr m a y d o n energiyasining so 'n ib borishi hisobiga induktiv g 'a lta k d a hosil b o 'la d ig a n m agnit m ay d o n energiyasi h a m bir tekis s o 'n ib boradi. Shu tariqa tebranish k o ntu rida s o 'n u v c h a n elek tro m agnit teb ra n ish lar hosil bo'ladi. T e b ra n is h k o n tu rid a g i s o 'n u v c h a n teb ra n is h la rn i m a t e m a t ik m a y a tn ik n in g s o 'n u v c h a n tebranishiga qiyoslash m u m k in . M asala yechish na mu nasi. Tebranish konturidagi kondensatorning sig'imi 1 mkF, induktivligi 2,5 mH ga teng. Kontuming tebranish davri va chastotasini aniqlang. Berilgan: Yechilishi: С = 1 mkF = 1 0 6 F ; L - 2,5 mH = 2,5-10^ H. Topish kerak: T - ? v — ? T= 2 n f L C : v T , T = 4/ 2 3,14 2,5 10-3H 10-6 F = = 3,1410 4 s; v = . 1 , = 3,2 103 Hz = 3,14 10 4 s = 3,2 kHz. Javob: T = 3,1410 4 s, v = 3,2 kHz. © 1. Tebranish konturidagi e le ktr va m agnit m aydon energiyalarining m aksim al qiym ati qanday ifodalanadi? 2. Elektrom agnit tebranishlar deb qanday tebranishlarga aytiladi? 3. T ebranish ko n tu rid a g i e le k tro m a g n it te b ra n is h la r davri va ch asto ta si qanday ifodalanadi? 4. Nima sababdan tebranish konturidagi tebranishlar so'nuvchan bo'ladi? M 21 1. Tebranish konturidagi kondensatorning sig'imi 1,6 mkF, induktivligi 4 mH ga teng. Konturnmg tebranish davri va chastotasini toping. VII bob. E lek tro m a g n it te b ra n is h la r va to 'lq in la r. R adioaloqa asoslari 2. K o nturdagi k o n d e n s a to r sig'imi 100 n F b o i s a , tebranish davri 10 4 s b o 'lg an tebranishni hosil qilish u c h u n g 'a lta k n in g induktivligi q a n c h a b o'lishi kerak? 3. G 'a l t a k n i n g induktivligi 25 m H , k o n tu r n in g te b ra n ish davri 3 1 0 4 s b o 'ls a , k o n d e n s a to rn in g sig'imini toping. 2 0 7 -2 1 1 -rasm lardagi tebranish konturini m atem atik m ayatnikka qiyoslab, 2 -5 -h o la tla r uchun elektr va m agnit m aydon energiyalarining o'zgarishini tahlil qiling. 5 4 * j ELEKTROM AGNIT T O ‘ LQ!NLAR M aksvelln in g e le k tro m a g n it m aydon t o ‘g ‘risidagi t a ’lim oti Radioaloqa elektromagnit to'lqinlar orqali amalga oshiriladi. Elektromagnit to'lqin n im a ekanligini bilib olish u c h u n avval elektrom agnit m a y d o n q a n d a y vujudga kelishi bilan tanishaylik. R a d io a lo q a n in g k a sh f etilishiga ingliz olimi Jem s M aksvellning elektrom agnit m a y d o n to 'g'risidagi t a ’limoti asos b o 'lgan. M a k s v e l ln i n g e l e k t r o m a g n i t m a y d o n t o 'g 'r i s i d a g i t a ’limoti n im a d a n iborat? Faraz qilaylik, o 'tk a z g ic h 2 1 4 -ra sm d a g id ek g alvano- m etrga ulangan bo'lsin. 0 4 k a z g ic h m agnit m ay d o n kuch chiziqlarini kesib o'tsa , u n d a induksion tok hosil bo'ladi. Birinchi q arashda go'yoki, e le ktrom agnit induksiyasini hosil qilishda o'tk azg ich asosiy o 'rin tutadi. Aslida bu n d a y emas. Maksvell fikricha, bu hodisan ing haqiqiy m ohiyati s h u n d a n iboratki, o 'z g a ru v c h a n m ag nit m a y d o n fazoda o'zg aruv ch an elektr m ay d o n n i vujudga keltiradi. O'tkazgich esa hosil b o 'lg an induksiya hodisasini qayd qiladi, xolos. Maksvell elektr va m agnit m a y d o n orasida o 'z a ro aloqa m a v j u d l i g i n i n a z a r i y a s o s l a b b e r d i va q u y i d a g i c h a ifodalanuvchi t a ’lim otni yaratdi: Jems Klark Maksvell (1831-1879) M agnit m ay d o n n in g har q a n d a y o'zgarishi o 'z atrofidagi fazoda o 'z g a ru v c h a n elektr m ay d o n n i vujudga keltiradi. Shu singari, elektr m ay d o n n in g h a r q a n d a y o'zgarishi o 'z in in g atrofidagi fazoda o 'z g a ru v c h a n m agnit m ay d o n n i hosil qiladi. 