Qaraqalpaq fol`klori

2. Da`stanlardi jiynaw izertlew, bastirip shig`ariw ha`m olardin` atqariwshilari haqqinda
Qaraqalpaq da`stanlarin jiynaw ha`m bastirip shig`ariw qio0-jillardan baslandi. «Alpamis» tin` qaraqalpaqsha versiyasi birinshi ret qo0w-jili Tashkentte «Sbornik materialov dlya statistiki Sir-Darinskoy oblasti na qo0w g» degen toplamnin` X tominda basildi.qoww-jili Ashxabadta «Protokoli zasedaniy i soobsheniy chlenov Zakaspiyskogo krujka lyubiteley arxeologii i istorii Vostoka» degen toplaminin` II tominda «Er Shora» da`stani «Shura sin Narik batira» degen at penen basilip shiqti.
qo0e-jili «Qoblan» nin` qaraqalpaqsha variantin Belyaev jazip aldi. Ol ja`ne de «Yusupbek»,
«Shejire», «Babarawshan» da`stanlarin jazip alip, solardan «Shejire», «Edige» ni toliq «Qoblan» nan u`zindi bastirip shig`aradi.qoe0-jillardan son` jergilikli ilimpazlar da`stanlardi jiynawg`a kiristi. qoer-jili
Q.Ayimbetov ataqli Erpolat jirawdan «Edige» ni, O`giz jirawdan «Alpamis» ti jazip alip, qoeu-jili Moskvada qaraqalpaq tilinde baspadan shig`aradi. N.Japaqov Esemurat jirawdan «Qoblan» da`stanin jazip alip, qor0jili baspadan shig`ardi.a`.Shamuratov ta`repinen a`bdimurat jirawdan «Ma`spatsha» ni, Qulamet jirawdan «Sha`r`yar» da`stani qoeo-jili jazip alindi. qott-jili A.Karimov Qiyas jiraw Qayratdinovtan «Alpamis» tin` bir variantin jazip aldi ha`m ol qotu-jili I.Sag`iytovtin` alg`i so`zi menen baspadan shiqti. Usi jili
R.Xojambergenov Esemurat jirawdan «Alpamis» tin` en` jaqsi ha`m en` u`lken variantin jazip aldi.
Qaraqalpaq da`stanlarin ilimiy ko`z-qarastan izertlew boyinsha ko`p ilimpazlar miynet etti. Belgili ilimpaz N.Da`wqaraev «Qaraqalpaq a`debiyati tariyxinin` ocherkleri» miynetinde qaraqalpaq jirawbaqsilarinin` mektepleri haqqinda birinshi bolip so`z qozg`aydi. Sonin` menen birge «Qoblan», «Alpamis», «Qiriq qiz» da`stanlarinin` sol da`wirge deyin jiynaliwi, bastirip shig`ariliwi haqqinda so`z etip, sol da`stanlardin` payda bolg`an da`wiri ideyaliq mazmuni obrazlari haqqinda bahali pikirler aytadi.
Q.Ayimbetovtin` «Xaliq danalig`i» miynetinde de jiraw-baqsilar ha`m da`stanlar haqqinda ko`p mag`liwmatlar bar. I.Sag`iytov o`zinin` qoye-jili shiqqan «Qaraqalpaq xalqinin` qaharmanliq eposi» kitabinda` «qaraqalpaq eposlarinin` klassifikatsiyasi, xaliq jiraw-baqsilari, epostin` tariyxqa qatnasi, eposlardi da`wirlerge bo`liw, eposlardin` do`reliw protsessi, eposlardin` tiykarg`i ha`m ko`rkemlik o`zgeshelikleri ha`m «Qoblan», «Alpamis», «Qiriq qiz» da`stanlarinin` variantlari usasliq ha`m o`zgeshelikleri tuwrali bahali izertlew jumisin ju`rgizgen.
Bulardan basqa qaraqalpaq da`stanlari tuwrali ilimiy izertlew jasag`an ilimpazlardan Q.Maqsetov, J.Xoshniyazov, K.Allambergenov, A.Alimov, S.Bahadirova h.t.b. ko`plegen ilimpazlardi atap o`tsek boladi.
Qaraqalpaq da`stanlarin baqsi-dirawlar atqarg`an. Qaharmanliq da`stanlar jiraw ta`repinen qobiz benen atqarilsa, liro-epikaliq yamasa ashiqliq da`stanlar baqsilar ta`repinen duwtar menen atqarilg`an.
Jiraw da`stan baslanar aldinda o`z repertuarindag`i da`standi xaliqqa ja`riyalaydi al baqsilar bolsa ashiqliq da`stanlardag`i qosiqlardi milliy qaraqalpaq namalarina salip aytadi.Qaraqalpaq da`stanlarinin` janrliq o`zgesheliginin` biri onin` qobiz yaki duwtar menen atqariliwi ha`m muzikalilig`i bolip tabiladi.
Da`stannin` atqariliwindag`i qobiz duwtar namalari, onin` ajiralmas bir bo`legi.