Proffessor Hamidov Hojiakbar Hamidovich Ernazarov Shermuxammat Eshbekovich Raxmonov Bahodir Mirzaevich

Jamoa xo`jaliklarining moddiy-texnik bazasi - Mashina-traktor 
stansiyalari (MTS)ni tashkil etish dehqon xo`jaliklarini ommaviy jamoalashtirish 
bilan uzviy olib borildi. MTSlar yangi jamoa xo`jaliklarga moddiy-texnik baza 
bo`lib, texnik yordam ko`rsatgan. O`zbekistonda dastlabki MTS 1929 yil Andijon 
okrugining Asaka tumanida tuzilgan. 1931 yil MTSlar 48 ta qishloq tumanlarida 
tashkil etilib, 1937 yil 163 taga, 1941 yil 189 taga etdi.
MTSlar yirik dehqon xo`jaliklari uchun muhim rol o`ynagan bo`lsada, biroq 
jamoa xo`jaliklarining davlatga tobeligini yanada kuchaytirdi; yirik ishlab 
chiqarish vositalari MTSlar orqali davlat qo`lida to`plana bordi. MTSlar jamoa 
erlarini natural haq evaziga ishlab berar edi, bu haqning miqdorini davlat belgilar 
edi. MTSlar tashkil etilib, xizmat ko`rsata boshlagach qishloqda shartli ravishda 
“Ikkita xo`jayin” - kolxozlar va MTSlar qaror topdi. Biri – texnika uchun, 
ikkinchisi – qishloq xo`jaligining boshqa ishlari uchun mas’ul hisoblangan. Har 
ikkalasining jilovi esa davlat qo`lida edi.
“Ikki hokimiyatchilik” yuzaga kelgach, ishlab chiqarishni tashkil qilish va 
texnika xizmatida xo`jasizlik kelib chiqdi. Ekin va chorva mas’uliyatini jamoa 
a’zolari ham, MTS xodimlari ham o`z zimmasiga olmadi. Bu katta xarajatga sabab 
bo`ldi.
O`zbekiston irrigasiya tizimini rivojlantirishning asosiy vazifalari 1922 yil 
belgilab berildi. Hukumat tarkibida Suv va qishloq xo`jaligi Xalq komissarligi, 
uning huzurida Suv xo`jaligi Bosh boshqarmasi, joylarda viloyat, tuman, uchastka 
Suv xo`jaligi bo`limlari tashkil etildi. Irrigasiya ishlariga 1922 yil 6 mln. oltin rubl 
hisobida mablag’ ajratildi. Maqsad sug’oriladigan erlarni 2 yilda 2 mln. 
desyatinaga etkazish edi. Sug’oriladigan erlar miqdori 1924 yil 2,4 mln. 

---

381 
desyatinaga, paxta ekiladigan maydon 500 ming desyatinaga etkazildi; irrigasiya 
sohasiga 1929-1939 yy. 234,9 mln. rubl sarflandi.
Ikkinchi jahon urushigacha bo`lgan davrda Respublikada: Darg’om, Narpay, 
Savay, Dalvarzin, Log’on, Katta Farg’ona kanallari qurildi. Irrigasiya tarmoqlari 
CHirchiq-Ohangaron vodiylarida, Zarafshon daryosi havzasida, Qashqadaryo va 
Surxandaryoda ancha yaxshilandi.
O`zbekiston KP MQ va hukumati 1939 yil hashar yo`li bilan Katta Farg’ona 
kanalini qurish to`g’risida qaror qabul qildi. 1 avgustdan 160 ming kolxozchi ish 
boshladi, ularning 70 mingdan ziyodi yoshlar edi. Kanal 270 km. bo`lib 45 kunda 
qurildi. Unda 46 ta yirik, 274 ta kichik gidrotexnik inshoot, 5 ta temiryo`l, 40 ta 
avtomobil yo`llari ko`priklari qurildi. Holbuki bunday kanalni barpo etish uchun 
Rossiya mustamlakachiligi davrida 6-8 yil, Sovet davrida 6-8 oy kerak bo`lardi. 
Amalda o`zbek xalqi hashar yo`li bilan 1,5 oyda bunyod etdi. Markaz 
matbuotining bosh organi – “Pravda”ning 1939 yil 13 dekabrdagi bosh maqolasida 
“Uzoq Farg’onada o`zbek va tojik kolxozchilari 1,5 oyda kanal qaziganligi xalqni 
quvontirdi” - deb yozdi.
Farg’ona vodiysida 60 ming gektar bo`z, cho`lli erlar o`zlashtirilib, Katta 
Farg’ona kanali 500 ming gektar erni suv bilan ta’minladi. Ikkinchi jahon 
urushidan oldingi yillarda Shimoliy va Janubiy Farg’ona kanallari, Toshkent 
kanali, Kampirrovot suv to`g’oni, Qoraqalpog’istonda Qizketgan kanali, sig’imi 1 
mln.m
3 
bo`lgan Kattaqo`rg’on suv ombori barpo etildi. Natijada respublikada 
sug’oriladigan er maydonlari qo`shimcha 1937-1940 yy. 200 ming gektarga 
ko`paydi.
Tayanch so`zlar:
Jamoa xo`jaliklari, Mashina-traktor stansiyalari,
«Quloq», 
Bo`zsuv GESi, Darg’om, Narpay, Savay, Dalvarzin, Log’on, Katta Farg’ona,
Shimoliy va Janubiy Farg’ona kanallari, Toshkent kanali, Kampirrovot suv 
to`g’oni, Qizketgan kanali, Kattaqo`rg’on suv ombori. 

---

382