Педагогическая интеграция: методология, теория, технология : монография

huquq” va “pedagogik qonuniyat ” tushunchalarini farqlash muammosi ­hal etilmaganligicha qolmoqda . Ularni chegaralashga urinishlar asosan ikki yo'nalishda amalga oshiriladi ­. Birinchisiga ko'ra, qonuniylik ­qonunning o'ziga xos "qismi", "bosqichi", ta'bir joiz bo'lsa, "pishmagan ­" qonun sifatida tavsiflanadi. Boshqacha qilib aytadigan bo'lsak, muntazamlik bu erda qonunning namoyon bo'lishining o'ziga xos, aniqroq shakli [119], etarli darajada ma'lum bo'lmagan qonun [221] sifatida tushuniladi . ­Boshqa yo'nalishga ko'ra, qonuniyat qonunning boshqaligining tashqi, "fenomenal" shakli sifatida qaraladi. Bunda qonuniyatlar ­hodisalarning ob'ektiv ravishda aniqlangan ketma-ketligini ­, "empirik tarzda o'rnatilgan bog'liqliklarni" ifodalashi qayd etiladi [149], qonun esa ­hodisalarning ichki, muhim, barqaror, doimiy takrorlanadigan aloqasini ifodalaydi. Biroq, ­ko'rib chiqilayotgan tushunchalarning kengroq tavsiflarida bu farqlar ko'pincha kamroq farqlanadi . Masalan, pedagogik qonuniyatlar ­pedagogik tizimlar, jarayonlar, vaziyatlardagi tarkibiy qismlar o‘rtasidagi eng umumiy, muhim va doimiy takrorlanuvchi bog‘lanishlar sifatida ta’riflanadi [28], pedagogik qonuniyatlar esa ta’lim jarayonidagi takroriy va muhim bog‘lanishlar sifatida belgilanadi, ularning amalga oshirilishi esa ta’lim-tarbiya jarayoniga ta’sir qiladi. ­rivojlantirish va shaxsni shakllantirishda samarali natijalarga erishish imkonini beradi [432].
“pedagogik huquq” va “pedagogik qonuniyat” tushunchalarida ­ularning farqiga qaraganda ko`proq umumiy nuqtalar mavjudligidan dalolat beradi . ­Va, ehtimol, tadqiqotchilar to'g'ri, bu tushunchalar mohiyatan mos kelishini ta'kidlaydilar [289, 321]. Buning yana bir dalili ­“pedagogik qonuniyat” va “pedagogik qonun” kategoriyalaridan bir xil hodisalarni belgilashda foydalanishdir.
Demak, “Umumta’lim maktabi didaktikasi” qo’llanmasida ­o’rganish qonuniyatlarini ikki turga bo’lish mumkinligi ko’rsatilgan. Ushbu ikki turning tarkibini alohida ko'rib chiqayotganda, mualliflar ­"qonuniylik" tushunchasi o'rniga "qonun" tushunchasidan foydalanadilar [128].
"Pedagogik huquq" va "pedagogik qonuniyat" tushunchalarini ­qiyosiy aniqlash sohasidagi ishlarning o'xshash holati ­mutlaqo tabiiy hodisadir, chunki bu ­pedagogik voqelikning hammaga ma'lum xususiyatlari bilan bog'liq bo'lib, unda ob'ekt va sub'ekt komponentlari mavjud. , dialektik qarama-qarshilik holatida bir-biriga munosabatda bo'lib, birgalikda organik sub'ekt-ob'ekt butunligini tashkil qiladi. Bunday hodisalarni o'rganishda ­voqelik faktlarini turkumlash jarayonida ma'no va ma'nolarning o'zaro kirib borishi va o'zaro o'tishini ta'minlaydigan muvozanatlash usullari va usullaridan foydalanish tavsiya etiladi ­. Ularni aniqlashning qat'iy tasdiqlangan mezonlari mavjud bo'lmaganda, terminologiya jarayonlarini sun'iy tezlashtirish ilmiy tilning aniqligi (aniqligi) oshishiga olib kelmaydi, aksincha, o'rganilayotgan mavzular haqidagi fikrlarning xiralashishiga olib keladi. . Shuning uchun ushbu tadqiqot doirasida ­"pedagogik qonuniyat" va "pedagogik qonun" tushunchalariga tabaqalanmagan yondashuv qo'llaniladi: pedagogik qonuniyatlar bir vaqtning o'zida pedagogik qonuniyatlarni anglatadi. Ular uchun umumiy belgi integrativ ­pedagogik hodisalar va jarayonlar o'rtasida etarlicha barqaror zarur aloqa (bog'liqlik) mavjudligi ­kabi belgidir .
