Pedagogikaliq instituti
Download 0.86 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Lektorlar: prof. M.Mambetullaev.
- Tayanish tu`sinik
- TEMA: Batis Evropa ellerinde feodalliq du`zimnin` qa`liplesiwi ha`m onin` rawajlaniwi.
|
O`ZBEKSTAN RESPUBLIKASI JOQARI HA`M ORTA ARNAWLI BILIM MINISTRLIGI
PEDAGOGIKALIQ INSTITUTI
«Tariyx» kafedrasi
«ORTA A`SIRLER TARIYXI» paninen
L E K Ts I Ya T E K S T I
prof. M.Mambetullaev.
No`kis - 2012
2
K I R I S I W 1.
2.
Orta a`sir da`wirleri. 3.
Feodalliq rentanin` tu`rleri. 4.
Orta a`sir tariyxi derekleri. Tayanish tu`sinik
Ja`han xaliqlarinin` ko`pshilik bo`legi o`z baslarinin` tariyxtin` en` mashaqatli da`wiri bolg`an orta a`sirler da`wirin o`z baslarinan keshiredi.
Orta a`sirler tariyxinda waziypalari, onin` da`wirleri. Feodalliq islep shig`ariw usili, rawajlaniw basqishlari. Evropa ha`m Aziya ellerinde feodalliq du`zimnin` o`zine ta`n o`zgeshelikleri.
Erte orta a`sir V-IX a`sirler, rawajlang`an orta a`sir IX-XV a`sirler, Son`g`i orta a`sirler XVI-XVII a`sirdin` birinshi yarimi.
Jahan xaliqlarinin` orta a`sir tariyxin u`yreniwdin` tariyxi. Evropa ellerinin`-Orayliq Aziya ma`mleketleri menen siyasiy sotsial-ekanomikaliq ha`m ma`deniy sawda baylanislari. A` D E B I Ya T L A R: 1Karimov I.A. Yuksak ma`naviyat-engilmas kuch, T.2008 2.Karimov I. G`Tarixiy xotirasiz kelajak ywqG` Tashkent, 1998 j.Orta a`sirler tariyxi. T_I, M. 1991j. 3.Gantsch.M. Srednevekovoy mir kul`tura bezmolvstvuyushego bol`shinstva. M , 1980g
4. Agibalova E.V, Donskiy G.M. Istoriya srednix vekov M , 1992 5.Kurbangalieva R G`Urta asrlar tarixiG` wquv metodik qullanma. T , 1995y. 6.Tujnova Istoriografiya istoriya srednix vekov. M, 1985g
1. Tariyxta orta a`sir degen so`z XVII a`sirden baslap qollana baslaydi. Evropa, Aziya ha`m ko`pshilik Latin Amerikasi, Afrika xaliqlari orta a`sirlerdi basinan keshiredi. Ja`han xaliqlarinda feodalliq ja`miyetke o`tiw birtegis bolmaydi. Batis Evropada V-a`sirdin` 2-yariminan baslap, Batis Rim imperiyag`a german xaliqlarinin` topiliwi, ishki-sirtqi qarama-qarsiliqlari sebepli Rimdegi quliliq ja`miyetlik du`zim qulaydi ha`m feodalliq ja`miyetlik du`zim qa`liplese baslaydi. Orta Aziyada feodalliq ja`miyetlik du`zim V-VI a`sirlerde qa`liplesip, buring`i Kushan imperiyasi ornina mayda feodalliq iyelikler payda boladi. 1640-1660 jillari Batis Evropadag`i angliya burjuaziyaliq revolyutsiyasinan keyin feodalliq qatnasiqlar ornina, kapitalistlik o`ndiris qatnasiqlari o`sedi. Solay etip, Batis ha`m Orayliq Evropa elleri V a`sirdin` 2- yariminan XVII a`sirdin` ortasina shekem, yag`iniy 12 ju`z jil dawaminda Orta a`sir da`wirin basinan o`tkeredi. Orta a`sir da`wirin jaqsi u`yrenbey, adamzat tariyxinin` son`g`i basip o`tken tariyxiy da`wirin o`zlestiriw qiyin. Feodalizm atamasida tariyxta XVIII a`sirden baslap qollana baslaydi. Latinsha G`eoitG` feod degen so`zden kelip shiqqan. Batis Evropada feodal dep sen`eorlarg`a, a`skerlikte, ma`mleket xizmetinde bolg`ani ushin jerge iye bolg`an, ma`mlekette g`a`rezli adamlar tu`sinilgen. Orta Aziyada iri jer iyeleri G`Diyqan-aristokratlarG` dep atalg`an. Orta a`sirlerdin` feodalliq ja`miyetlik du`zimi u`shke bo`linedi: 1)
