Xiva xonligining iqtisodiy va madaniy hayoti Shaharlar. Xiva xonligida Xiva, Ko`hna Urganch, YAngi Urganch, Vazir
kabi o`nlab shaharlar bo`lgan. Ulardan eng qadimiysi Xiva shahri bo`lib, u “Ming
gumbaz shahri” nomi bilan mashhurdir. XIX asr birinchi yarmida Xiva shahrida 2
ta xon saroyi, 17 ta masjid va 22 ta madrasa bo`lgan. 1997 yil uning 2500 yilligi
nishonlandi, bu haqda YUNESKO 1995 yil qaror qabul qilgan edi. Xiva shahri
mil. av. V asrda bunyod etilganidan buyon mashhurligi Sharq bilan G’arbni
bog’lovchi savdo yo`li o`tganligi bilan izohlanadi. Xiva shahri XVII asr birinchi
choragi (boshlari)dan - 1920 yil fevralgacha Xiva xonligining poytaxti bo`lgan.
Yangi Urganch deb atalgan hozirgi Urganch shahriga 1646 yil
Abulg’oziyxon asos soldi. Bu shahar Buyuk ipak yo`lida joylashgani uchun tez
rivojlanib, savdo va hunarmandchilik markaziga aylangan. Bunga Amudaryo
o`zani o`zgarib Orolga oqishi oqibatida Gurganj (Ko`hna Urganch)ning suvsiz
qolganligi sabab bo`lgan. Shundan keyin qadimgi Gurganchning nomi Ko`hna
Urganch bo`lib qoldi. Abulg’oziyxon Yangi Urganchga asos solgach, Vazir shahri
aholisini ham shu erga ko`chirgan va bu shahar o`z ahamiyatini butunlay
yo`qotgan.
Hunarmandchilikning 27 sohasi borligi Xiva xonligi tarixiy manbalarida
qayd etilgan, amalda bundan ham ko`p bo`lgan. Hunarmandlar o`z uyushmalariga
ega bo`lib, uyushmalar hunarmandlar faoliyatini tartibga solib, ularning manfaatini
himoya qilgan. Uyushma boshlig’i xonning xazina siyosatini o`tkazuvchi shaxs
hisoblanardi. Xiva ustalarining juda oz qismi xususiy ustaxona - do`koniga ega edi.
Hunarmand o`z uyida ham do`kon ochishi mumkin edi. Ko`pchilik hunarmandlar
188
xonga va badavlat kishilarga tegishli do`konlarni ijaraga olgan. Ayrim
hunarmandlar buyurtma asosida ham ishlagan.