Biz pedagogik qonunlar va pedagogik qonunlarning dialektik o'ziga xosligi haqida gapirishimiz kerak ­: mohiyatiga ko'ra bir xil, ular ko'lami va "chuqurligi ­", shuningdek namoyon bo'lish shakllari va usullariga mos kelmasligi mumkin. Albatta, o'qitishning maqsadlari, mazmuni va usullarini ijtimoiy shartlash qonuni bilan ­o'qituvchining vakolat darajasi bilan tarbiyaviy ta'sir kuchining shartlanishini aks ettiruvchi naqsh o'rtasida sezilarli farqlar mavjud. ­Masalan, K. D. Ushinskiyning taniqli "qonuni" o'rtasidagi hajmli farqlarni aniqlash nisbatan oson.
("Aql qanchalik ko'p faktik bilimga ega bo'lsa va u qanchalik yaxshi qayta ishlasa, u shunchalik rivojlangan va kuchliroq bo'ladi") va " ­qoidalar" bilan bog'liq pozitsiya ("O'quvchilarning umumiy rivojlanishi o'rganish usuli bilan bog'liq ­") [406, b. 345].
Vaziyat "chuqurlik" mezoni bilan murakkabroq. Apriori, qonunlar ­qonuniyatlarga qaraganda pedagogik voqelikning chuqurroq qatlamlarini qamrab oladi deb taxmin qilish mumkin. Ammo bu erda savol tug'iladi: pedagogikada nima ko'proq "chuqur" va nima kamroq? Zamonaviy psixologiya ma'lumotlari shuni ko'rsatadiki, shaxsning faoliyati va shakllanishi bilan bog'liq bo'lgan barcha narsalar "chuqur" asoslarga ega. Bundan tashqari, chuqur psixologiya tarafdorlari "insonning aqliy hayoti va faoliyatida, uning shaxsiyatini shakllantirishda ongsiz, irratsional, affektiv- emotsional, instinktiv va intuitiv jarayonlar, motivlar, motivlar, intilishlarning etakchi rolini" e'tirof etadilar. ­p. 108].
pedagogik qonunlar va qonuniyatlar muammolariga bag‘ishlangan ilmiy ishlarda tez-tez uchrab turadigan qarama-qarshilikdan ­qochib bo‘lmaydi, bu esa, bir ­tomondan, bu toifalar o‘rtasidagi tafovutlardan kelib chiqadi. e'lon qilinadi, boshqa tomondan ­, ularning identifikatsiyasi ko'rsatiladi. Ehtimol, bu olimlarning sub'ektiv qobiliyatsizligining ifodasi emas, balki ushbu tadqiqot sohasidagi ishlarning ob'ektiv holatining aksidir.
3. Pedagogik jarayonlarni tahlil qilishda pedagogik qonunlar va qonuniyatlar tarkibini aniqlash muammosi paydo bo'ladi .
Ushbu muammoni to'g'ridan-to'g'ri ko'rib chiqishdan oldin, ­keling, uning g'ayrioddiyligini hisobga olgan holda kerakli fikrlarni aytaylik. Avvalo, bu erda hal qilinishi kerak bo'lgan savollarning sahnalashtirish xususiyatini ko'rsatamiz.