2)
XI-XV-a`cirler feodalizm o`zinin` rawajlaniw basqishina jetedi, o`nermentshilik awil- xojalig`inan bo`linedi. Orta a`sir qalalari sawda, o`nermentshilik, basqariw, ma`deniy, diniy oraylarg`a aynaladi. 3)
idiray baslaydi, feodalizm ishinde kapitalistlik o`ndiris qatnasiqlari qa`liplesedi. Feodalizimde ko`pshilik jerler iri jer iyeleri qollarinda boladi. Feodallar menen bir qatarda mayda jer iyeleri diyqanlar o`mir su`redi. Diyqanlar iri jer iyelerinin` jerinin` bir bo`legine iyelik etip, barliq waqit jerge toliq menshiklik etpeydi. Sonliqtan da, diyqanlar feodallardin` jerin islep, olarg`a g`a`rezli bolip turmis keshiredi. Qullardan ayirmasi, diyqan az mug`darda jerge, ku`sh-ko`likke iye bolip, o`zi ushin qizig`ip miynet isleydi. Feodalliq du`zimde rentanin` 3 tu`ri bolg`an: 1)
2)
obrok-jerden aling`an o`nimnin` bir bo`limin beriw 3)
aqshalay obrok-qarizdi aqshalay beriw. Erte orta a`sirlerde diyqanlar feodalliq rentanin` ko`birek bo`limin barshina yamasa barshina tu`rinde jerden aling`an o`nimler menen to`legen. Feodalliq ja`miyettin` rawajlaniwi menen o`nermentshilik, sawdanin` o`siwi na`tiyjesinde feodalliq rentani aqshalay to`lew ko`birek taraladi.
Orta a`sirlerde din ha`m shirkew feodalliq ja`miyetlik du`zimdi qorg`aydi. Feodalizmde shirkew ha`m onin` basshilari iri jer iyelerine aynaladi. Batis ha`m Orayliq Evropada xaliqtin` ko`pshiligi katoliklerden, al Vizantiya ha`m Rossiyada pravoslavlar-dan turadi. Orta a`sirlerde feodalliq ma`mleketler ha`r tu`rli formag`a iye boladi.
Erte orta a`sirde Ulli Karl imperiyasi siyaqli u`lken, biraq siyasiy jaqtan bekkem bolmag`an siyasiy birikpe bolsa, X-XII a`sirlerde knyaz`, gertsog, grafliq qusag`an siyasiy birikpeler payda boladi. Bul mayda siyasiy bo`lsheklengen ma`mleketler korol` do`gereginde birikse de, o`zinshe siyasat alip bariwg`a ha`reket etedi. IX- XII a`sirlerde, Orta a`sirlerde Taxariytler, samaniyler, qaraxaniyler ma`mleketi ku`sheyedi.
3
XIII-XV a`sirlerde Batis Evropada oraylasqan ku`shli ma`mleketler qa`liplesedi, korol`, iri jer iyeleri, shirkew basshilarinin` quwatlawi menen siyasat alip baradi. Korol`, knyaz`, graf, gertsoglardin` jiynalislarinda saylanadi. XII-XV a`sirlerde Orta Aziyada Xorezmshaxlar, Temur/Temuriyler ma`mleketi o`mir su`redi. Al, XV-XVII a`sirdin` I-yariminda Evropada feodalliq ma`mleketler, oraylasqan korol`-monarxiyaliq du`zimge o`tedi.
