Q. N. Kayumov
Download 1.27 Mb. Pdf ko'rish
|
IJTIMOIY ISHGA KIRISH
|
Kasalliklar va salomatlik bilan bog‘liq muammolar. Alohida e’tiborni talab
qiluvchi kasalliklar orasida qandli diabet, artirit va osteoporoz kabi tayanch-harakat apparati kasalliklari, respiratorli kasalliklar. Hayot uchun xavfli bo‘lgan ayrim kasalliklar, masalan, Xantington kasalligi va ksitali fibroz genetik kasalliklar sirasiga kiradi. Bugungi kunda perinital genetik skrining Daun sindromini, Tey Saks kasalligini, fibrozli-genetik degenarsiyani va o‘roqsimon hujayrali anemiyaning mavjudligini aniqlash imkonini beradi. Tadqiqotchilarning fikriga ko‘ra, kim gipertoniyaga, dispepsiyaga, saratonga, maniakal depressiyaga, shizofreniyaga, 1 tur diabetiga, Alsgeymer nasliy kasalligiga, bu faqatgina vaqt masalasi, parishonxotir sklerozga, miotonik mushak distrofisiga, alkogol va giyohvand moddalarni suiste’mol qilishga moyilligini aniqlash imkonini beruvchi perinatal genetik test o‘tkazish masalasi bu faqatgina vaqt masalasi. Agar umuman kasalliklarning epidemiologiyasi haqida gapiradigan bo‘lsak, u holda quyidagi umumiy yo‘nalishlarni qayd qilish mumkin. Birinchidan, bugungi kunda o‘lim va kasalliklarning to‘rtdan uch qismi yuqumli kasalliklar emas, balki surunkali kasalliklar sababli yuz bermoqda (yurak, qon-tomir kasalliklari, saraton, nafas organlari va oshqozon-ichak trakti kasalliklari). Ushbu kasalliklar uzoq davom etganligi sbabli kasallikka chalingan kishidan va uning atrofidagilardan odatiy turmush tarzini o‘zgartirishni talab etadi, psixoijtimoiy muammolarning vujudga kelishiga olib keladi. Ikkinchidan, inson hayotining sanitar sharoitlarini yaxshilash, vaksinatsiyaning paydo bo‘lishi bo‘g‘ma, qoqshol, sil, ich terlama va boshqa kasalliklarning tarqalishini o‘tgan asr bilan qiyoslaganda nisbatan kamaytirdi. Biroq oxirgi yillarda turmush darajasining, rivojlanayotgan mamlakatlarda tibbiy yordam sifatining tushib ketishi ayrim yuqumli kasalliklar (sil, bezgak) darajasining ortib borishi kuzatiladi. Uchinchidan, XX asrda davolash usullari tibbiyot tomonidan hali topilmagan yangi yuqumli kasalliklar (OITS, Ebola bezgagi) paydo bo‘ldi. 146 Shunday qilib, O‘zbekistonda o‘lim sabablari tizimida birinchi o‘rinni qon aylanish organlari kasalliklari egallaydi – 59,7%, ularning asosiy sabablari yurakning ishemiya kasalligi, arterial gipertoniya va ularning asorati (miokard infarkti, miya insulti va boshq.). Ulardan keyingi o‘rinlarda xatarli yangi kasalliklar (9,4%), nafas organlari kasalliklari (5,0%) va qandli diabet (3,5%) 1 . Yenadagi Fridrix Shiller nomidagi universitet olimlari taxminiga ko‘ra, o‘zbek oshxonasi Evrosiyo hududida salomtalik uchun eng xavfli oshxonalardan hisoblanadi. Zararli oziq-ovqat odatlari tufayli o‘lim holatining eng yuqori darajasi MDH davlatlarida qayd qilingan. Avval SSSR tarkibiga kirgan respublikalar reytingning birinchi o‘n bitta o‘rnini egallagan. O‘limlar soniga ko‘ra birinchi o‘rinni O‘zbekiston egalladi. Mamlakatimizda noto‘g‘ri ovqatlanish qurbonlari soni har 100 kishidan 394 taga teng. O‘zbekistonda noto‘g‘ri ovqatlanish bilan bog‘liq yurak-qon tomir kasalliklaridan har yili 65 mingga yaqin kishi vafot etadi 2 . O‘zbekistonda ayollar va erkaklarning sil bilan kasallanish darajasi sekin-astalik bilan o‘sib bormoqda (aholining 100 ming kishisiga hisoblangan). Sildan vafot etish ayollarda 1990 yilda 100 ming kishidan 4,9 ayollarga, 2000 yilda 8,1ga, erkaklarda esa 8,1dan 19,1ga ortdi 3 . Keltirilgan misollardan ko‘rinib turibdiki, kasalliklarning vujudga kelishida, salomatlikni saqlash va mustahkamlashda ijtimoiy va psixologik omillarning roli aniq ko‘rinib turibdi. Va aynan ijtimoiy ish amaliy faoliyatning bir turi sifatida aholiga tibbiy-ijtimoiy xizmat ko‘rsatish imkoniyatiga ega. Tibbiy-ijtimoiy muhitda faoliyat olib borish uchun huquqiy bazasini O‘zbekiston Respublikasining quyidagi me’yoriy-huquqiy hujjatlari tashkil etadi: “Fuqarolar salomatligini saqlash to‘g‘risida”, “O‘zbekiston Respublikasida nogironlarni ijtimoiy himoyalanganligi to‘g‘risida”, “Psixitarik yordam to‘g‘risida”, “Insondagi immunotanqislik virusi sababli vujudga keluvchi kasalliklarning oldini olish to‘g‘risida (OITS-infeksiyasi)”gi Qonunlari, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Oiladagi tibbiy madaniyatni oshirish, ayollar salomatligini saqlash, sog‘lom avlodning tug‘ilishi va ularni tarbiyalashning ustuvor yo‘nalishlarini amalga oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”, “Ijtimoiy ahamiyatga 147 ega bo‘lgan kasalliklarning tasdiqlanishi va ulardan aziyat chekayotgan shaxslarga imtiyozlarni belgilash to‘g‘risida”gi Qarorlari, “Sog‘lom avlod” davlat dasturi to‘g‘risidagi va boshq. Download 1.27 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|