Ushbu tadqiqot quyidagi naqsh guruhlarining eksklyuzivligini da'vo qilmaydi ­, bundan tashqari, shuni ta'kidlash kerakki, pedagogikada ­yuqori darajada o'ziga xoslik bilan ajralib turadigan naqshlarni (qonunlarni) topish odatda qiyin . ­Qoida tariqasida, ular tashqi tomondan aniq. Bu B. S. Gershunskiyga mashhur o'qituvchilar tomonidan ishlab chiqilgan pedagogik qonunlar va naqshlar ro'yxatiga kelsak, bunday misollar ro'yxatini ahamiyatsizligi tufayli osongina davom ettirish mumkin degan xulosaga kelishga imkon berdi ­- "siz faqat jasorat va shuhratparastlikka ega bo'lishingiz kerak ..." [93, b. 345]. Bunday bayonotlar adolatning katta qismini o'z ichiga oladi ­. Biroq, bu o‘qituvchilarning, jumladan, yuqoridagi iqtibos muallifining ham qayta-qayta “jasorat yig‘ib”, pedagogik qonuniyat va qonunlar muammosini hal etishga hissa qo‘shishga intilishiga to‘sqinlik qilmaydi. Bunday “jasorat”ni oqlaydigan sabablar ko‘p.
Birinchidan, pedagogik qonuniyatlar va qonuniyatlarning isboti ­tashqidir. Pedagogika - bu hamma tushunadigan, hamma narsa hamma uchun tushunarli bo'lgan va har kim qanday o'qitish, qanday tarbiyalash haqida maslahat berishga qodir bo'lgan faoliyat turlaridan biri ekanligi bejiz emas ­. Ammo bunday “ravshanlik” shubhali: “maslahatchi”ning o‘zi ta’lim olishi bilanoq yo‘qoladi. To'satdan uning oldida ­sirlar va noma'lumlar tubsizligi ochiladi : amalda ravshan narsa ­aql bovar qilmaydigan narsaga aylanadi. Xuddi shunday, pedagogik qonunlar va qonuniyatlarning «ravshanligi» ularning ahamiyatsizligi va ahamiyatsizligi, ularga e'tibor bermaslik ehtimoli illyuziyasini yaratadi. Ha, ularning buzilishi ko'pincha bir zumda salbiy natijalarga olib kelmaydi, chunki bu, masalan, elektr energiyasi sohasidagi jismoniy qonunlar buzilgan taqdirda sodir bo'lishi mumkin. Ammo pedagogik qonunlar va qonuniyatlarga rioya qilmaslik vaqt o'tishi bilan o'z-o'zidan kam emas, balki undan ham kuchliroq buzg'unchi kuchlarni yashiradi, chunki bu insonning aqliy va ma'naviy tanazzuliga va mutatsiyasiga hissa qo'shishi mumkin.­
tabiatshunoslik sohalarida ­ham kashf etilgan qonunlar "ravshan", o'z-o'zidan ravshan bo'ladi ­. Bu shartsiz ular oddiygina "ishlamaydi". Qonun - bu aksioma bo'lib, uning zarurligi o'z-o'zidan shubhalanmaydi. dalil.
va xayollarga to‘la ; ­u bo'lmasligi mumkin bo'lgan qorong'u xonada qora mushukni qidirishdir ­. Shu sababli, hatto haqiqatni topishga minimal ilmiy asoslangan urinish ham unga zaruriy qadam bo'lishi mumkin - har qanday holatda ham, uni amalga oshirgandan so'ng, ­"xona bo'sh" deb aytish mumkin , boshqa joyga qarash kerak.­
Ammo uchinchi muammoga qaytaylik, uni hal qilish jarayonida biz pedagogik integratsiyaning qonuniyatlarini aniqlashning ba'zi usullarini aniqlashga harakat qilamiz. Pedagogik qonunlar va qonuniyatlarni tizimlashtirishga qiziqarli yondashuvni model yaratish orqali ta’lim qonuniyatlari taksonomiyasini quruvchi I.P.Podlasiy taklif etadi: o‘quv jarayoni o‘ziga xos xususiyatlarga ega bo‘lgan didaktik, gnoseologik, psixologik va ­boshqa jihatlardan iborat tizimdir ­. ­qonuniyatlar [321]. Bu alohida qonuniyatlarga qo'shimcha ravishda ­o'quv jarayonining umumiy qonuniyatlari ham ajralib turadi. Ilmiy- pedagogik adabiyotlarda ­ta’limning didaktik qonuniyatlari va umumiy qonuniyatlari, ­pedagogik jarayonning qonuniyatlari, umumiy pedagogika nazariyasi qonuniyatlari, ­ta’limning umumiy nazariyasi va uning yo‘nalishlari, ­ta’lim qonuniyatlari va boshqalar tavsifi berilgan [214]. ­]. Ayrim pedagogik kontseptsiyalar o'ziga xos naqsh ro'yxatlariga ega (masalan, pedagogik jarayonni optimallashtirish kontseptsiyasi ­, umumiy va kasbiy ta'lim o'rtasidagi munosabatlar ­).