Feodalizmnin` erte da`wirleri tariyxi-arxeologiya, ko`rkem-o`ner, ten`ge, epigrafika, t.b. derekler tiykarinda u`yreniledi. Bul arxeologiyaliq tabilmalar orta a`sirlerde jasag`an xaliqlardin` xojalig`i, ka`sibi, awil-xojaliq eginleri, o`nermentshiligi, ja`miyetlik du`zimi, aqsha baylanisi, sawda qatnasi, dini haqqinda jeterli mag`liwmat beredi.
Ko`pshilik xaliqlardin` erte orta a`sir da`wirinin` tariyxi arxeologiyaliq qazip izertlewler tiykarinda qayta tiklendi. Orta a`sirdegi jazba dereklerge: xojaliq hu`jjetler, jeke aktlar, aqsha, a`skeriy, ma`mleketlik hu`jjetler, kiredi. Bularda tariyxti jaziwg`a tiykarg`i derekler bolip esaplanadi.
Huqiq estelikler: orta a`sirlerdegi german, slavyan, tu`rk t.b. xaliqlardin` huqiqlari haqqinda, puxaraliq, jinayatshiliq, shirkew huqiqlari tuwrali nizam kodeksler de tariyxiy da`rek boladi. Orta a`sir tariyxiy derekleri ayrim nizamlar, korol`, patsha pa`rmanlari, sud protokollari, jilnamalar, o`mirbayanlar, fol`klor, a`debiy shig`armalar, shejireler kiredi. Usi aytilg`an derekler ishinde orta a`sir tariyxinin` en` a`himiyetli xojaliq derekler boladi. Onda xaliqtin` turmisi, sotsialliq-siyasiy jag`daylari, huqiqlari, xojalig`i haqqinda mag`liwmat aytiladi.
V-a`sirden baslap Batis Rim imperiyasi aymag`indag`i german t.b. xaliqlar haqqinda, olardin` u`rp-a`deti, ja`miyete ornin retleytug`in basip alg`an elge qatnasin aniqlaytug`in jazba huqiqlar payda boladi. Bul huqiqiy nizamlarinda shtraf (ayip pul) lardin` mug`dari jinayat islegenlerdi jazalaw jaziladi. Bunday jazba nizamlar Arqa ha`m Orayliq Evropadag`i kel`t qoriqlarinda da payda boldi.
Bul jazba huqiqiy estelikler oris tilinde G`PravdaG` dep ataladi. Bular latin tilinde jazilip, G`pravdaG` so`zine sol eldin` atamasi qosip aytilatug`in boldi. Misali: G`Oris pravdasiG`, G`Varvarlar pravdasiG`. Bul jazba tu`rdegi huqiqiy estelikler feodalliq ja`miyettin` rawajlaniwi da`wirinde ko`p o`zgerislerge ushiraydi. A`sirese korollar basqarg`an jillari onin` geybir qag`iydalarina o`zgerisler kirgiziledi.
Bizin` da`wirimizge shekem kelip jetken jazba dereklerden: vestgot, Burgund, Ripuar, Bavar, Sakson, Friz, Tyuring, anglo-sakson pravdalari boladi.
VIII a`sirdegi Vizantiyanin` awil-xojaliq qurlisin u`yrenetug`in da`rek G`Diyqanshiliq nizamiG` boladi. Korol` sudlarinin` qararlarinda: jerdi sawg`a etiw, satiw-satip aliw, jerdi almasiw, basqa adamg`a arnap jazip na`sillikke qaldiriw t.b. ma`seleler aytiladi.
VIII-IX a`sirlerde shirkew-monastrlardin` iyelegen jerlerinin` ko`lemi, ondag`i xojaliqlar, jazba tu`rde bekitile baslaydi.
Erte orta a`sirde ayirim xojaliqlardin` tariyxiy jilnamalari payda boladi. Bul jilnamalar Annal dep ataladi. (lat. jil) Jilnamalarda korollar haqqinda, bayram, jiynalis o`tkeriw haqqinda mag`liwmat jiynaladi. VIII- IX a`sirlerde Ulli Karl sarayinda G`Korol` annaliG` jaziladi.
