Qaramalshiliq, qoy ha’m eshkilerdi qolg’a u’yretiw da’wirinde ju’z bergen o’zgerisler

1) ana shoshqanıń 1-jılda neshe mártebe buwaz bolıwı. Bul padanı tuwrı shólkemlestiriwde úlken ahmiyetke yie. Padanı shólkemlestiriw cikli buwazlıq dáwiri (114 kún) summası, sút emiziw dáwiriniń qansha kúnligi (26-60 kún) hám shoshqa balaların anasınan ajıratıw waqıtı hám olardı qashırıw (tuwǵannan keyin 7-inshi kúnde kúyge keledi hám 21 kúnnen keyin tákirárlanadı).
Padanı qayta islew cikli 147 kún, (yaǵnıy 114+26+7). Bir jılda neshe márte buwaz bolıwın biliw ushın
365:147 kún=2,48 márte≈2,5 márte.
2) Bir jılda 1 bas ana shoshqadan qansha gósh (tiri salmaqta) islep shıǵarıw múmkinligin anıqlaw.
Shoshqa góshi islep shıǵarıwǵa bala beriwi (8-12 bas), shoshqa balalarınıń shıǵımı (5-12 %), azıqlandırıw, saqlaw sharayatları tásir kórsetedi. 1-jılda 1-bas ana shoshqadan qansha gósh islep shıǵarılıwı onıń balaları sanına hám tiri salmaǵına baylanıslı. Shoshqa balaları 6 aylıǵında tiri salmaǵı 110 kilogrammǵa jetkizilip góshke tapsırıladı.

Cho'chqa, xanaki cho'chqa — haqıyqıy cho'chqasimonlar gruppası (Sus) ra tiyisli jup tuyaqlı haywan. Xanaki Ch. lar Evropa, Orta teńiz hám Aziya jalǵizaqlarinint genje túri (Sus scrofa) fl aH kelip shıqqan. Evropa hám Aziya gruppalarına bólinedi. Eramızǵa shekemgi 5—4-ásirlerde xanakilashtirilgan. Azıq sharayatı, kútim hám de uzaq hám maqsetli seleksiya nátiyjesinde jáhánda 100 den artıq Ch. zatları shıǵarılǵan. Eń kóp baǵılatuǵın zatlar — iri aq, landras, iri qara, dyurok, Arqa Kavkaz, Ukraina sahra aq cho'chqasi hám basqa Ch. dıń dene dúzilisi qopal, tumshug'i uzın, uchida háreketleniwshi tumsıqı bar. Ayaqları tórt barmaqlı, jelini eki sistemada jaylasqan, 14 so'rg'ichli; denesi siyrek turpayı et menen oralǵan. Erkagining salmaǵı 250-300 kg, urǵashısı 200-220 kg ga baradı. Ch. sharba haywanları ishinde eń tez yetiluvchi hám ónimli esaplanadı, 4— 5 oyligida jınıslıq yetiladi, 9—10 oyligida qashırıladı. Buwazlıq dáwiri 102—128 kún, jılına 2-ret balalaydı hám hár tóllewinde 10 hám odan artıq bala beredi. Ch. balasınıń tiri salmaǵı tuwılganida 1, 2 -2 kg, eki aylıǵında 16 -20 kg, 6—7 oyligida 90 -110 kg, 12 oyligida 200 kg tas basadı. Bir ana Ch. den bir jılda 20— 22 bala alıw jáne onı bagıw múmkin. Boqilgan Ch. dıń so'yim gósh chi bala alıw jáne onı bagıw múmkin. Boqilgan Ch. dıń so'yim gósh shıǵımı 70—85% ni quraydı. Cho'chqa de ana cho'chqalar 5—6 jıl, er adam cho'chqalar 7 jıl paydalanıladı. Ch. lar tábiy hám jasalma usılda qashırıladı. Bir er adam Ch. urıwı menen 100 den kóbirek ana cho'chqalarni jasalma urıwlantırıw múmkin. Ch. larni gósh ushın (bekon), góshyog' ushın hám may ushın bagıw usılları bar. Ch.góshi hám mayınan túrli azıq-túlik ónimleri (bekon, vetchina, kolbasa, dudlangan gósh, rulet, koreyka, shpik hám basqalar ) tayarlanadı. Islep chikarishda Ch. terisidan ayaq kiyimi, egarjabduklar hám basqa zatlar tayarlawda paydalanıladı. Dúnyanıń hámme mámleketlerinde, iri fermalar hám shańaraq xojalıqlarında boqiladi.