5 4 - § . E lektro m ag n it t o ‘lqinlar Elektr m a y d o n n in g vaqt b o 'y ic h a o'zgarishi q a n c h a tez bo'Isa, s h u n c h a kuchli m agnit m ay d on hosil b o ‘ladi. Shu singari, m agnit m ay d o n n in g o'zgarish tezligi qancha katta b o isa , hosil b o ‘lgan elektr maydon ham shuncha kuchli boladi. 0 ‘zg aru vch an elektr m ay d o n va o 'z g a ru v c h a n m agnit m ay d o n bir-biri bilan uzviy b o g 'la n g a n y agona elektrom agnit maydonni tashkil etadi, ular a lo h id a -a lo h id a ajralgan holda mavjud emas. Elektrom agnit m ay d o n fazoda nihoyatda katta tezlik bilan tarqaladi. U ning ayni shu jihati tezko r radioaloqani am alga oshirishni t a ’minlaydi. E le k tro m ag n it t o ‘lqin haqida tushuncha 0 ‘zgaruvchan elektr to k (yoki tezlanishli h a ra k a tla n u v c h an zaryadli zarralar) hosil qilgan elektro m ag n it m a y d o n o'tk az g ich atrofida qolib k e tm a sd an , atrofdagi fazoga tarqaladi. Agar fazoning biror nuqtasida o ‘zgaruvchan elektr m ay d o n hosil b o ‘lsa, u fazoning shu n u q tasid a m ag n it m ay donni vujudga keltiradi. Hosil b o ‘lgan o 'z g a ru v c h a n m agnit m ay d o n esa o ‘z navbatida fazoning shu nuqtasida elektr m a y d o n n i vujudga keltiradi va hokazo. O 'z g a ru v c h a n elektr va m agnit m ay d o n la r fazoda elektromagnit to'lqin shaklida tarqaladi. Elektromagnit m aydo nn ing tarqalish jara y o n id a shu m a y d o n n in g energiyasi k o 'c h ib boradi. I Davriy o'z ga ruv c h i e le ktrom agnit m ay d o n n in g fazoda tarqalish jarayo ni elektrom agnit t o ‘lqin deb ataladi. ? E le k tro m a g n it to 'lq i n d a elek tr m a y d o n E va m agn it m a y d o n H bir-biriga p e rp e n d ik u la r ravishda tebran ad i. Agar elektro m agn it to 'lq in yo'n alishin i x o 'q i b o 'y ic h a olinsa, u h olda elektr m ay d o n E у o 'q i b o 'y ic h a , m agnit m ay d o n H esa ^ o ' q i b o 'y l a b t e b r a n a d i ( 2 1 5 - r a s m ) . Elektr m ay don E ning va m agnit m ayd o n H n i n g t e b r a n i s h i f a z o n i n g h a r b i r nu qtasid a bir xil fazada bo'ladi. E le k tr o m a g n it t o 'l q i n n i n g tarqalish tezligi c, t e b r a n is h davri T, te b r a n is h chastotasi v bo'lsa, to 'lq in uzunligi X ni ular orqali quyidagicha ifodalash m u m - X = c T yoki VII bob. E lek tro m a g n it te b ra n is h la r va to 4 q in la r. R adioaloqa asoslari M 22 1. M aksvellning e lektrom agnit m aydon to ‘g ‘risidagi ta ’limoti nim adan iborat? 2. Elektrom agnit m aydon nima? 3. Elektrom agnit to 'lq in deb qanday jarayonga aytiladi? 4. E lektrom agnit to 'lq in n in g tezligi qanday qiym atga teng? 5. Elektrom agnit to 'lq in d a e le ktr va m agnit m aydonlari qanday k o 'rin ishd a bo'ladi? Elektrom agnit to lq in grafigini chizib bering. 