Angliya koroli Al`fred sarayinda G`Anglo-sakson xronikasiG` jaziladi. VII-IX a`sirlerde tariyxiy dereklerde xaliqlardin` ko`ship qoniwi, birinshi gertsog ha`m korollar, xaliq qosiqlari jaziladi. IX-a`sirden baslap ma`mleket basshilarinin` episkop, iri feodallardin` o`miri jazila baslaydi. Eyingrad G`Ulli korol`din` o`miriG`, Isidor Sevil`skiy G`Gotlar tariyxiG`, Grigoriy Turskiy G`Franklar tariyxiG`n jazadi.
VI a`sirde Prokopiya Kesarskiy o`z miynetin Vizantiya imperatori Yustinianin` basqarg`an jillarindag`i siyasiy waqiyalarg`a arnaydi.
Batis Rim imperiya waqtinda huqiqiy hu`jjetler kitap tilinde jazilsa, Angliya, Irlandiya, Islandiya o`z xaliqlarinin` tilinde jaziladi. XI-XV a`sirlerdegi tariyxiy derekler:
Rawajlang`an feodalizmde Evropa ellerinde milliy ma`mleketler, orta a`sir qalalari payda boladi ha`m milliy ma`deniyat qa`liplesedi. Na`tiyjede jan`a ha`r tu`rli tariyxiy derekler ko`beyedi.
XIII-a`sirde Batis Evropada awil-xojalig`i ushin jer su`retug`in traktor oylap tabiladi. XIV-XV a`sirlerde sawda isleri boyinsha qala o`nermentshiligi, o`nerment tsexlardin` huqiqlari haqqinda jazilg`an hu`jjet payda boladi.
XI-XII-a`sirlerde feodal jerlerinin` ko`lemi, ondag`i diyqanlardin` dizimi haqqinda gramotalari jaziladi. XIII- XV a`sirlerde tovar aqsha qatnasig`inin` o`siwi menen ja`ne jan`a hu`jjetler kelip shig`adi. Bul hu`jjetlerde satip aliw, satiw, jerdi arendag`a beriwdi diyqanlardi satip aliw t.b. haqqinda huqiqlar jaziladi. 1086-jili Angliyada G`Azapli sud kitabiG` (G`Kniga strashniy sudG`) jazilip, bunda jerlerdin` ko`lemi, awil menen qala xaliqlarinin` sani haqqinda mag`liwmat beriledi.
XIII-a`sirde qaladag`i tsex o`nermentshiligi ustavi qabil etilip, olardin` huqiqlar, tsexlardin` qurilislari jaziladi.
XII-XV a`sirlerde korol` ha`m imperatorlardin` ja`miyettegi orni, olardin` xizmeti haqqinda huqiq nizamlarin du`zedi. Na`tiyjede Vizantiya, Angliya, Frantsiyada sawda menen sanaattin` o`siwine ta`sir jasaydi ha`m ja`njeller nizam tiykarinda sheshiledi.
XIV-a`sirdin` ortasinda Angliya, Frantsiya, Ispaniya, Italiya, Niderlandiyada jallanip isleytug`in isshilerdin` jumis ku`nin, olarg`a to`leytug`in ayliqtin` mug`darin belgilew haqqinda nizamlar qabil etiledi.
X-XV a`sirde Evropa ma`mleketlerinde G`annallarG` ha`m xronikaliq hu`jjetler payda boladi. Bul hu`jjetlerde Krest atlanislari, sawda, qalalardin` siyasiy roli aytiladi. XIV-a`sirden baslap feodalliq ma`mleketlerde hu`jjetler dizimge alip saqlanadi. XI-XI a`sirlerde tariyxiy dereklerge katolik shirkewi menen 4
papanin` gramotalari, buyriqlari, xaliq qosiqlari, ertekler, qala teatrlari, ritsar` a`debiyati, filosofiyaliq, meditsinaliq jaziwlar kiredi. Mine, usilardin` ba`ri orta a`sirler tariyxinin` derekleri bolip tabiladi. Qadag`alaw sorawlari. 1.
