Qaramalshiliq, qoy ha’m eshkilerdi qolg’a u’yretiw da’wirinde ju’z bergen o’zgerisler

Shójelerdi ósiriw hám tarbyalaw padani qayta tiklewdi shólkemlestiriw.
Tawıq, úy tawıqları — tawıqsimonlar gruppaına tiyisli qus, awıl xojalıǵı. qusınıń eń kóp tarqalǵan túri. 5 mıń jıl burın Indiyada qolǵa uyretilgen jabayı bankiv tovug'idan tarqalǵan. Tawıqlardıń ayriqsha ózgesheligi — baslarında qızg'ish toji, qulaq solinchagi, oyoklari (qorazlarında ) pixining bar ekenliginde bolıp tabıladı. Párleriniń reńi hár túrlı, kóbinese, aq. Kópshilik Tawıq zatlarınıń tumshugi hám ayaq kafti sarı, bólekan oqqizg'ish, qara hám basqa boladı. Máyek po'chog'i aq yamasa ash gúńgirt. Tawıqlar. Beretuǵın ónimine qaray. Tawıqlar máyekdor (serpusht), máyekdorgo'shtdor (máyekgo'sht ushın baǵılatuǵın hám gushtdor zatlarǵa ajratıladı. Sonıń menen birge, Tawıqlardıń dakang (urıwqoq) hám túyetawıqm túrleri (sanaat áhmiyeti joq ) da bar. Tawıqlar sırtqı kurinishi hám dúzilisi menen de bir-birinen parıq etedi. Serpusht Tawıqlar kishkene, tez ulkeyetuǵın, máyekdorgo'shtdor Tawıqlar irilew bolıp jaqsı rawajlanadı. Gósh ushın ajıratılǵanları bólek sharayatta boqiladi. Serpusht Tawıqlar 1, 7—2, 2 kg, qorazları 2, 7—3, 0 kg, máyekdorgo'shtdorlari 2, 5—4, 0 kg, góshdorlari 3, 0—4, 5 kg gósh beredi. Serpusht zatlar jılına 220—250 dane, ayırımları 365 danege shekem máyek etedi. Zotdor Tawıqlar seleksiya jolı menen ko'paytirilganda serpusht boladı. Tawıq 5—6 aylıqtan máyekke kiredi. Dáslepki máyeki 40—50 g, 1 jasqa jaqınlashgach, 55—65 g. Máyekdorgo'shtdor zatlar máyeki mayda. Tawıq tullaganda máyek etpeydi. Túlew 2—3 hápte, geyparalarında 2 ay hám odan artıq dawam etedi. Tawıq 10 jılǵa shekem máyek etiwi múmkin (10—12 jıl ómir kóredi). Sanaat maqsetinde máyek jetiwtiriletuǵın xojalıqlarda Tawıqlar máyekke kirgennen keyin olardı tek bir jıl saqlaw ekonomikalıq payda keltiredi, sebebi máyek Tawıqtıń jasına qaray, jılına 10— 15% azayadı, násilshilik xojalıqlarında tek ónimli Tawıqlar 2—3 yilga qaldıriladi. Boqilayotgan násildor Tawıqlardıń 50—60% 1 jasqa jetpegen, 30— 35% 2 jaslı hám 10% 3 jaslı boladı. Shóje ochirishga máyek alıwda 8—12 tawıq ushın 1 qoraz qóyıladı. Qorazlar 2—3 jıl saqlanadı. Shójeler inkubatorov ochiriladi. Tawıq qusxonalarda dán, palız eginleri, mineral azıqala^, vitamin hám basqa menen boqiladi.
Ózbekstan awıl xojalıǵı. ilimiyi. ch. orayınıń Qusshılıq ilimiy orayında seleksiyaning jańa hám jedel usılların ámelde qollap, Tawıqlardıń joqarı jemisdor, jılına 240—250 (gibridleri 270) donadan máyek etetuǵın, keselliklerge shıdamlı hám jergilikli jaǵdayǵa maslasqan eki sistemalı " Ózbekstan" krossi (O'z1 hám O'z2 sistemaları, O'z12 gibridleri) jaratıladı (2002). Ózbekstan qusshılıq xojalıqlarında máyekgusht yunalishidagi leggorn, nyuxemshir, rodaylend, tovuk, zatları, broyler jetistiriw ushın kornish, plimutrok zatları urchitiladi. Quslardıń máyek ónimdarlıǵı qıs aylarında tómenleydi hám báhárde jáne tezlesedi. Qıs waqtında alınǵan máyek muǵdarın anıqlaw maqsetinde 4-ay (noyabrden fevralǵa shekem) dawamında alınǵan máyekler esaplanadı. Quslardıń dáslepki máyek tuwıw dáwirine shekem ótken waqıtı fiziologiyalıq jetiliwsheńlik dáwiri dep ataydı. Bul dáwir hár qıylı quslarda hár túrli boladı. Máselen máyek baǵdarındaǵı tawıqlarda 120-150 kún, gósh-máyek baǵdarındaǵı tawıqlarda 150-180 kún, túye tawıqlarda 200-260 kún, gósh baǵdarındıǵı úyreklerde 280-330 kún dawam etedi. Quslardıń qurıq basıw dáwirine shekem bergen máyek muǵdarı máyek tuwıw sikli dep ataladı. Máyek tuwıw siklin anıqlaw ushın xojalıqlarda arnawlı esap jumısları alıp barıladı. Quslardıń máyekleriniń salmaǵı olardıń túrine qarap hár qıylı boladı. Máselen tawıq máyekleri 55-60 gramm, úyrek hám túye tawıqlardıki 80-100 gramm, ǵazlardıki bolsa 110-180 gramm (ayırım jaǵdaylarda 200 gramm) keledi.
