Педагогическая интеграция: методология, теория, технология : монография

Pedagogik integratsiyani bir-biriga yaqin ­bo'lgan pedagogik tushunchalardan chegaralash

Integratsiya, fanlararo aloqadorlik, o'zaro bog'liqlik, uzluksizlik tushunchalarini aniq farqlash zarurati mavjud bo'lib, ­ular birgalikda yagona leksik-semantik maydonni tashkil qiladi , pedagogik ­voqelikda amalga oshirilayotgan birlashtiruvchi jarayonlarning yaxlit manzarasini aks ettiradi. ­turli xil xususiyatlar, xususiyatlar, aloqalar va munosabatlar. Ko'pincha pedagogikadagi bir xil faktlar ­fanlararo aloqadorlik, o'zaro bog'liqlik va integratsiyaning ko'rinishi sifatida talqin qilinadi.
Ayniqsa, qiyin munosabatlar sub'ektlararo aloqalar bilan integratsiyalashgan holda rivojlangan ­. Adabiyotlarni tahlil qilish ­ularning munosabatlarining eng xilma-xil shakllari haqida gapirishga imkon beradi. Keling, ­ulardan eng muhimlarini ajratib ko'rsatamiz.
• fanlararo aloqalar bilimlarni birlashtirish vazifalarini amalga oshirish vositasi sifatida ishlaydi. Masalan, “fanlararo aloqalar bilimlar, sintetik idrok etish va dunyoni anglash integratsiyasini ta’minlaydi” [297, b. 374]. Bu haqda N. S. Antonov ham shunday yozadi ­: "Integratsiyaning asosiy didaktik vositalari ... ­fanlararo aloqalardir" [10, p. 29].
• Integratsiya fanlararo aloqadorlik shakllaridan birini ifodalaydi: «An’anaviy fanlararo aloqalar ­o‘quv fanlarining alohida elementlari o‘rtasida ularning mazmuni va o‘rganish muddatlarini muvofiqlashtirish maqsadida o‘rnatiladi. Ulardan farqli ravishda murakkab fanlararo ­aloqalar ta’lim mazmunining integratsiyalashuv yo‘nalishlarini aks ettiradi va uning murakkab birliklari tizimida namoyon bo‘ladi. Bu shakllar bir-birini inkor etmaydi, balki bir-birini to‘ldiradi: “Muvofiqlashtirish ­va integratsiya o‘zaro bog‘liq ikkitadir .
Zamonaviy ilmiy bilim va ta'limga xos bo'lgan fanlararolik tendentsiyalari ­" [354, s. 9].
• Integratsiya va fanlararo aloqalar bir-biridan sifat jihatidan farq qiluvchi hodisalardir: “Integrasiyaning o‘zini ­, ya’ni bir necha o‘quv predmetlarini bitta fanga birlashtirish, bunda ­ilmiy tushunchalar umumiy ma’no va o‘qitish usullari bilan bog‘liq bo‘lib ­, muvofiqlashtirishni farqlash zarur. ­, ya’ni o‘quv fanlarining puxta ishlab chiqilgan munosabatlari (predmetlararo aloqalar)” [155, b. o'n bir].
Batafsilroq, integratsiya va fanlararo aloqalar (muvofiqlashtirish) xususiyatlari quyidagi parchada keltirilgan: " Integratsiya - bu uzviy bog'liq, birlashtirilgan va yaxlitlikni yaratish jarayoni va natijasidir ­. Taʼlimda u turli oʻquv fanlari elementlarini sintez qilingan bitta kursda (mavzu, boʻlim, dastur) birlashtirish, turli fanlarning ilmiy tushunchalari va usullarini umumiy ilmiy tushunchalar va bilish usullariga birlashtirish, bilim asoslarini komplekslashtirish va umumlashtirish orqali amalga ­oshiriladi . ­fanlararo ta'lim muammolarini ochishda fanlar.
Muvofiqlashtirish - bu o'rganilayotgan tushunchalar , hodisalar, jarayonlar va ularni o'rganish vaqtining ­umumiy talqini nuqtai nazaridan o'zaro bog'liq fanlar bo'yicha ­o'quv dasturlarini muvofiqlashtirish , ya'ni ­o'quv fanlarining puxta ishlab chiqilgan munosabatlari (tor ma'noda fanlararo aloqalar ­) bilimlarni birlashtirishga » [354, b. 14].
