Q. X. Mah kamov, M. Abduvohidov tribotexnikadan amaliy mashgulotlar

qurilmasiga uzatiladi.
Bu usulning aniqligi nisbatan yuqori, qism ajratilmaydi, 
uzluksiz 
va davriy o'lchash mumkin, lekin murakkab, maxsus 
jihoz (ossiilograf 
kabi) kerak, juftlikdagi detallarni yeyilish darajasini alohida 
o‘lchash 
qiyin, ba’zan umuman imkoni yo‘q.
Sun’iy bazalar 
usulida oldindan proflli (konusli 
yoki piramidali) 
ma’lum b o ‘lgan o ‘yiq chuqurligining o'lchamini aniqlanadi.
Bu usulda ishqalanuvchi sirtga, kichrayuvchan 
kesimli chuqurlik 
detal materialiga nisbatan qattiq materialli asbob 
bilan oldindan o'yib

---

qo'yiladi va uning geometrik ko'rsatkichlari o'lchab olinadi. Ishqa­
lanish natijasida o ‘yiqning o'zgargan geometrik ko‘ rsatkichlari b o‘ - 
yicha yuzaning yeyilish miqdori aniqlanadi. 0 ‘yiqning geometrik 
shakli ishqalanish yuzaga tik yo‘ nalgan o ‘ qqa ega bo‘ lib, yeyilish 
miqdori shu o ‘ q b o‘ylab o'lchab olinib hisoblanadi.
Sun’iy bazalar olmos piramida (indentor)ni detaining ishqala- 
nadigan sirtiga botirish, bolg'a yoki boshqa bir maxsus asbob bilan 
konusli o ‘ygich (indentor) ni sirtga urish, uch yonli piramida keskich 
bilan sirtni qirqish natijasida hosil qilinishi mumkin.
Tekis yuzalarga tushirilgan kvadrat asosli piramida o ‘yiq izi 
b o‘yicha chiziqli yeyilish miqdori (3.9-rasm)
tsh = \ - h
2
=
(3.10)
m
bu yerda, ДА - iz tushgan joydagi chiziqli yeyilish, mm; h\, h
2
-
o ‘yiqni yeyilishdan oldin va keyingi chuqurligi, mm; d\, d j -  o ‘yiq 
diagonalining yuzaning yeyilishdan oldin va keyingi uzunligi, mm; 
m -  mutanosiblik koeffitsiyenti. Piramida burchagi 1360 bo'lganda 
m = l .
Ш I И 
«I 
IV V VI
III III 
IV V VI VII VIII
11 
IV V VI 
, || 
iv v VI VII VIII
3.9-rasm.
Tekshiriladigan yuzani b o‘ lish chizmasi: 
a — valni; b — vtulkani.
Ishqalanish yuzasidan tutash sirtlami sirpanishi tufayli hosil 
bo‘ ladigan qilov (riska)lar o ‘yiq d-agonali uchlarini belgilashni qiyin-

---