6. Elektrom agnit to lq in uzunligi tebranish davri va chastotasi orqali qanday ifodalanadi? 1. Elektromagnit to'lqinning tebranish davri 5 10 5 s ga teng bo'lsa, uning to'lqin uzunligini aniqiang. 2. Elektromagnit to'lqinning tebranish chastotasi 106,5 MHz ga teng bo'lsa, uning to'lqin uzunligini aniqiang. 3. Elektromagnit to'lqin uzunligi 30 m. Uning tebranish davri va chastotasini toping. Karton yoki qalin q o g ‘ozdan 215-rasm da tasvirlangan ele ktrom ag nit to 'lq in m odelini yasang. ELEKTROMAGNIT TO'LQINLARNI TARQATISH VA QABUL QILISh' G .G e rs ta jrib a la ri M aksvellning ele k tro m a g n it to 'lq in la rn in g mavjudligi to'g'risidagi nazariy xulosasini a m a ld a isbotlash m aq sadid a n em is fizigi Genrix Gers k o 'p lab tajribalar o'tkazdi. 2 16-a rasm d a tasvirlangan teb ranish ko nturi tashqariga e le k tro m a g n it t o 'lq i n la r n i deyarli ta r q a tm a y d i. B u n d a y k o n tu r berk kontur deyiladi. G e rs elektrom agnit to 'lq in la rn i hosil qilish u c h u n ochiq tebranish ko n tu rid a n foydalangan. K o n d e n s a to r q o p la m a - larini b ir-b irid an u z o q la sh tira borib ( 2 1 6 -b rasm ), ayni bir v aqtda ularning o 'lc h a m la r in i va g 'a lta k n in g o 'ram lari soni kamaytirilsa, yopiq k o n t u r o 'rn ig a o c h iq teb ra n ish konturi hosil b o 'lad i (216- d rasm ). B u n d a y k o n tu r deyarli t o 'g 'r i o 't k a z g i c h d a n iborat b o 'la d i (2 1 7 -д rasm ). A n a sh u nin g o 'z i ochiq tebranish konturidir. O ddiy o 'z g a ru v c h a n tok zanjirida to k kuchi zanjirning b a rc h a kesim larida bir xil bo'ladi. Lekin och iq tebranish k o n tu rid a tok kuchi bir xil emas. U o 'tk a z g ic h uchlarida nolga, o'rtasid a esa eng katta qiymatga teng. 2 16-rasm 5 5 - § . E lek tro m a g n it toM qiniarni ta rq a tis h va qabu! qilish O ch iq tebranish k o n tu rida e lek tro m ag nit tebranishlarni hosil qilish u c h u n G .G ers o 'tk a z g ic h o 'r ta s id a n qirqib, havo oralig'ini hosil qildi (2 17 -6 rasm). Bu oraliq uchqun oralig‘i deb ataladi. I U c h q u n oraliqqa ega b o 'lg an to 'g 'ri o'tkazgichli och iq tebranish konturi Gers vibratori deb ataladi. G . G e r s u c h q u n oralig'i ajratib turgan o 'tk az g ich n in g ikkala qismini zaryadlab, ular orasida yuqori kuchlanishni hosil qilgan. Bu k u ch lan ish m a ’lum q iym atga yetganda u c h q u n oralig'ida u c h q u n hosil bo'lib, o 'tkazgichning ikkala qismini kalit kabi ulaydi. Natijada och iq tebranish konturida e le k tro m a g n it teb ra n is h lar yuzaga kelib, vibrator fazoga e le ktrom agnit to 'lqinla rn i tarqatadi ( 217- d rasm). G . G e r s e le k tro m a g n it t o 'lq i n la r n i xuddi ta rq a tu v c h i vibrator singari tuzilgan qabul qiluvchi vibrator y o rd am id a qayd qilgan ( 2\ 7- e). B unda fazoga tarqatilgan elektrom agnit to 'lq in la r qabul qiluvchi vibratorda e lektrom agnit tebranish larni, y a ’ni o 'z g a ru v c h a n tokni yuzaga keltirgan. Qabul qiluvchi vibratorning xususiy chastotasi tarqatilgan e le k tro magnit to 'lqin chastotasi bilan bir xil b o'lg an d a hosil bo'lgan tok n in g tebranishi katta am p litu d a g a erishgan. Buni G ers qabul