Oxirgi yondashuv eng samarali bo'lib ko'rinadi, bu erda integratsiyaning o'ziga xos xususiyatlari, uning sifat jihatidan o'ziga xosligi aniq kuzatiladi. Uning doirasida mazmun-mavzu darajasida integratsiyaning asosiy belgisi shakllantiriladi - ­turli o'quv fanlari elementlarini ­bitta sintezlangan kursda (mavzu, bo'lim, dastur) birlashtirish ­. Turli sohalardan (fan sohalari, o‘quv fanlari va boshqalar) turli bilimlar asosida yagona tizimda shakllanadigan integrallashgan o‘quv predmeti ta’rifi asosida aynan shu mezon yotadi . ­Integratsiyalashgan o'quv fanida bilimning ushbu tarkibiy elementlari tarkibiy mustaqilligini yo'qotadi ­. O'z navbatida, murakkab o'quv fanlari ­fanning bir nechta elementlarini birlashtiradi, ammo tarkibiy ­elementlar ma'lum bir o'quv predmeti doirasida "aralashmaydi" ­, balki o'z mustaqilligini aniq saqlaydi.
ta'lim o'rtasidagi munosabat" [262] maqolasi qiziqish uyg'otadi . ­Muallif fanlararo aloqalar o‘quv predmetlarining “bir-biri bilan chambarchas bog‘langan” tushunchalar, mavzular, bo‘limlar darajasida osonlik bilan o‘rnatilishi va ­o‘quvchilar tomonidan bilimlarni yanada ongli ravishda o‘zlashtirishga yordam berishini ta’kidlaydi. ­Shu bilan birga, ular tizimli aloqani ta'minlamaydi ­. Fanlararo aloqalar imkoniyatlarining eksperimental sinovi bilimlarni o'zlashtirish darajasida ham, o'rganish motivlari tabiatida ham, shaxsni rivojlantirish darajasida ham sezilarli o'zgarishlarni ko'rsatmadi ­. Bu, M.I.Maxmutovning fikricha, ­umumiy va kasb-hunar ta’limi o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlik tushunchasini birinchi o‘ringa olib chiqishga sabab bo‘lgan ­, bu faqat fanlararo aloqalar orqali emas ­, balki o‘ziga xos ­tamoyillar – politexnika, uzluksizlik, kasbiy yo'nalish , muammolar va boshqalar. Biroq, ­ushbu munosabatlar g'oyalarini amalga oshirish jarayonida erishilgan ba'zi muvaffaqiyatlarga qaramay , talabalarning bilim sifati, ularning rivojlanish va tarbiya darajasi biroz oshdi. ­Va keyin uchinchi gipoteza paydo bo'ldi: ­kasb-hunar maktabida ta'lim va tarbiyaning sifat jihatidan yangi darajasi, ­agar ilmiy bilimlarni integratsiyalashuvi va differentsiatsiyasi, mazmunli umumlashtirish nazariyasi asosida yaxlit o'quv jarayoni qurilgan bo'lsa, mumkin bo'ladi [117], kattalashtirilgan birliklar printsipi ­[487] va "texnologik printsip". Umumiy va maxsus bilimlarning integratsiyasi (sintezi) politexnika ta’limini takomillashtirishning muhim sharti deb e’lon qilinib, bu o‘z navbatida yagona maktabning tizim tashkil etuvchi omili deb ataladi.
Yuqoridagi mulohazalarning natijasi o'ziga xos ­genetik zinapoya bo'lishi mumkin, uning har bir bosqichi oldingisiga nisbatan yuqori darajadagi integrativ salohiyatga ­va shunga mos ravishda o'quv jarayoni samaradorligini oshirish nuqtai nazaridan ko'proq imkoniyatlarga ega.
