Qaramalshiliq, qoy ha’m eshkilerdi qolg’a u’yretiw da’wirinde ju’z bergen o’zgerisler

Shireli ot-jemlerdiń hàr turdegi haywanlarda sińiriliwiniń ayriqsha qàsiyetleri.
Ot-jemlerdiń sińimlilik koefficientine - haywanlardıń jası, fiziologiyalıq halatı, ot-jemniń sińiwi hám ot-jemdi jegiziw texnologiyasına baylanıslı. Awıl xojalıq haywanları ot-jemdi sińiriw qasiyeti boyınsha 2 toparǵa bólinedi:
1. At, shoshqa, qoyan sıyaqlı haywanlar hám quslardıń asqazanı (me’dasi) bir bólimli bolıp, qabıl qılınǵan ot-jem asqazan-ishek (me’da-ichak) tiziminiń fermentleri tásirinen párshelenedi hámde sińirilgen toyımlı zatlar jińishke isheklerde qanǵa sorıladı.
2. Qaramal, qoy, eshkiler sıyaqlı asqazanı (me’dasi) 4 bólimli hámde asqazanı (me’dasi) 3 bólimnen ibarat (qırıq qat bolmaydı) túyelerde qabıl etilgen ot-jemniń kóp bólegi asqazan (me’da) aldı bólimlerinde ashıtqı bakteriyalar hám infuzoriyalar tárepinen sińiriledi hám qanǵa sorıladı. Ot-jemdegi organikalıq zatlardıń sińirilgen bólegi – bir kúnlik qabıl etilgen ot-jemdegi organikalıq zatlar (protein, may, kletchatka, azotsız ekstrakt zatlar) menen sińirilmey tezek arqalı sırtqa shıǵarılǵan organikalıq zatlar arasındaǵı parıq ot-jemdegi toyımlı zatlardıń sińirilgen bólegine teń boladı.
Ot-jemlerdiń sińirilgen bólegi tómendegi formula arqalı tabıladı:
D = A - (B + S)
Bul jerde: D – ot-jemdegi toyımlı zatlardıń sińirilgen bólegi.
A - ot-jemdegi toyımlı zatlar;
B – nájis tárkibindegi toyımlı zatlar;
S - tezek tárkibindegi toyımlı zatlar;
Ot-jemdegi organikalıq zatlardıń sińirilgen bóleginiń, qabıl etilgen barlıq ot-jemdegi organikalıq zatlar muǵdarına payızda kórsetilgen nısbatı - ot-jemniń sińimlilik koefficienti delinedi.
Ot-jemniń sińimlilik koefficienti tómendegi formula menen anıqlanadı.
K =
Bul jerde: K - sińimlilik koefficienti.
D - ot-jem- tárkibindegi toyımlı zatlardıń sińirilgen bólegi
A – jámi qabıl etilgen ot-jem- tárkibindegi toyımlı zatlar
AEZ-azotsız ekstraktiv zatlar
1-tapsırma. Eger 1 bas sıyır bir kúnde 10 kg bede pisheni, 20 kg ot-jemlik láblebi hám 2 kg sulı dáni qabıl etip, ortasha bir kúnde 24 kg tezek shıǵarǵanda, ot-jem hám tezektiń tárkibindegi organikalıq zatlar muǵdarın hám olardıń sińimlilik koefficientin esaplań. Ósimlik hám haywan denesinde 40 tan artıq elementler ushıraydı, leykin olardıń bazı birewleriniń ahmiyeti anıqlanbaǵan. Ósimlik hám haywan denesiniń tiykarǵı bólimi N, O, N, Ca, R (azot, kislorod, vodorod, kalsiy, fosfor) elementlarden ibarat bolıp, olardıń ulıwma muǵdarı 98,5 payızdı quraydı.
Haywanlar mineral zatlardı tiykarınan ot-jem menen belgili bólimin ishimlik suwdan aladı. Ot-jemlerdegi mineral zatlardıń quramı birdey emes, sonlıqtan olardıń mineral toyımlılıǵıda hár qıylı boladı.
Sharwa mallarınıń denesinde 60 qa jaqın mineral elementler bar ekenligi anıqlanǵan. Mineral elementler organizmde hár qıylı muǵdarda bolǵanlıǵı sebepli makro (0,01% ten kóbirek) elementler hám mikro (0,001% ten kem) elementlerge bólinedi. Makroelementlerden kalciy, fosfor, kaliy, natriy xlor, magniy, kúkirt eń áhmiyetli esaplanadı. Mikroelemetlerden mıs, temir, kobalt, yod, marganec, molibden, ftor h.b. áhmiyetli rol oynaydı.
Ot-jemlerdiń juǵimliliǵina baha beriw ushın oniń ximiyalıq quramın úyreniw kerek. Buniń ushın ot-jemnen úlgi alıp laboratoriyaǵa jiberiledi. Alınǵan ortasha úlginiń dáslepki námligi anıqlanıp, oǵan yarlık qoyıladı hám pasport jazıladı.
Silostan úlgi alıw. Silostıń ximiyalıq quramın anıqlaw ushın dáslepki úlgi arnawlı trubkaǵa uqsas ásbapta transheyanıń ústińgi tárepinen hár jer – hár jerinen alınadı. Alınǵan úlgini awzı tıǵız berkitilgen ıdısqa salıp, laboratoriyaǵa jiberiw kerek. Úlgi buzılmawı ushın 1 kg silosqa 5 ml esabında xlor yamasa xloroform qosıladı.
Pishennen úlgi alıw. Gúdiniń hár 0,5-1,0 m qatlamınıń 10 jerinen az-azdan úlgi alınıp, mataǵa salınadı. 10 tonna pishennen 10 kg (0,1%) úlgi alınadı.
Dán hám koncentrat jemlerden úlgi alıw ushın úyimniń hár jerinen az-azdan úlgi alınadı. Ortasha úlgi ot-jemniń jıynalǵan jerinen alınadı.
Ot jem quramındaǵı zatlardıń dáslepki námlik muǵdarı tómendegi formula arqalı anıqlanadı.
X = ;
Bunda; V – turaqlı zattıń laboratoriyada anıqlanǵan námlik payızı;
a - ortasha úlginiń alınǵan waqıttaǵı námlik payızı;
x - hár qıylı ot-jemler quramındaǵı zatlardıń dáslepki námliktegi muǵdarı.