qiluvchi vibratorning u c h q u n oralig'ida hosil bo'lgan u c h q u n la rn in g katta-kichikligiga qarab payqagan. S h u n d a y qilib: Genrix Gers (1857-1894) 2 1 7-rasm G.Gers tajribada elektromagnit to'lqinlarni tarqatishga va ularni qayd qilishga erishib, elektro m ag n it to 'lq in la rn in g mavjudligi to'g'risidagi J .M ak sv e l^ nazariyasini a m a ld a tasdiqladi. G .G e r s n i n g ele k tro m a g n it to 'lq in la r mavjudligini isbotlovchi tajribalarining tavsifi 1888-yilda e ’lon qilindi. Popov kash fiy o tla ri E lektrom agnit to 'lq in la rn in g mavjudligini tasdiqlovchi G .G e r s tajribalari ja h o n fiziklari diqqatini o 'z ig a j a l b etdi. O lim lar elek trom ag nit to 'lq in la r tarqatgichini va qabul qilgichini takom illashtirish yo'llarini izlay boshladilar. Rossiyaning Petrograd shahridagi K ro n sh ta d t m in a c h i ofitserlar kursining VII bob. E lektro m ag n it te b ra n is h la r va to 'lq in la r. R adioaloqa asoslari «A ntenna» l o t i n c h a d a n «m a c h ta » d e g a n m a ’n o n i ------------------------------ bildiradi. A l e k s a n d r A .S .P o p o v n in g elektrom agn it to 'lq in la rn i tarqatuvchi Stepanovich Popov qurilmasi 2 1 8-ra sm da tasvirlangan. B unda kalit К yuqori (1 8 5 9 -1 9 0 6 ) 0 ‘zgaruvchan kuchlanishli m anba U ni tok manbayi ga ulab -u zg an da v ibratom ing u c h q u n oralig'ida kuchli uc h q u n hosil qiladi. U c h q u n c h iq q a n p a y td a v ib ra to rd a hosil b o 'l g a n e le k tro m a g n it tebranishlarni A x a n te n n a e lektrom agnit to 'lq in sifatida fazoga tarqatadi. A .S .P o p o v ta rq a tilg a n e le k tro m a g n it t o 'lq in la r n i qabul qilish u c h u n G e rs vibratori o'tk az g ich la rid a n birini yerga, ikkinchisini esa a n te n n a A2 ga uladi. U o 'tk az g ich la r orasidagi u c h q u n oralig'iga kogerrer T ni o 'rn a td i. K ogerrer ikkita elektrodli shisha n a y c h a d a n iborat b o 'lib, uning ichiga m etall qirindi solingan. Odatdagi sharo itd a metall qirindilar bir-biriga yopishib tu rm ay di. S h u n in g u c h u n kogerrerning qarshiligi katta b o'ladi. Elektrom agnit to 'lqin la rni qabul qilgan a n te n n a A2 da kuchsiz elektrom agnit teb ranish lar hosil b o 'ladi. Kogerrerga В2 to k m anbayi ulangan bo 'lib, bu e le k tro magnit tebranishlar kogerrerdagi qirin dilar orasida ju d a m ayd a u c h q u n la rn i hosil qiladi. Bu u c h q u n la r qirindilarni b ir-b irig a p a y v a n d la y d i va k o g e rre r qarshiligini keskin kamaytiradi. Natijada u n d a n yuqori chastotali o 'z g a ru v c h a n tok o'tadi. A gar to k o 't ib b o 'l g a n d a n keyin kogerrer yengil silkitilsa, un dagi q irin dilar bir-birid an ajraladi va qarshilik yana katta bo'lib qoladi. Kogerrerni har gal tok (signal) o 'tib b o 'lg a n d a silkitib 2 18-rasm turish u c h u n R rele o 'rn atilgan. Tok o 'q itu v c h isi Aleksandr Stepanovich Popov (1 8 5 9 -1 9 0 6 ) h a m sh u ishga k irish d i. U e le k t r o m a g n i t t o 'l q i n l a r n i ta rq a tis h u c h u n G e r s vibratori o 'tk a z g i c h l a r i d a n birini yerga, ikkinchisini esa a n te n n a g a uladi. Download 263.75 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|