Proffessor Hamidov Hojiakbar Hamidovich Ernazarov Shermuxammat Eshbekovich Raxmonov Bahodir Mirzaevich

Shayboniylar hukmronligi tugashi. Abdullaxon II mamlakatni birlashtirish 
yo`lida shayboniy sultonlarning markaziy hokimiyatni kuchsizlantirishga 
urinishlariga qarshi shafqatsiz kurashdi, hatto qarindoshlariga ham shafqat qilmadi. 
Abdullaxon II yirik markazlashgan davlat barpo etgan bo`lsada, davlatdagi ichki 
nizolarga to`la barham bera olmadi.

---

148 
1598 yil Abdullaxon II vafot etgach, taxtga o`tirgan o`g’li Abdulmo`minni 
o`sha yili fitnachilar o`ldirdi. Undan qolgan 2 yashar o`g’lining xonlik huquqini 
hech kim tan olmadi. Taxt uchun kurash boshlanib Buxoroning bir guruh 
amaldorlari Ibodulla Sultonning o`g’li Abdulaminni taxtga o`tqazishga urindi. 
Shayboniylarning boshqa guruhi Abdullaxon II ning amakivachchasi - Balx 
hokimi Pirmuhammadni taxtga o`tqazdi.
Buxorodagi ichki nizolar tufayli og’ir vaziyatdan foydalanib: 1) Eron shohi 
Abbos bostirib kirdi, u Nishopur, Sabzavor, Mashhad, Hirotni egallaydi. 2) 
Xorazm Buxorodan chiqib mustaqilligini tikladi. 3) Qozoq xoni Tavakkal Axsi, 
Andijon, 
Toshkent, 
Samarqandni 
egallab, 
Buxoroga 
yurish 
qildi. 
Pirmuhammadxon 1599 yil Tavakkalni tor-mor qildi va Movarounnahrni ozod 
qildi. Qozoqlar qo`shini Dashti Qipchoqqa chekindi. 
Pirmuhammad Buxoro xonligini yana 2 yilcha idora qildi. Pirmuhammad va 
Samarqand hokimi ashtarxoniy Boqi Muhammadxon o`rtasida 1601 yil bo`lgan 
jangda Pirmuhammad engiladi va o`ldirildi. Abdullaxon II vafotidan 3 yil o`tib bir 
asr yashagan shayboniylar hukmronligi 1601 yil barham topdi.
Tayanch so`zlar: Dashti Qipchoq, O`zbek ulusi, Shayboniylar, Buxoro 
xonligi. 
 
XVI asrda Buxoro xonligida ijtimoiy-iqtisodiy hayot 
Shayboniylar islohati. Shayboniyxon davlatni iqtisodiy va siyosiy jihatdan 
mustahkamlash yo`lida islohatlar o`tkazdi:
1) u davlat boshqaruvida suyurg’ol tizimini joriy etdi, ya’ni hududlarni 
boshqarishni 
farzandlari, 
qarindosh-urug’lari, 
birodarlariga 
topshirdi. 
Movarounnahrni shayboniylar 1512 yil tamoman egallagach, viloyatlarni qayta 
taqsimlashni nufuzli vakili Jonibek Sultonga topshirdilar. U Samarqandni 
Ko`chkinchixonga, Toshkent viloyatini Suyunchxo`jaga, Buxoro va atrofini 

---

149 
Ubaydulla Sultonga doimiy merosiy mulk qilib berdi. Lekin suyurg’ol mulklar 
markaziy hokimiyatdan mustaqil bo`lishga intilgan. 
2) Er-suv qaytadan taqsim qilinib, ko`chmanchi qabila zodagonlari o`z 
mulklarini engilgan mahalliy mulkdorlar mol-mulkini musodara qilish, sotish, 
egasiz qolgan erlarni o`zlariniki qilib olish yo`li bilan ko`paytirib oldilar.
3) Mamlakat ichida ijtimoiy hayotni tartibga solishga imkon beruvchi islohat 
o`tkazildi. Keyingi 10 yil ichida soliqlar og’irligidan va mulkdorlar zulmidan er-
suvlarini tashlab ketgan xo`jaliklar erlarini ishga tushirish masalasi ko`rib chiqildi.
4) Shayboniyxon 1507 yil pul islohati o`tkazdi va katta shaharlarda vazni bir 
xil 5,2 gr. kumush tangalar va mis chaqa pullar zarb qilinib, muomalaga chiqarildi. 
Pul islohati-iqtisodiyotni tartibga solish va savdo-sotiqni jonlantirish maqsadida 
o`tkazilgan edi. Pul islohati dehqonlarning soliq to`lash imkoniyatini oshirishga, 
davlat va xon mulkini ko`paytirishga imkon berdi.
Shayboniyxon amalga oshirgan bu tadbirlar markaziy hokimiyatni 
mustahkamlashga xizmat qilishi zarur edi. Shayboniy vafotidan so`ng o`zaro taxt 
uchun kurashlar va Eron bosqinchilariga qarshi kurash iqtisodiyotga salbiy ta’sir 
ko`rsatdi. Bu hol pul qadrsizlanishiga olib kelgan. Oliy hukmdor Ko`chkinchixon 
navbatdagi pul islohatini o`tkazishga majbur bo`lgan, shu yo`l bilan ahvol bir 
maromga tushishiga erishilgan.