Qaraqalpaq fol`klori

3.Da`stanlardin` tematikaliq o`zgesheligi ha`m tu`rleri

Qaraqalpaq da`stanlari o`zinin` mazmuni ha`m ideyaliq bag`itina qaray to`rtke bo`linedi` 1. Qaharmanliq da`stanlar

2. 
   Ashiqliq da`stanlar
   
3. 
   Sotsialliq-turmis ma`selelerin so`z etiwshi da`stanlar
   
4. 
   Tariyxiy da`stanlar
   

Bul qaraqalpaq da`stanlari bir neshshe a`sirler o`mir su`riwi na`tiyjesinde ko`p jirawlardin`, waqiyalardin` qazaninda qaynag`an. Bul da`stanlardin` formasindag`i ha`m mazmunindag`i o`zgerisler a`stelik penen uzaq da`wirler dawaminda bolg`an. Da`stanlardag`i syujet quriw, obraz do`retiw, su`wretlew qurallarinan paydalaniw bul da`stanlardi tematikaliq jaqtan tu`rlerge ajiratiwdi an`satlastiradi.
Qaharmanliq da`stanlarda xaliq batirlarinin` qaharmanliq, ma`rtlik isleri, el qorg`aw ideyalari, ashiqliq da`stanlarda muhabbat ma`seleleri, sotsialliq-turmis ma`selelerin so`z etiwshi da`stanlarda turmisliq waqiyalar, tariyxiy da`stanlarda waqiyalar so`z boladi.

4.Qaharmanliq da`stanlardin` o`zgesheligi

Qaraqalpaq qaharmanliq da`stanlari erte zamanlarda do`regen belgili bir tariyxiy ha`diyselerdin` tiykarinda jariqqa shiqqan waqiyalar jiynag`i. Bul ilimpaz N.Da`wqaraevtin` miynetinde «batirliq jir» dep berilgen.
Qaraqalpaq batirliq jirlarindag`i legendarliq izlerge qarag`anda qaraqalpaq da`stanlarinin` jariqqa shig`iwina Orta Aziyadag`i tiykarg`i qa`wimler u`lken rol` oynaydi. Batirliq jirlarda ertedegi qa`wimbirlespelerinen qipshaqlar, qon`iratlar, qan`lilar, man`g`itlar, nog`aylar atlari saqlang`an.
Qaharmanliq da`stanlarda qaharmanliq obrazlar ha`r qiylilig`i jag`inan tan`landiratug`in bay a`debiy usillar arqali do`reledi ha`m qaharmannin` ha`diyselerdi so`z etiw ushin so`zsiz qaharmanliq obrazlar talap etiledi.
Eposlarda xaliq ta`g`dirindegi ishki ha`m sirtqi qarama-qarsiliqlar tiykarinda a`dillikke umtiliw ideyasi, sol xaliqtin` barliq xaliq ushin, el ushin jan beretug`in, qu`diretli ku`shke iye batirlardin` umitilmas obrazin do`retken qaharmanlardi xaliq jawlarina qarsi qoyadi.
Qaharmanliq da`stanlarg`a «Alpamis», «Qoblan», «Qiriq qiz», «Qurbanbek», «Er Ziywar» h.t.b.
da`stanlar kiredi. «Alpamis» da`staninda uriwlardin` birigiwi ushin gu`res so`z boladi. Da`standag`i tiykarg`i ideyalardin` biri-tuwg`an eldi su`yiw onin` ar-namisi ushin gu`resiw-teren` patriotizm sezimleri bolip tabiladi.
«Qoblan» da`staninin` tiykarg`i ideyasi-xaliqtin` sirt el basqinshilarinan g`a`rezsiz jasaw tilekleri menen gu`resleri belgilenedi. Da`standa zulimliqtin` ha`m a`dilsizliktin` belgisi sipatinda Aqshaxan ha`m onin` wa`zirlerinin` ha`reketleri a`shkaralanadi.
«Qiriq qiz» da`stani mazmuni ha`m ko`rkemligi boyinsha teren` xaliqliq da`stan. Onda qaraqalpaq xalqinin` bir neshshe a`sirler dawaminda sirtqi dushpanlarg`a qarsi alip barg`an gu`resi ko`rsetiliwi menen birge xaliqtin` an`sag`an en` jaqsi tilekleri sa`wlelenedi.
«Qiriq qiz» din` basqa da`stanlardan ayirmashilig`i bunda qaharmanliq gu`reske qizlar qatnasadi.Al «Yusip-Axmet» da`staninda o`z elinin` ar-namis, ta`g`diri, keleshegi ushin gu`resetug`in o`zi batir, o`zi palwan, o`zi shayir o`zi ma`rt Yusip-Axmet siyaqli jigitlerdin` feodalliq zaman ko`z-qarasinan jetilistirgen ko`rkem obrazlari sa`wlelenedi.Bul da`stannin` tiykarg`i ideyasi - XVI-XVII a`sirdegi mayda Xorezm xanliqlarinin` jawizlig`i, olardin` bir ku`shli xanliqqa birigiwge umtiliwlari bayanlanadi.
Solay etip, qaharmanliq da`stanlardin` o`zgesheligi onin` qobiz benen jirawlardin` atqariwi. Ja`ne de el qorg`aw, batirliq isler, uriwlar arasindag`i tartis ma`seleleri ken` tu`rde su`wretlenedi.