Psixologiya fani predmeti va vazifalari Psixologiyaning tarixan shakllanishi va rivojlanishi

22.Psixikaning evolyutsion taraqqiyotining asosiy tarixiy bosqichlari

Psixikaning ontogenezda rivojlanishi - inson tug‘ilgan vaqtidan boshlab voyaga yetgunga qadar murakkab psixik rivojlanish yoshidan o‘tadi. Agar bolaning tug‘ilgan birinchi yilidagi psixikasini 5 6 yildan so‘nggi psixika bilan taqqoslasak, uning ma’lumot qabul qilishi nafaqat miqdorda, balki sifatida farq bo‘ladi. Tashqi faoliyatni ichki faoliyatga ta’siri, aks etishi bu tashqi faoliyat oldindan mavjud bo‘lgan “rejalashtirilgan ong”ga ko‘chib o‘tishi degani emas; bu shunaqangi jarayonki unda o‘sha ichki plan (sistema) sliakllanadi. Ong bu, bevosita subyektga ochiladigan olam manzarasidir, unda subyektning o‘zi ham, shuningdek, uning faoliyati va holati ham kiradi deb hisoblaydi Leontev. Dastlab ong faqatgina subyektga

atrofidagi olamni ochib beradigan psixologik ong va psixik rivojlanish

sifatida qaraladi; keyingi bosqichlarda faoliyat ongning predmetiga

aylanadi, bu bosqichda boshqa insonlaming harakatlarini, ulardan

kelib chiqib esa subyekt o‘zining shaxsiy harakatlarini anglay boshlaydi. Natijada aql-idrokimizdagi, «rejalashtirilgan ong»dagi ichki

harakatlar vujudga keladi. Ongdagi ko‘rinish yoki tasvir haqiqiy

ko‘rinishga aylanadi, ya’ni xayolan harakat qilish mumkin bo‘lgan

inodel (nusxa)ga aylanadi. Bu ishlaydigan sistema insonning sergaklik holati yoki boshqa so‘z bilan aytganda, insonning o‘ziga xos sergaklik xususiyati bu ongdir. Ongning dastlabki xususiyatlari - bu idrok qilish va insonning bolalik vaqtidagi o‘zining shaxsiy harakatlari natij asida paydo boigan kechinmalaridir. Asta-sekin nafaqat harakat ta’siri, shuningdek, bolaning faoliyat jarayoni ham anglab yetiladi. Ongning o‘ziga xos rivojlanishida inson alohida harakatlami bajarishidan, bir maqsadga qaratilgan, rejalashtirilgan faoliyatga o‘tadi.

Shu holda, sergaklikning butun holati yaxlit “ong oqimi” yuzaga keladi, bu bir faoliyatdan boshqa bir faoliyatga o‘tishini anglatadi. “Ongbutun borliqni faol aksi sifatida, insonning amaliy faoliyatini uni o‘rab turgan olamda, muhitda tartibga solib turadi”. Psixikaning filogenezda rivojlanishi - kishi psixikasining paydo boiishi va rivojlanishi eng murakkab muammolardan biri boiib, bu muammo tabiat qonunlarining mohiyatini tushunib yetishga harakat qiladigan tadqiqotchilarni hamma vaqt qiziqtirib kelgan. Metrialistik yo‘nalishdagi olimlar psixikaning paydo boiishini materiyaning uzoq davom etgan rivojlanishining natijasi deb izohlashadi. Ular materiyaning hayot kechirish usuli, uning tarkiban o‘ziga xos ajralmas xususiyati ekanligi uchun ham materiya harakatining turli xil shakllarini o‘rganadilar. Harakatsiz, mutlaqo harakatsizlikdagi materiya umuman boim aydi. Olamdagi butun materiya jami noorganik va organik tabiat harakatlanish, o‘zgarish va rivojlanish holatida boladi. Jonsiz, noorganik materiyadan tortib to eng oliy va murakkab materiya hisoblanmish kishi miyasiga qadar barcha materiyalar moddiy olamning yalpi xususiyati - in ’ikos etish xususiyatiga, ya’ni ta’sirotlarga javob qaytarish qobiliyatiga egadir