Philological research: language, literature, education filologik tadqiqotlar

Qïz (qiz) so‘zi. Bu so‘zining “Devon”da quyidagi 
ma’nolari berilgan:
1. Qimmatbaho narsa:
qïz nen
2. Qimmat: 
Bu am qïz alɡïm  - bu otni qimmat 
bahoga oldim.
3. Cho‘ri. 
Qïz qïrqïn – cho‘rilar.
4. Qiz. 
Menïn qïzïm – mening qizim.
5. Bo‘yi yetgan va uyda o‘tirgan qiz: ew qïzï – uy 
qizi 
6. Baxil: qïz kishi – baxil kishi 
Olim bu so‘zni izohlar ekan, shunday xulosaga 
keladi: “so‘z ozod qizlarga qo‘llanilganidek, sotib ol-
ingan cho‘ri qizlar uchun ham qo‘llanadi. Asli bo‘yi 
yetgan, lekin turmushga chiqmagan qiz demakdir. 
Boshqa ma’nolar istiora tarzida kelib chiqqan”. (DLT, 
61 t, 135).
Demak, M.Qoshg‘ariy so‘zlarning ko‘chma ma’no-
siga ham alohida e’tibor bergan. XI asrda bu so‘zning 
bosh ma’nosi “balog‘at yoshiga yetgan, ammo hali 
turmushga chiqmagan ayol” edi. Hozirgi tilimizda 
ham bu so‘z shu ma’noda saqlangan. Shuningdek 
qizlarga yoki yosh juvonlarga nisbatan murojaatda 
ishlatilib hurmat, erkalash, o‘zini yaqin olish sing-
ari ma’nolarni ifodalaydi. Masalan: Otga juda epchil 
ekansan-ku, qizim. (A.Qahhor. “Xotinlar”).
“Baxil” ma’nosidagi bu so‘zni hozir “qizg‘anchiq” 
tarzida qo‘llaymiz. Demak, bu so‘z bizga shakli ken-
gayib yetib kelgan.
“Tulki” so‘zi ham qiz bolaga nisbatan kinoya 
tarzida ishlatiladi va buni M.Qoshg‘ariy shunday 
deydi: “tilku – bu so‘z bilan qiz bolaga kinoya 
qilinadi. Qizlar aldoqchi va yalinchoq bo‘lganlari 
uchun tulkiga o‘xshatiladi”. Demak, tulkidagi ba’zi 
bir xususiyatlar qiz bolaning xarakteriga mos kel-
ganligi uchun ham bu so‘z qiz bolaga nisbatan 
qo‘llaniladi.
Bunday majoziy ma’noda qo‘llanilgan so‘zlar 
“Devon”da anchagina. Masalan: burga so‘zi (1 t. 
402-b). Yengil tabiatli kishini unga o‘xshatib, burga 
kishi deb ataganlar. Yoki