Proffessor Hamidov Hojiakbar Hamidovich Ernazarov Shermuxammat Eshbekovich Raxmonov Bahodir Mirzaevich

Ibtidoiy jamoa tuzumidan barcha xalqlar tarixi boshlangan. Ibtidoiy jamoa 
tuzumi - insoniyat tarixining boshlang’ich davri bo`lib, barcha mehnat qurollari 
umumiy bo`lgan va hamma birgalikda mehnat qilgan. Insoniyat rivojidagi birinchi 
bosqich kishilarning ibtidoiy to`daga birlashuvi bo`lib, bu to`da o`zida eng 
qadimgi odamlarning katta jamoasini mujassam etgan.
Ibtidoiy to`da - turmush va mehnat umumiyligi negizida birlashgan eng 
qadimgi odamlar jamoasi. Ibtidoiy to`da asta-sekin qarindoshlarning alohida 
uyushmasiga - urug’ jamoasiga aylana bordi. Urug’ bu - birga yashagan va mehnat 
qilgan, umumiy mehnat qurollari va qurol-yarog’larga ega bo`lgan qarindoshlar 
jamoasi.
Dastlabki urug’ jamoalari ayol - ona tevaragida jipslasha boshlagan. 
Insoniyat tarixidagi bu bosqich ona urug’i davri - matriarxat deb ataladi. Ancha 
keyinroq, mehnat qurollari va xo`jalik yuritish shakllari takomillashgani sayin 
jamoadagi etakchilik mavqei erkakka o`ta boshladi, u urug’ga sardor bo`ldi. 
Olimlar insoniyat tarixidagi bu davrni patriarxat – ota urug’i deb atashadi. 
Patriarxat bilan eng qadimgi urug’chilik tuzumi ham yakunlanadi.

---

27 
Eng qadimgi odamlar dastlabki mehnat qurollarini toshdan yasagani tufayli 
arxeologlar insoniyat tarixi boshlanishini «Tosh davri» deb atashadi. Tosh davri 
ancha uzoq davom etgani uchun ham uni quyidagi bosqichlarga ajratishadi: 1) 
qadimgi tosh davri - paleolit (yunon. paleos - qadimgi, litos - tosh); 2) o`rta tosh 
davri - mezolit (mezos - o`rta); 3) yangi tosh davri - neolit (neos - yangi); 4) mis-
tosh davri – eneolit (lot. eneus – mis, yunon. litos - tosh).
Tosh davri 4 bosqichga bo`linadi: paleolit, mezolit, neolit, eneolit. Paleolit 
(qadimgi tosh) davri 3 ta bosqichdan iborat: 1) ilk paleolit - mil. av. 1 mln. - 100 
ming yil; 2) o`rta paleolit – mil. av. 100 - 40 ming yil; 3) so`nggi paleolit – mil. av. 
40 - 12 ming yil.
Odam paydo bo`lishi haqida: ilmiy, diniy, afsonaviy, dunyoviy naqllar 
bo`lib, biz bu masalani ilimy – antropologiya va arxeologiya ma’lumotlari asosida 
o`rganamiz. Er yuzidagi dastlabki odamlar qaddini tik tutib yurgani, mehnat 
qurollarini yasash va ularni ishlatishni bilgani uchun hayvondan farq qilgan.
O`ta sodda mehnat qurollari yasashni biladigan eng qadimgi odam suyaklari 
qoldiqlari turli mintaqalardan topib o`rganilgan: Janubiy Afrikadan – avstralopitek, 
Sharqiy Afrikadagi Zinj vodiysidan – zinjantrop, Yava orolidan (Indoneziya) – 
pitekantrop, Xitoydan - sinantrop; Germaniyadan – neandertal; Fransiyadagi 
Kromanyon g’oridan - hozirgi qiyofadagi odam - kromanyon suyaklari topilgan.