Proffessor Hamidov Hojiakbar Hamidovich Ernazarov Shermuxammat Eshbekovich Raxmonov Bahodir Mirzaevich

3-§. O`zbekistonda Sovet hokimiyatining madaniy-ma’rifiy 
va qatag’onlik siyosati 
Sovet ta’lim tizimini shakllantirish ishlari O`zbekistonda 20-yillar 
boshlarida faol boshlab yuborildi. 20-yillar o`rtalaridan Eski maktab va madrasa 
ta’lim-tarbiya tizimi barham topdi. O`zbekiston hayotidan muhim o`rin olgan 
Sovetcha ta’lim berishga mo`ljallangan bilim dargohlari: 1-bosqich (boshlang’ich) 
va 2-bosqich (o`rta) maktablari edi. 1921 yil Turkistonda 165645 o`qituvchisi 
bo`lgan 1965 ta 1-bosqich, 6500 o`qituvchisi bo`lgan 58 ta 2-bosqich sovet 
maktablari bo`lgan.
Turkiston ASSR hukumati 1920 yil 17 sentyabrda o`lkada 8 yoshdan 40 
yoshgacha bo`lgan kishilarni o`qitish va savodxon qilish to`g’risida dekret qabul 
qildi. O`zbekistonda 1928-1932 yy. jami 700 ming kishi, 1933-1937 yy. 1,4 mln. 
kishi savodsizlik kurslarini tugatdi.
Xalq ta’limi sohasidagi muhim o`zgarishlardan biri - respublikada 
boshlang’ich ta’lim tizimining joriy etilishi, keyinroq 7 yillik ta’limga o`tilishi 
bo`ldi. O`zbekistonda 1924/25 o`quv yilida 160 ta sovet tipidagi maktablar tashkil 
qilindi, ularda 17209 nafar o`quvchi ta’lim olgan. 1941 yil 5504 ta maktabda 1 
mln. 315 ming o`quvchi o`qigan.
Respublikada 30-yillarda malakali o`qituvchi kadrlar tayyorlaydigan 
pedagogika institutlari va o`rta maxsus pedagogik bilim yurtlari tashkil qilindi. Bu 
xalq ta’lim tizimini yaxshilashga turtki berib, respublikada o`qituvchilar soni 
1928/29 o`quv yilida 5,5 ming kishiga, 1932/33 o`quv yilida 19 ming kishiga, 
1941 yil 42 ming kishiga etdi.
Arab imlosi asosidagi o`zbek yozuvi 1929 yil tugatildi, undan lotin 
grafikasiga o`tildi. Ko`p o`tmay yana 1940 yil kirill – rus alifbosi negiziga qurilgan 
yozuvga o`tildi. Respublikada o`qitish jarayoni 20-yillarda milliy ziyolilar 
tayyorlagan darsliklar asosida tashkil etilgan bo`lsa, 30-yillardan ahvol keskin 
o`zgardi. Endi milliy respublikalardagi ta’lim jarayoni Moskvadan tayyorlab 

---

383 
yuboriladigan darsliklar asosida olib borilishi, Xalq ta’limining milliy mazmuniga 
salbiy ta’sir ko`rsatdi. 
Respublika maktab ta’limida 30-yillarda mafkuraviy tazyiq o`tkazish, 
muallimlar tarkibini “tozalash”, ular safidan “nobop, yot unsurlar”ni topish hollari 
kuchaydi. VKP(b) MQ O`rta Osiyo byurosi o`qituvchilar safini tozalash to`g’risida 
1933 yil 27 martda qaror qabul qildi. Unga asosan bilimli milliy ziyolilar ishdan 
bo`shatildi, qatag’on qilindi.