Proffessor Hamidov Hojiakbar Hamidovich Ernazarov Shermuxammat Eshbekovich Raxmonov Bahodir Mirzaevich

XIX asr birinchi yarmida Xiva xonligining tashqi siyosati 
Xivaning Osiyo davlatlari bilan aloqalari. XIX asr 1-yarmida Xiva 
xonligining Buxoro, Qo`qon, Afg’oniston, Eron, Hindiston va Turkiya bilan 
savdo-elchilik aloqalari rivojlandi. Bunga sabab: 1) Xiva xonligi hududi o`rta 
osiyolik savdogarlar va Hajga boruvchilarning Kaspiy orqali Makka va boshqa 
shaharlarga o`tish manzilgohiga aylanganligi. 2) chet davlatlar bilan savdoni 
rivojlantirish xazinaga yaxshi daromad keltirayotganligi edi. 
Xiva - Buxoro munosabatlari har doim ham silliq kechmagan. Xiva xoni 
Muhammad Rahimxon I Buxoro amirligi bilan elchilik aloqalarini qayta tiklashga 
va ikki davlat o`rtasida savdoni rivojlantirishga harakat qilgan. Xivaga 1811-1812 
yy. Buxorodan O`rozboy Jo`ra va Avaz Murod yasovulboshi boshchiligida elchilar 

---

192 
kelgan. Muhammad Rahimxon I bunga javoban Buxoroga Hasan Murod otaliq 
boshchiligida elchilar va savdo karvonlarini yuborgan.
Ayni paytda bu ikki davlat manfaatlari Marv viloyatida to`qnash kelgan. 
Marv O`rta Osiyo davlatlarini Eron bilan bog’lovchi savdo yo`lida joylashgan edi. 
XIX asr birinchi yarmida bu ikki davlat o`rtasida bir necha bor o`zaro urushlar yuz 
bergan. Muhammad Rahimxon I Marvni 1822 yil Buxorodan qaytarib olgan. 
O`zaro urushlarga qaramay, savdo aloqalari to`xtab qolmagan. 
Eron va qozoqlarning O`rta juz xonligidan 1812 yil Xiva xonligiga elchilar 
kelishgan. Ular bilan chegara xavfsizligi va savdo masalalarida kelishildi. XIX asr 
boshlarida Afg’oniston va Xiva o`rtasida elchilik o`rnatilgan. Muhammad 
Rahimxon I Afg’onistonda shoh Mahmudning ikkinchi marta hokimiyatga 
kelishiga yordam bergan. Evaziga Afg’oniston Xiva xonligi savdogarlariga Kobul 
bozorida erkin savdo qilish huquqini bergan.
Qo`qon xonligi bilan munosabatlarni Xiva xonligi mustahkamlashga harakat 
qilgan. Xivaga 1843-1844 yy. Qo`qon xonligi elchilari kelishgan. Ikki davlat 
o`rtasida hamdo`stlik o`rnatishga va o`zaro savdo aloqalarini yanada 
rivojlantirishga kelishildi.
Xiva xoni Olloqulixon (1825-1842) chet el savdogarlariga qulay sharoit 
yaratish uchun me’moriy obida, Karvonsaroy majmuasini bunyod ettirgan. Bu 
majmua 14 gumbazli tim (yopiq bozor), karvonsaroy va omborxonadan iborat 
bo`lgan. Bozorda Hindiston, Xitoy, Eron, Rossiya, Buxoro va Qo`qondan 
keltirilgan mollar sotilgan. Tim yozda savdo uchun qulay va salqin bo`lgan. 
Karvonsaroy esa 2 qavatli bo`lib, 105 hujrali edi. Xiva xonligining anori, qovuni, 
uzumi, nashvatisi, anjiri va o`rigi chet davlatlarda mashhur bo`lgan.