Pedagogik integratsiyaning "genetik zinapoyasi" bosqichlari ma'lum darajada umuman pedagogikaning rivojlanish jarayonini takrorlaydi ­. 1977 yilda V. E. Gmurman ta'kidlagan edi: ""Munosabat" tushunchasi va atamasi ­ilmiy bilimlarning turli sohalari o'rtasidagi barcha munosabatlarni aks ettirmaydi. Faqat o‘zaro bog‘lanishlar haqida emas, balki fanlarning o‘zaro ta’siri va o‘zaro kirib borishi haqida ham gapirish to‘g‘riroqdir” [99, b. 34]. Olim-pedagog sifatida u, albatta, birinchi navbatda fanlarning o‘zaro kirib borishining pedagogik jihatini, ­pedagogika taraqqiyotida ushbu tendentsiyadan foydalanish imkoniyatini nazarda tutgan . ­Taxminan ­bir vaqtning o‘zida I. I. Dyachenko va V. N. Turchenkolar pedagogikaning rivojlanishiga yaxlit yondashuvning yo‘qligi to‘sqinlik qilishini ta’kidladilar ­[137, 398]. Shunday qilib, I. I. Dyachenkoning fikriga ko'ra, ­optimal pedagogik boshqaruvning fundamental nazariyasini qurish uchun ­inson va ­uning ta'lim jarayoni haqidagi bilimlarning ko'p qirrali sintezi talab qilinadi "shunday ilmiy asosda amalga oshiriladi, uni ­sintez qilish xususiyatlari uni yaratadi. Hozirgacha har xil bo'lgan va turli fanlar yoki ilmiy sohalarga tegishli bo'lgan narsalarni birlashtirish ­ob'ektiv ravishda qonuniydir ­" [137, p. 25].
Bunday sintez uchun fanlararo aloqalar ham, o‘zaro bog‘liqliklar ham ilmiy asos bo‘la olmaydi . ­Birinchidan, ular tegishli birlashtiruvchi-sintetik salohiyatga ega emaslar ­. Ikkinchidan, fanlararo aloqalar ham, o'zaro aloqalar ham bevosita amaliyotga ­, ko'proq darajada ta'lim sohasiga xosdir. Integratsiya nazariy va uslubiy vositalar rolini o'ynash usulidir . Ta'limdagi ­integratsiya ­pedagogik dunyoqarashning alohida shaklidir. Fanlararo aloqalar ham, o‘zaro aloqalar ham falsafiy va ilmiy asoslaridan nisbatan katta masofada joylashganligi sababli ­bunday sifatga ega emas ­. Integratsiya hech qanday chegaraga ega emas ­. Bunga misol qilib pedagogikani ­ilmiy fan sifatida ham, o‘quv ­predmeti sifatida ham, amaliyot sifatida ham qamrab olgan pedagogik va texnik bilimlarning integratsiyasini keltirish mumkin.
Integratsiya va o'zaro bog'lanish o'rtasidagi munosabatlarning batafsil tahlili V. S. Bezrukova tomonidan amalga oshirildi [310, p. 36-39]. U integratsiya va o'zaro bog'liqlikning funktsional o'zaro bog'liqligi g'oyasini ilgari suradi . ­O'zaro
Aloqa pedagogika nazariyasi va amaliyotida umuminsoniy integratsiya g'oyalarini aniq amalga oshirish uchun asos bo'lib xizmat qiladi, ­pedagogik integratsiyani rivojlantirish uchun maxsus yaratilgan pedagogik shartdir, integratsiyaning befarq jarayoniga yo'nalish beradi ­, uni tegishli narsalar bilan to'ldiradi. pedagogik mazmun ­, muayyan integratsiya jarayonlarining dastlabki tarkibi va mazmunini belgilaydi ­, shuningdek, ­kelajakdagi ishchilarni tayyorlashning ikkita quyi tizimining turli tarkibiy qismlarini birlashtirishga yordam beradigan kuchli integrator hisoblanadi.­
zamonaviy xalq ta'limi tizimini ­shakllantirishdagi qonuniyat sifatida munosabatlarni amalga oshirishning yakuniy mantiqiy shakllaridan biri bo'lib chiqadi , ­ilmiy bilimlar rivojlanishining umumiy tendentsiyalarini " ifodalaydi". katta darajada muammoni hal qilish darajasini modernizatsiya qilishga yordam beradi.