Orta a`sir tariyxi predmeti. 2.
Orta a`sir tariyxi da`wirleri. 3.
Orta a`sir tariyxi derekleri. 4.
Orta a`sir tariyxin u`yreniwde arxeologiya pa`ninin` a`hmiyeti.
TEMA: Batis Evropa ellerinde feodalliq du`zimnin` qa`liplesiwi ha`m onin` rawajlaniwi. 1.
Qulshiliq du`ziminin` krizisi. 2.
Orta a`sirde, Evropada Xristian dininin` orni. 3.
Germyan qa`wimlerinin` ja`miyetlik du`zimi. 4.
Batis rim imperiyasinin` qulawi. Mayda korolliklerdin` payda boliwi. Tayanish tu`sinigi: B.e.sh. II-III a`sirlerde varvar qa`wimlerdin` ja`miyetlik du`zimi.
Kel`tler, germanlar, slavyanlar. Kel`tlerdin` xojalig`i ha`m ja`miyetlik du`zimi. Kel`tlerdin` atlanisi. I-IV a`sirde Rim Britaniyasi. Tsezar`. Tatsit qa`dimgi Germaniyanin` xojalig`i ha`m jamoa du`zimi. Germaniyada agrar qatnasiqlari. Ja`miyette ten`sizliktin` kelip shig`iwi, a`skeriy basqariwdin` kelip shig`iwi. Din. Germaniya qa`wimlerinin` Rim imperiyasina basip kiriwi. Slavyanlardin` xojalig`i, ja`miyetlik du`zimi. Slavyanlarda agrar qatnasiqlari. Slavyanlar dini. Antik qulshiliqtin` idirawi, jan`a feodalliq qatnasiqlar, kel`tler, Germanlar, slavyanlar, gotlar, varvarlar ka`wimliklerinin` Evropa tariyxindag`i orni.
Germanlardin` Batis Rim imperiyasina bastirip kiriwi ha`m varvar korolliklerinin` payda boliwi.
IV-V-a`sirde germanlar ja`miyetlik du`ziminde o`zgerisler. IV-V-a`sirlerde german qa`wimlerinin` Rim imperiyasina basip kiriw sebepleri. Qara ten`iz boyinda gotlar, Xunnlar hu`jimi. Vestgotlardin` atlanisi. Vestgotlar Balkan yarim atawinda. Vestgot-lardin` Italiyag`a ju`risi. Olardin` Rim imperiyasin basip aliwi. Vest- Touluza korolliklerinin` payda boliwi. Galliya ha`m Ispaniya-dag`i Bagudlar ha`reketi. Arqa Afrikada Vandal- Alan korolliginin` payda boliwi. Burgundlardin` ku`sheyiwi ha`m Qubla-shig`is Galliyada Burgund korolligi. V-a`sirde xaliqlardin` ulli ko`shiwi. Gunnlar awqami. Rim imperiyasinin` idirawi. Italiyada Odoakr ma`mleketinin` payda boliwi. Italiyada Ostgot korolligi. Teodorixtin alip barg`an siyasati. Arqa Italiyada Lanbard korollig`i. Papa ha`kimligi. V-VI-a`sirlerde Batis Evropada sotsial-ekonomikaliq, siyasiy ha`m etnik o`zgerisler. Xaliq qozg`alanlari. Qulshiliqtan feodalliq du`zimge o`terde G`varvarG` atlanisinin` orni.
A` D E B I Ya T L A R. 1.
Karimov I G`Vatan ozodligi-oliy saodatG` T, 1999j. 2.
Karimov I.A. G`Tariyxi xotirasiz kelajak yuqG` T, 1998j. 3.
G`Istoriya srednix vekovG`, M, 1991j. T.a` 4.
Galich M. Srednevekovniy mir kul`tura bezmolstvuyushegoG` M, 1995j. 5.
Tushnova istoriografiya istoriya srednix vekov. M, 1995j 6.