Qusshılıq — úy qusın jetistiriw; sharbashılıqtıń bir tarmaǵı. Quschilikning tiykarǵı ónimi — azıq-túlikke isletiletuǵın máyek hám gósh; qosımsha ónimi — qus pati hám peri. Qustı soyıw jáne onı qayta islew shıǵındılarınan jem onı islep shiǵarıladı. Qus tezeki — qımbatlı organikalıq tógini. Quschilikda máyek, tiykarınan, máyek baǵdarı daǵı, bólekan gósh-máyek hám gósh baǵdarı daǵı tawıq zatları hám krosslaridan alınadı. Gósh jetistiriw ushın gósh beretuǵın tawıq, úyrek, túyetawıq, ǵaz, cesarka, gósh kepterler kóbeytiriledi. Qus góshi jetistiriwdiń tiykarǵı dáregi — broylerlarni bagıw bolıp tabıladı. Sonıń menen birge, bódenedyan dieta máyek hám gósh alınadı. Qusshılıq bunnan 4 mıń jıl burın daslep tawıqlar xanakilashtirilgan Hindistoda payda bolǵan hám keyinirek basqa mámleketlerge az-azdan tarqalǵan. Keyinirek qustıń basqa túrleri de xo-nakilashtirilgan. XvIII — XIX ásirlerde Evropa, Aziya hám Amerikada úy qusınıń ko'pdan-kóp zatları jaratıldı. Ózbekstanda 1920 -jıllardıń aqırına shekem qus, tiykarınan, jaydarı hám kammahsul tawıq zatları tek xojalıqlarda boqilgan. Respublikada Quschilikning awıl xojalıǵı tarmaǵı formasında rawajlanıwı XX ásirdiń 20 -jıllarına tuwrı keledi. Birinshi Qusshılıq fermaları 1929 -jıl Qo'qon qalası janındaǵı hám Samarqand viloya-tidagi artellarda islengen. 1930 -jıl Tashkentte " O'zparrandainkubatormarkaz" tuzildi. Sol jılı respublikada dáslepki Úlkenqo'rg'on inkubator styasi jumısqa túsirildi. Ózbekstanda Qusshılıq urıstan keyingi jıllarda tez rawajlandi. 1950-jıl respublikada 11 inkubator styasi isledi. Inkubator Qusshılıq styalari kolxoz hám sovxozlarda Qusshılıq fermaların dúziwde járdem berdi. 1959 -jıl Buxara inkubator Qusshılıq styasi negizinde respublikada 1-Buxara Qusshılıq fabrikası dúzildi. 1960 -jıldan bolsa inkubator Qusshılıq styalari 150—180 mıń tawıq ushın mólsherlengen Tashkent, Ortasaroy, Samarqand, G'allaorol hám Ferǵana Qusshılıq fabrikalarına aylantırildi. 1964-jılda Respublika Awıl xojalıǵı ministrligi quramında " O'zparrandasanoat" respublika islep shıǵarıw birlespesi dúzildi. 70 ten artık, Qusshılıq fabrikası, 12 nayelchilik xojalıǵı, qus kesellikleri boyınsha respublika veterinariya erin. hám basqa shólkemler jumıs alıp bardı. Serpusht zatlar jılına 220—250 dane, ayırımları 365 danege shekem máyek etedi. Zotdor Tawıqlar seleksiya jolı menen ko'paytirilganda serpusht boladı. Tawıq 5—6 aylıqtan máyekke kiredi. Dáslepki máyeki 40—50 g, 1 jasqa jaqınlashgach, 55—65 g. Máyekdorgo'shtdor zatlar máyeki mayda. Tawıq tullaganda máyek etpeydi. Túlew 2—3 hápte, geyparalarında 2 ay hám odan artıq dawam etedi. Tawıq 10 jılǵa shekem máyek etiwi múmkin (10—12 jıl ómir kóredi). Sanaat maqsetinde máyek jetiwtiriletuǵın xojalıqlarda Tawıqlar máyekke kirgennen keyin olardı tek bir jıl saqlaw ekonomikalıq payda keltiredi, sebebi máyek Tawıqtıń jasına qaray, jılına 10— 15% azayadı, násilshilik xojalıqlarında tek ónimli Tawıqlar 2—3 yilga qaldıriladi. Dáslepki máyeki 40—50 g, 1 jasqa jaqınlashgach, 55—65 g. Máyekdorgo'shtdor zatlar máyeki mayda. Tawıq tullaganda máyek etpeydi.