Cho'chqachilik — sharbaniyaiknpng cho'chqalarni urchitish, olardan gósh, may, teri hám basqa ónimler alıw menen shuǵıllanatuǵın tarmaǵı ; cho'chqalar biologiyasi, seleksiyasi, zootexnikasi, xojalıq áhmiyetin úyrenetuǵın pán. Cho'chqachilik sharbashılıqtıń júdá qáddi. tarmaqlarınan biri. Qalalardıń keńeyiwi, xalıqtıń gósh hám basqa sharbashılıq ónimlerine bolǵan mútajlikleri artıp barıwı menen Cho'chqachilik da jedel rawajlandi. 18-ásirden Amerikada jergilikli cho'chqa zatların bulmanǵa alıp kelingen grekrim hám qáddi. Kitay zatları menen chatishtirib, jańa ónimli zatlar shıǵarıldı, tavar Cho'chqachilikdan násilshilik Cho'chqachilik ajralıp chikdi, seleksiya jumısları alıp barıldı, násilshilik kitapların júrgiziw baslandı, nátiyjede yorkshirlar, tuyıqshirlar sıyaqlı joqarı jemisdor cho'chqa zatları jaratıldı. Cho'chqachilik jáhán daǵı derlik barlıq mámleketlerde gósh maqsulotlari jetistiriwde nátiyjeli tarawdıń esaplanadı. Jáhán boyınsha cho'chqalar sanı 912, 7 mln. bastı quraydı (1999 ); Afrika mámleketleri (mln. bas) (27, 0), Kitay (429, 1), AQSH (62, 2), Braziliya (27, 4), Ispaniya (21, 6 ), Rossiya (17, 3) hám basqalarda iri cho'chqachilik fermaları islengen. Cho'chqa góshi jetistiriwdiń derlik yarımı Aziya mámleketleri hiseasiga tuwrı keledi. ' Ózbekstanda Cho'chqachilik, tiykarınan, 19 -ásirdiń 2 yarmida, Rossiya imperiyasi Orta Aziyanı basıp alǵanınan keyin bulmanǵa kóship kelgen evropalıq xalıq arqalı payda boldı. 1960 -jıllarǵa shekem ıssı ıqlım qolaysızlıqlarına qaramay, mámleket hám jámáát xojalıqlarınıń Cho'chqachilik fermalarında hám, tiykarınan, orıs, ukrain, belorus hám basqa evropalıq xalıqtıń jeke xojalıqlarında rawajlandi. Sharwashiliq rawajlanǵan mámleketlerde, shoshqa góshin islep shiǵariw kólemi hám onnan paydalaniw 50% ten asadi, máselen Germaniyada - 57,6%, Daniyada-61%, Niderlandiyada-59,2% ti quraydi. Shoshqashiliq tarawi eger jaqsi rawajlansa, 1kg shoshqa góshin jetistiriwge 3,5-4,0 aziq birligi sarplanadi. Bir jilda bir ana shoshqadan deni-saw 9,5-10 bas shoshqa balasin aliw múmkin. Shoshqashiliq tarawi AQSh, Fransiya, Angliya, Daniya siyaqli rawajlanǵan mámleketlerde 50% ten 60-65% ke deyin gósh islep shiǵaradi. Rossiya, Pribaltika respublikalarinda da shoshqa góshin jetistiriw tez pát penen rauajlanip barmaqta, sonliqtan xaliqtiń shoshqa góshine bolǵan talabi júdá joqari. Máselen. Orayliq qara topiraqli zonalarda 52%, Volgogradta 56,4%, Voronejde 53,2%, Tambovta 52,1%, Arqa Kavkazda 45,2% quraydi. Tovar shoshqa góshin jetistiriwdi rawajlandiriwǵa mólsherlengen oblastlar Ural, Batis hám shiǵis Sibir esaplanadi.
