Педагогика ва Психология соҳаларидаги инновациялар

MASALALARI.
Shukurova Marhabo 
TATU Qarshi filiali o‘qituvchisi 
 Nomozova Elmira
 TATU Qarshi filiali talabasi 
Telefon: [phone] 
[e-mail]
Annotatsiya: Ushbu maqolada bugungi kunning dolzarb muammolaridan biri bo‘lgan 
zamonaviy o‘qitish texnologiyalaridan elektron ta’lim texnologiyasi uning ahamiyati va 
kamchiliklari haqida ba’zi fikr va mulohazalar bildirilgan. 
Kalit so‘zlar: Elektron ta’lim, sinxron elektron ta’lim, asinxron elektron ta’lim, foydalanuvchi, 
autentifikatsiya,vebinar,konferensiya. 
Bugungi kunda axborot kommunikatsiya texnologiyalari rivojlanib borayotgan bir davrda, 
oliy ta’lim muassasalarida o‘quv jarayonini tashkil etishda innovatsion texnologiyalarning roli 
kun sayin ortib bormoqda. Zamonaviy texnologiyalar va telekommunikatsiyalar o‘quv jarayonini 
samarali tashkillashtirishda o‘zining ijobiy natijasini ko‘rsatib kelmoqda.
So‘nggi yillarda Oliy ta’lim muassasalarida elektron ta’limga bo‘lgan talab ortib bormoqda. 
Rivojlanayotgan texnologiyalar bilan ko‘plab boshqa jarayonlar singari ta’lim usullari ham bir-
biridan farq qildi. Yangi texnologiyalar ularning bilimga bo‘lgan munosabatini tubdan o‘zgartirdi, 
shuning uchun o‘qitish uchun an’anaviy yondashuv endi yetarli emas. O‘quv muhiti yanada 
interaktiv bo‘lishi va o‘quvchilar osonroq va tezroq o‘rganishlari uchun zamonaviy o‘qitish 
uslublaridan foydalanish zarur.
Keyingi yillarda “elektron ta’lim” atamasi (ingliz tilidan elektron o‘rganish) ta’lim muhitida 
paydo bo‘ldi. Elektron ta’lim deganda, axborot texnologiyalari, texnik vositalar, shu jumladan 
telekommunikatsiya tarmoqlaridan foydalangan holda, kerakli ma’lumotlarning aloqa kanallari 
orqali uzatilishini, talabalar va o‘qituvchilarning o‘zaro hamkorligini ta’minlovchi o‘quv faoliyatini 
tashkil etish tushuniladi.[1]
Dastlab “Elektron ta’lim” atamasi kompyuter yordamida o‘rganishni anglatar edi, biroq vaqt 
o‘tishi bilan texnologiyalarning rivojlanishi bilan ushbu tushunchaning mazmuni yanada kengaydi. 
Endi esa elektron ta’lim ko‘plab texnologiyalarini o‘z ichiga oladi, ularni ikki guruhga bo‘lish 
mumkin.
- sinxron;
- asinxron.
Sinxron elektron ta’lim - bu real vaqt rejimida masofadan o‘qitish. bu muntazam ravishda 
yuzma-yuz mashg‘ulotlarga juda o‘xshaydi, farqi shundaki, jarayon ishtirokchilari bir-birlaridan 
bir-biridan uzoqlikda joylashgan. keng tarqalgan vebinarlar ushbu ta’lim shaklining eng yorqin 
namunasidir. Ma’ruzalarni tashkil qilish uchun maxsus dasturlardan foydalaniladi.
Asinxron elektron ta’lim - bu o‘quvchi onlayn-manbalardan yoki elektron vositalardan (CD, 
dVd yoki flesh-kartalar kabi) barcha kerakli ma’lumotlarni oladigan va materialni o‘zlashtirish 
sur’ati va jadvalini mustaqil ravishda to‘g‘irlaydigan o‘quvdir. hozirgi kunda elektron ta’lim 
ko‘plab universitetlarda o‘quv jarayonining ajralmas qismiga aylandi, shuningdek, malaka 
oshirishda ham qo‘llanilmoqda – ba’zi korporatsiyalarda xodimlar uchun elektron ta’limni tashkil 
etish bo‘yicha bo‘limlar ham mavjud.
Elektron ta’limning bir qator hal etilmagan va kelgusida ko‘rib chiqilishni talab etayotgan 
muammolari mavjud.
Elektron ta’limni rivojlantirishning asosiy muammolari:
• 
talaba va o‘qituvchi o‘rtasida yuzma-yuz aloqa yo‘qligi
• 
kompyuter savodxonligining yetarli emasligi
• 
murabbiylar va tinglovchilar, masofaviy o‘qitish tajribasining yetishmasligi; 
• 
masofaviy o‘qitishda standartlardan kam foydalanish;
• 
mutaxassislarni topish muammosi. 
• 
zamonaviylikning yetarli darajada interaktiv emasligi