Agibalova E.V., Donskoy G.M. Istoriya srednix vekov. M., 1992 III-IV a`sirlerde Rim imperiyasina Batis Evropa, Dunay da`r`yasinin` on` jag`alari Balkan yarim ataw elleri, Jer orta ten`iz atawlari, Arqa Afrika, Misr, Kishi Aziya, Qara ten`izdin` shig`is boylari, Mesopatamiyanin` bir bo`limi, Siriya, Palestina jerleri, Kariyadag`i Rim imperiyasi, Batis Evropada, kon`si Kushan, Parfiya, Qitay imperiyasi siyaqli en` qu`dretli ma`mleketler bolip, ken` jerlerdi iylegen. Biraq IV-a`sirdin` aqiri V-a`sirden baslap Rim imperiyasi siyasiy-ekonomikaliq kriziske ushirap, ju`da` ha`lsireydi. Xaliqtin` tiykarg`i tarawi bolg`an diyqanshiliqtin` o`nimi kemeyip, ko`pshilik jerler egisten shig`ip qaladi. O`nerment ka`rxanalarinan ishki zatlar jetispey, ko`bisi jabiladi na`tiyjede bazarda o`nermentshilik o`nimleri kemeyip ketedi. Qalalarda o`nermentshilik qisqarip ja`miyetlik turmis awilg`a ko`shedi, yag`niy adamlar jumis izlep awil-elatlarg`a jilisadi. Rim ma`mleketindegi krizis eldin` ishki qarama-qarsilig`inan kelip shig`adi. Rim imperiyasi qullari ku`shke tiykarlang`an o`ndiris ku`shlerinin` rawajlaniwi, o`ndiris qatnasiqlarinin` o`siwine tosqinliq jasaydi. Basip alg`an ellerinen alip kelgen bendelerdi qul etip jumsaw, tek uris alip barg`an jillarinda payda keltiredi. Qul o`ndiriste o`z miyneti ushin hesh na`rse ayamag`an son` ol miynet islep ko`p o`ndiriwge qiziqpaydi. Sonliqtan arzan qul miynetine tiykarlang`an xaliqlar rawajlanbaydi. Sonliqtan iri jer iyeleri, qullardan jaqsilap paydalaniwdin` jollarin izlep bslaydi. Na`tiyjede qullarg`a jer, kerekli miynet qurallar bo`lip berip, o`ndirilgen o`nimin belgili mug`darin talap etedi. Az mug`darda jerge, ku`sh ko`likke iye bolg`an qul endi buring`ig`a qarag`anda miynet o`nimligin asiriwg`a ha`reket etedi. Biraq bul qul ha`m onin` qolindag`i qural-saymanlar a`dettegidey onin` xojayininin` 5
menshigi bolip qala beredi. V-a`sirdin` bsinan baslap imperiyada qullardi erkinlikke jibere baslaydi. Erkinlik alg`an qullar imperator shirkew xaliqlarinda xizmet etedi. Qullardi azat etiw o`ndiriste o`nim islep shig`ariwdi ko`beytiwdin` bir joli edi. Rim imperiyasinda qullardan basqa kolonat dep atalg`an sotsialliq toparlar xizmet etedi.