Shoshqa porodalariniń klassifikaciyasi Shoshqalar xojaliq klassifikaciyasi boyinsha tiykarinan 3 tipke bólinedi: may, gósh hám gósh-may baǵdarina. May baǵdarindaǵi porodalar bular iri qara porodasi, Berkshir, Meyshan, Vengriyaniń mangalitsa, Mirgorod, Breytov Gósh-may baǵdarindaǵi porodalar bular iri aq (Iorkshir), Ukrainaniń aq shól porodasi, shiǵis Sibir, Liven. Gósh baǵdarindaǵi porodalar bular Landras, Eston bekon, Poltava, Dyurok Mirgorod porodasi. Bul poroda Poltavaniń Mirgorod rayoninda qara ala shoshqalardi iri aq, temvor porodalarin shaǵilistiriw nátiyjesinde jaratilǵan. Reńi qara ala. May ushin baǵiladi. Erkek shoshqalardiń tiri salmaǵi 250- 300 kg, urǵashilariniki 200-230 kg. Ana shoshqalar 10-11 shoshqa balasin tuwadi. Bul poroda haywanlari aziq tańlamaydi. Breytov porodasi. Bul poroda YAroslavlda Evropa uzinkulaq shoshqalarin iri aq hám Angiliya porodasi menen shaǵilistiriw nátiyjesinde jaratilǵan. Reńi aq, may ushin baǵiladi. Erkek shoshqalardiń tiri salmaǵi 250- 300 kg, urǵashilariniki 220-235 kg. Mayiniń qalińliǵi 14- 16 sm ge jetedi. Berkshir porodasi – shoshqalari bekkem konstitutsiyali, tez jetiliwsheń, joǵari bordaqilaniw hám sipatli gósh beriw qasiyetine iye. Erkek shoshqalari 230-250 kg, urǵashilari 180-220 kg. Kókiregi keń, shuqir, arqasi dúziw, keń. Iri aq shoshqa porodasi. Bul poroda Angliyada XIX ásirde jaratilǵan. Bunda jergilikli uzinqulaq shoshqalar Qitay, neopolitan hám Portugaliya shoshqalari menen shaǵilistirilǵan. Bul poroda eki tipte gósh hám gósh-may tipleri bar. Reńi aq. Erkek shoshqalardiń tiri salmaǵi 320-350 kg, urǵashilariniki 240- 260 kg. Jaqsi semirgen balalari 6-7-ayliǵinda 90- 100 kg tas basadi. 1 kg tiri salmaqqa 3,9-4,0 aziq birligi sariplanadi. Hár tuwǵanda 10-12 toraydan tuwadi.
Ukraina aq shól porodasi. Bul poroda Ukrainaniń jergilikli shoshqalarin iri aq shoshqasi menen shaǵilistiriw nátiyjesinde jaratilǵan. Reńi aq. Erkek shoshqalardiń tiri salmaǵi 300-350 kg, urǵashilariniki 230-250 kg. Tez jetiliwsheń, góshke baǵilǵanda 6-7 ayliǵinda 95-100 kg tiri salmaqqa iye boladi. 1 kg tiri salmaqtiń ósiwine 3,8-4,0 aziq birligi sariplanadi. Bir tuwǵanda 11-12 den tuwadi. Haywanlar aziq tańlamaydi, suwsiz shól zonalarda jasawǵa hám ónim beriwge maslasqan.