umumiy va kasb-hunar ta’limi o‘rtasidagi munosabatlarni ­tizimli asosda rivojlantirishning eng yuqori shakli deb hisoblash uchun barcha asoslar mavjud [310].­
ma'lum bir pedagogik sohada integratsiya va o'zaro bog'liqlik funktsiyalarining kesishishi mavjud bo'lgan ma'lumotnoma doirasida to'g'ri . ­Kengroq nuqtai nazardan , integratsiya, fanlararo aloqalar va o'zaro bog'liqliklarni ­ta'lim nazariyasi va amaliyotida amalga oshiriladigan ­birlashtiruvchi jarayonlarning umumiy tizimidagi parallel rivojlanayotgan tuzilmalar sifatida ko'rib chiqish mumkin ­. Taklif etilayotgan talqin bizga ular o'rtasida paritet munosabatlar mavjudligini taxmin qilish, ularni mustaqil ravishda o'z o'yinlarini o'ynashi mumkin bo'lgan, o'z uyasi, maqsadlari, vazifalari, funktsiyalari va boshqalarga ega bo'lgan o'zini o'zi ta'minlaydigan sohalar sifatida ko'rsatishga imkon beradi.­
Yuqoridagilardan quyidagi xulosalar chiqarish mumkin. Birinchisi, integratsiya, fanlararo aloqalar va o'zaro bog'liqlik o'rtasidagi munosabatlarning kümülatif-to'ldiruvchi xususiyatini tan olishga tegishli ­. Bu jarayonlar pedagogika taraqqiyotining bir tarixiy davrida bir-birini to‘ldiruvchi va soddalashtirmay birga yashashga qodir. Amalda, bu har qanday ­229 -sonni bekor qilish (rad etish) printsipial jihatdan mumkin emasligini anglatadi
pedagogikadagi birlashtiruvchi jarayonlarning komponenti. Va ­yuqorida aytib o'tilganidek, integratsiyani zamonaviy ta'limni rivojlantirishda qonuniyatga aylantirish hech qanday tarzda ­fanlararo aloqalar va o'zaro bog'liqliklarni pedagogik haqiqatdan butunlay yo'q qilishga olib kelmasligi kerak ­. Aslida, buni amalga oshirish mumkin emas: ko'rsatilgan voqelik o'zining namoyon bo'lishida juda xilma-xil va ko'p qirrali bo'lib, uni unda sodir bo'layotgan birlashtiruvchi jarayonlarning har qanday turlari bilan cheklash mumkin emas.
integratsiyaning ­fazoviy-vaqtinchalik korrelyatsiyasi, fanlararo aloqalar va o'zaro bog'liqlik imkoniyatlarini taklif qiladi ­, bu ularning o'zaro identifikatsiya qilish qobiliyatini anglatadi. Bu qoida ­ko'rib chiqilayotgan jarayonlar bir ildizning shoxlari - ­pedagogik sohada olib boriladigan birlashtiruvchi jarayonlar bilan bog'liq . ­Masalan, ­xorijda qo'llaniladigan muvofiqlashtirilgan, birlashtirilgan va birlashtirilgan dasturlarni olaylik. ­To'g'rirog'i, faqat ikkinchisini haqli ravishda ­integrativ deb atash mumkin, chunki ularda turli fanlar va faoliyat sohalaridagi bilimlarni muvofiqlashtirish va uyg'unlashtirish o'z ­o'rnini yangi integrativ yaxlitlik sintezi asosida yaratishga olib keladi, bu holda ta'lim. loyiha. Biroq, bu dasturlarning barchasini integrativ hodisalar deb hisoblash mumkin. Buning ma'lum sabablari bor. Birinchidan, bu dasturlarning barchasi ta'lim mazmunida amalga oshiriladigan muayyan birlashtiruvchi jarayonlarni aks ettiradi va shuning uchun bir-biriga qisqartirilishi mumkin. Ikkinchidan, pedagogika rivojida integratsiyaning roli ortib borishi munosabati bilan undagi barcha birlashtiruvchi jarayonlarni, “integratsiya” kategoriyasini va undan kelib chiqadigan tushunchalarni belgilash tendentsiyasi yuzaga keldi. Uchinchidan, ko'rib chiqilayotgan dasturlar ­ta'lim mazmunini integratsiyalashning o'ziga xos bosqichlari sifatida taqdim etiladi.