Kolonatlar az mug`darda jerge is, biraq jerden paydalang`ani ushin, iri jer iyelerine oborok to`legen ha`m basqa xizmetler islep azda bolsa erkinli jasag`an. Kolonatlar o`zine tiyisli o`nimdi satiw huqiqina iye boladi. Biraq Rim imperiyasi kriziske ushirag`an jillari olardin` jag`dayi to`menledi. Olardi iri jer iyeleri jerlerine bekitip qoyadi. Rim imperiyasinda qul, kolonatlardan basqa mayda prekaristlerde jasaydi. Prekaristler iri jer iyelerinen kelisim menen belgili mu`ddetke jer alip paydalaniwshilar edi. Imperiyanin` keyingi da`wirinde perekaristlerdin`-de da`rejesi kolonatlarg`a jaqinlasip qaladi. Solay etip III-V-a`sirlerde Rim imperiyasinda iri jer iyeleri menen birge mayda jer iyeleride o`mir su`redi. III-IV-a`sirlerde Rim imperiyasinda ishki qarama-qarsiliq-lardin` ku`sheyiwi menen, sirtqi dushpanlardin` topilis qa`wipide ku`sheyedi. Usinday jag`dayda, ma`mleketti basqariw imperator ha`m onin` tayinlang`vn chinovniklerinin` qolina o`tedi. Senattin` roli tomenledi. Qalalardin` avtonomiyaliq huqiqi biykarlanadi. Jallanip xizmet etetug`in armiya sani ko`beyedi. Ma`mleket basqariwshi orinlarda armiyani saqlap turiw ushin xaliq xaliqtan alinatug`in saliqtin` mug`dari ko`beyedi. O`nermentler ha`m diyqanlar ma`mleket ushin mutka islep beretug`in boladi. Qulshiliq krizisi imperiyasinin` o`mir su`riwine ka`wip tuwg`izadi. Na`tiyjede 395-jili Rim imperiyasi siyasiy jaqtan batis ha`m shig`is bolip ekige bo`linedi. Batis Rim imperiyasina Italiya, Galliya, Britaniya, Ispaniya, Dunay boyi, Illiriya, Pannoniya, walayatlari ha`m Arqa Afrika jerleri, Shig`is Rim imperiyasina Balkan yarim atawi, Kishi Aziya, Egipet jerleri kirip keyin ala bul Vizantiya dep ataladi.
Xristian dini feodalliq ma`mlekettin` ma`pin jaqladi. Diniy qa`wimlerdin` basinda iri jer iyeleri bolg`an episkoplar turdi. Xristian dini ulamalari xaliq jasap turg`an ja`miyetlik du`zimge qarsi shiqpawg`a, ko`terilis shig`armawg`a, hu`kimetbasshilarin quday ta`repinen quwatlanatug`inin aytip isendiredi. Hu`kimet bolsa o`z na`wbetinde din iyelerin qollaydi. 325-jili Kishi Aziyada Nikeda du`n`yaju`zlik shirkewlerdin` 1- sbor a`njumani boladi (ulamalardin` s`ezdi). Konstantinopol`da ekinshi a`njuman bolip o`tedi. Bul jiynalisinda xristian dininin` iseniw belgisi qabil etiledi: Diniy qag`iydasi boyinsha qudaydin` u`shligin moyinlaydi: A`ke-quday, Bala-quday, (ka`ramatli rux, rux-quday). (Boga otets, Boga sina, Bog svyatogo duxa) ha`m Xristian o`lip tirilip ketkenin duris dep tastiyiqlaydi. Shirkew imperatori o`zinin` basshisi dep taniladi. IV-a`sirdin` aqiri V-a`sirdin` basinda Rim episkopi G`papaG` dep atala baslaydi. Grekshe G`pappasG` a`ke (otets) shirkewdin` a`kesi basshisi degen ma`niste. Papa, Batis Evropa episkoplarinin` basinda turadi. Batis Evropadag`i Xristian shirkewleri katolik shirkewleri dep ataladi. Katolik du`n`ya ju`zlik degen ma`niste. Katolik shirkewlerdin` basinda turg`an papa o`zin issus xristin` ja`rdemshisi dep atag`an. IV-a`sirlerde Shig`is Evropada birinshi monastrlar payda boladi. V-VI-a`sirlerde Evropada monastrlar ko`p taraladi. Monastrlardi episkoplardi basqaradi. IV-a`sirde Rim imperiyasinda eretikaliq diniy ag`imlar kelip shig`adi. Eretikaliq ag`imnin` tiykarin saliwshi Aleksandrin mollasi Ariya ati menen tariyxta eretikler arienstva dep ataladi. Eretikler qudanin` u`shligine qarsi shig`adi bala quda bul issus Xristos, ol a`ke quda ta`repinen do`retilgen, sonliqtan ol, a`ke qudadan to`men turadi dep da`liyllengen. Arianstvo, Neke sbori ta`repinen qaralanadi. Download 0.86 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|