Shunday qilib, qonuniyatlar pedagogik voqelikning barcha darajalariga, shu jumladan ­ta'lim sohasida amalga oshiriladigan kontseptual faoliyatga ham, pedagogik bilimning o'ziga ham xosdir. Eslatib ­o'tamiz, genetik rejada ichki aqliy harakatlar va operatsiyalar tashqilardan o'zgartirilib, ikkinchisini ichkilashtirish mahsulidir. Pedagogik bilimlar o'quv faoliyatining aksi bo'lib , uning tarkibiy, mazmuni ­va texnologik xususiyatlarini to'playdi . ­Integral-pedagogik ­qonuniyatlarni pedagogik faoliyatning barcha darajalarida topish mumkin:
a) mezol darajada - ob'ektning o'zi darajasida;
b) mikrodaraja - pedagogik faoliyat elementlari darajasi;
v) pedagogik faoliyatning o'rni boshqa tizimda, masalan, jamiyatda belgilanadigan makrodaraja ;­
d) pedagogik faoliyatning boshqa turdosh tizimlar bilan aloqasi darajasida.
Pedagogik naqshlar aloqa va munosabatlarning murakkab tuzilishi bilan tavsiflanadi. Vertikal darajada ular ­umumiy, xususiy va o'ziga xos naqshlarni aniqlash uchun asos bo'lib xizmat qiladigan ierarxik sxemalarni tashkil qiladi; gorizontalda - pedagogik faoliyatning barcha sohalarining pedagogik qonuniyatlarini ajratib olish mumkin ko'rinadi. Analogiya usuliga asoslanib, vertikal darajada umumiy, xususiy va o'ziga xos integrativ-pedagogik naqshlarni ajratib ko'rsatish ehtimolini taxmin qilishimiz mumkin: umuman pedagogik faoliyat, o'quv jarayoni, ta'lim jarayoni, ta'lim va tarbiyaning ayrim sohalari va boshqalar. Gorizontal darajada, bir tomondan, ta'lim jarayonining integrativ-pedagogik qonuniyatlarini ­, ikkinchi tomondan, ­ilmiy-pedagogik tizim faoliyati va rivojlanishining integrativ-pedagogik qonuniyatlarini ajratib olish qonuniydir. ­bilim.
Pedagogik qonuniyatlarning turli xil modifikatsiyalari, shuningdek, ular va ularning eng yaqin kategorik "qarindoshlari" - qonunlar va tamoyillar o'rtasida ­o'tib bo'lmaydigan chegara yo'q ­. Binobarin, I. F. Xarlamovning fikri to‘g‘ri: ta’lim asosida amalga oshiriladigan qonuniyatlar ta’limga birdek xosdir ­[432]. ­­­Bundan kam bo'lmagan haqli tadqiqotchilar Yu . tayyorlash ­[19, 35]. Didaktik tamoyil va qonuniyatlarni dialektik aniqlashni tan olgan X.J.Liymets fikriga qo`shilmay bo`lmaydi ­[247].
Oxirgi fikrlarga asoslanib, umumiy, xususiy va o'ziga xos integrativ-pedagogik naqshlarga qo'shimcha ravishda, biz potentsial, aktuallashtirilgan va dolzarb naqshlarni ajratib turamiz.