---

182
10
• 
talabalarni rag‘batlantirishning murakkabligi sababli kurslarni tugatishning past foizi.
• 
elektron o‘quv materiallari sifatini ta’minlash muammosi
Hozirgi kunda ko‘pgina universitetlar oliy yoki qo‘shimcha kasbiy ta’lim kurslarini taklif etuvchi 
tijorat asosida onlayn ta’limni taklif qilmoqda. Texnologiyalar rivojlanib, elektron ta’limning narxi 
arzonlashgani sayin bunday o‘quv yurtlari va kurslarning soni ham ortib bormoqda.
Elektron ta’limni takomillashtirish va samarali rivojlantirish uchun nima qilish kerak?
Elektron ta’limni takomillashtirishning eng muhim yo‘nalishi bu mutaxassislarni tayyorlashga 
yagona milliy talabni ta’minlaydigan, mamlakatda yagona ta’lim makonini tashkil etadigan davlat 
standartlarini ishlab chiqishdir. Ushbu standartlar asosida elektron ta’lim texnologiyalaridan 
foydalangan holda o‘quv jarayonini didaktik va uslubiy ta’minlashning nazariy va amaliy vazifalari 
hal qilinishi kerak[4].
Bundan tashqari, elektron o‘qitishning samaradorligi, uning natijasi talabaning individual 
xususiyatlariga, asosan, uning mustaqilligi va talabaning ongiga, qattiq o‘zini o‘zi tarbiyalash 
qobiliyatiga bog‘liq. Talabalarni muntazam ravishda monitoring qilishning yo‘qligi va o‘qishni 
rag‘batlantirmaydi. Onlayn ta’limda boshqaruvni tashkil etishning yana bir muammosi 
foydalanuvchilarni autentifikatsiya qilishdir. Tarmoqning boshqa tomonida kim turganligini 
aniqlash uchun hali ham maqbul texnologik yechimlar mavjud emas.
Ehtimol, ob’ektiv nazorat muammosi o‘quvchining yonida videokameralar va tegishli dasturlarni 
o‘rnatish orqali hal qilinishi mumkin. Shubhasiz, multimediya yordamida o‘zlashtirish osonroq 
bo‘lgan o‘quv materialiga foydalanuvchini noyob identifikatsiyalash bilan turli xil nazorat va test 
topshiriqlarini tanlash imkoniyati qo‘shilishi kerak;
Elektron ta’lim tizimida o‘quv jarayonining asosi talabaning ijodiy mustaqil ishi hisoblanadi. 
U individual jadval asosida, o‘zi uchun qulay bo‘lgan joyda, o‘quv materiallari va maxsus texnik 
qo‘llanmalar to‘plamiga hamda o‘qituvchi va hamkasblari bilan bog‘lanish imkoniyatiga ega 
bo‘lgan joyda o‘qishi mumkin. 
Talabalar va o‘qituvchi o‘rtasida shaxsiy yuzma-yuz muloqot mavjud bo‘lmaganda, ijodiy 
muhitni yaratish va bir guruh talabalarni rag‘batlantirish qiyin. Elektron ta’lim texnologiyalarini 
yanada rivojlantirish maksimal darajada interfaollikni ta’minlashni o‘z ichiga oladi. hech kimga 
sir emaski, virtual aloqa o‘qituvchi va hamkasblari bilan haqiqiy va to‘laqonli aloqani taqlid qilgan 
taqdirdagina to‘laqonli bo‘ladi. Elektron aloqaning har xil turlarining kombinatsiyasi virtual aloqa 
orqali shaxsiy aloqa yo‘qligining o‘rnini bosadi.
Ta’limning yangi vazifalari ta’lim sohasidagi an’anaviy ta’limning o‘rni va imkoniyatlarini 
o‘zgartirishga olib keladi. An’anaviy usullarning imkoniyatlari sezilarli darajada kengayib, 
elektron ta’lim texnologiyalari bilan boyitilmoqda.
Shu munosabat bilan, elektron ta’limni rivojlantirish an’anaviy ta’limning sifati va 
samaradorligini oshirish uchun kunduzgi ta’lim uchun zaruriy qo‘shimcha hisoblanadi.
Internet va texnologiyalar rivojlanishi bilan elektron ta’lim hayotimizdan chuqurroq joy 
egallaydi. Shubhasiz, kelajakda o‘quv markazlari elektron ta’lim tizimida foydalanish uchun 
moslashtirilgan o‘quv materiallarini tayyorlaydi, ulardan samarali foydalaniladi. Elektron ta’lim 
bugungi kunda tez ommalashayotgan iqtisodiy dunyoda tegishli yechimlardan biridir.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:
1. O‘zbekiston Respublikasi vazirlar Mahkamasi 2012 yil 25 iyuldagi 314 sonli qarordan.
2. Usmonov M. Interaktiv elektron o‘quv kurslar — o‘qitish faoliyatining yangi vositasi 
sifatida. //”Xalq ta’limi” jurnali, 2013, 5-son. 
3. begimqulov U.Sh. Pedagogik ta’limda zamonaviy axborot texnologiyalarini joriy 
etishning ilmiy-nazariy asoslari. –T.: “fan” 2007. 
4. Taylaqov N. I. Elektron darslik yaratishda qo‘yiladigan talablar. //”Xalq ta’limi” jurnali, 
2005, 2-son

---

183