Pedagogikada sodir bo'layotgan birlashtiruvchi jarayonlarning bir qismi sifatida rivojlanishning ustuvor yo'nalishini ajratib ko'rsatish imkoniyatini ham ta'kidlash kerak. Masalan, integratsiya hozirda shunday deb tan olingan ­. Biroq, bunday monopollashtirishga yo'l qo'ygan holda, paritet talabini e'tiborsiz qoldirmaslik kerak . ­Bundan tashqari, bu holda, "ob'ektiv bo'lmagan ta'lim" xavfi yana paydo bo'ladi, uning mevasi ­, allaqachon ma'lumki, "noto'g'ri integratsiya" [239].
Integratsiya va uzluksizlik munosabatlariga katta e'tibor berilishi kerak . ­Tadqiqotchilar bevosita ta'kidlaydilarki, kasbiy tayyorgarlikning yaxlitligini ta'minlashga qaratilgan uzluksizlik tizimini tashkil etishning dialektik jarayoni ichki qarama-qarshidir va qarama-qarshi ­tendentsiyalar - integratsiya va differentsiatsiya, tahlil va sintez , diskretlik va uzluksizlik ­kurashida yuzaga keladi ­, bu uzluksizlik "bir. ta’limning uzluksiz ta’lim tizimiga integratsiyalashuvini ta’minlovchi muhim omillardan” [234, b. 14].
tarbiyaviy ish va uning natijalarining yaxlitligiga olib keladigan pedagogik tizimlardagi ­integratsiya jarayonlarining o‘ziga xos funksiyasi” deb e’lon qilingan [180, s. ­88]. Integratsiya, o'z navbatida, uzluksizlikni ta'minlash funktsiyasini bajarishi mumkin ­. Shunday qilib, "Falsafa va ta'lim tarixi" kursi dasturida integratsiya ­falsafiy va pedagogik fanlar ­, an'analar va pedagogikaning rivojlanish bosqichlari o'rtasidagi izchil aloqalarni o'rnatish vositasi bo'lib xizmat qiladi [439].­
pedagogikada sodir bo'ladigan ­birlashtiruvchi jarayonlarning boshqa asosiy tarkibiy qismlaridan (fanlararo aloqalar, o'zaro bog'liqlik va uzluksizlik) ­chegaralash muammosini tahlil qilishni yakunlab , ­ko'rib chiqilayotgan hodisalarning "integral potentsiallaridagi farq" haqida gapirib bo'lmaydi . ­Agar fanlararo aloqalar va o'zaro aloqalar fanlar o'rtasidagi gorizontal munosabatlar bilan chegaralangan bo'lsa ­(bundan tashqari, o'zaro bog'liqlik, bundan tashqari, qoida tariqasida, umumiy va kasbiy ­bilimlar, tegishli ta'lim turlari ­o'rtasidagi munosabatlarga to'g'ri keladi) va uzluksizlik ­- ko'proq darajada vertikal. ta'lim darajalari o'rtasidagi aloqalar ­, keyin integratsiya cheksiz harakat maydoniga ega. Amaliy ravishda hamma narsani va hamma narsani - ko'nikmalar, ko'nikmalar, bilimlar, ta'lim turlari va boshqalarni birlashtirish mumkin. Bu makonning barcha darajalarida - amaliyot, nazariya, metodologiya ­va hatto metametodologiya darajasida amalga oshirilishi mumkin . ­Integratsiya, obrazli qilib aytganda, “kiruvchi ­nurlanish”, pedagogik faoliyatning barcha sohalarini qamrab oladi; “Integratsiya jarayonida oʻzaro bogʻliqlikdan farqli oʻlaroq, turli sohalarning bilimlari ­oʻzaro kirib boradi, tarmoq chegaralarini yoʻq qiladi va yangi nazariyalar va tushunchalarni keltirib chiqaradi” [263, s. 17]. Shubhasiz, yuqoridagi iqtibosdagi “munosabat” so‘zini “fanlararo ­aloqadorlik” yoki “uzluksizlik” so‘zlari bilan almashtirish mumkin .­

2.