Qarshi davlat universiteti tarix fakulteti

 
Savol va topshiriqlar 
 
1. Madaniy uyg‘onish (renessans). Mamlakat hududida sodir bo‘lgan renessanslar (IX-XII, 
XIV-XV asr) mohiyati haqida so`zlab bering?
2. Yangi O‘zbekiston uchinchi renessans tomon tutilgan yo‘l. Milliy istiqlol g‘oyasi va 
mafkuraviy masalalar haqida ma`lumotlar bering?

---

178 
3. Milliy urf-odatlar, qadriyatlar va an’analarning qayta tiklanishi haqida ma`lumotlar 
bering?
4. O‘zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti Islom Karimovning ajdodlar merosi va 
milliy qadriyatlarni tiklash borasidagi xizmati haqida so`zlab bering?
5. Madaniyat va san’at sohasining rivojlanishi haqida gapirib bering? 
 
11-mavzu. Oʼzbekiston Respublikasida taʼlim sohasida amalga oshirilganislohotlar. 
Reja: 
1.Mustaqillik yillarida ilm-fanning rivojlanishi. Yangi jamiyat qurishda taʼlim va 
tarbiyaning roli.
2. “Taʼlim toʼgʼrisida”gi Qonun va “Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi”ning qabul qilinishi. 
Dasturning maqsad va vazifalari, uni amalga oshirish mexanizmi va bosqichlari. Taʼlimning 
milliy modelining shakllanishi, rivojlanishi va muammolari. Oʼzbekistonda kadrlar tayyorlash 
sohasidagi oʼzgarishlar.
3. Oliy taʼlim sohasida qabul qilingan Qonunlar va ularda belgilangan vazifalar.
4. Taʼlim sohasida xalqaro hamkorlikning yoʼlga qoʼyilishi: yutuqlar va kamchiliklar. 
Istiqlol yo’lida qadam tashlab borayotgan Vatanimizdagi mavjud ma'naviy, madaniy 
omillariga ahamiyat berish bilan birga maorif, ta'lim-tarbiya ishlariga e'tibor kuchaytirilmoqda. 
"Ta'lim-tarbiya tizimini o’zgartirmasdan turib, ongni o’zgartirib bo’lmaydi. Ongni, tafakkurni 
o’zgartirmasdan turib esa, biz ko’zlagan oliy maqsad - ozod va obod jamiyatni barpo etib 
bo’lmaydi", - deydi I.A. Karimov. 
Respublikamizda ta'limning yangi tizimini amalga oshirishda O’zbekiston hukumati 
tariximizdagi ta'lim jarayonlarini o’rganib chiqib, ta'limni isloh qilish dasturini tayyorladi. 
Barcha e'tibor ta'lim tizimlarini demokratik va insonparvarlik tamoyillari asosida 
takomillashtirib, uning moddiy-texnika bazasini zamon va davr talablari darajasiga ko’tarish va 
O’zbekistonning ma'rifiy salohiyatini kuchaytirishga qaratildi. Shu maqsadda 1992 yil 2 iyul 
respublikamizda "Ta'lim to’g’risida"gi qonun qabul qilindi. 
Ta'limni isloh qilish quyidagi tamoyillar asosida olib boriladi: 
-ta'lim tarbiyaning insonparvarligi va demokratiyaviyligi; 
-ta'lim tizimining uzluksizligi, izchilligi, ilmiyligi va dunyoviyligi; 
-ta'limda umuminsoniy va milliy-madaniy, ma'naviy qadriyatlarning ustuvorligi; 
-e'tiqodi, dinidan qat'i nazar, barcha fuqarolar uchun ta'lim olish imkoniyatlari 
yaratilganligi; 
-ta'lim muassasalarining siyosiy partiyalar va harakatlar ta'siridan holiligi. 
1993 yil Respublikamiz Birinchi Prezidenti tomonidan "O’zbekistonda o’quvchi-yoshlarni 
rag’batlantirish choralari to’g’risida"gi Farmoniga binoan talaba va aspirantlar uchun maxsus 
stipendiyalar belgilandi. Ular uchun rivojlangan davlatlardagi universitetlarda ta'lim olish, 
ulardagi ilmiy markazlarda ishlash, malakalarini oshirish uchun sharoitlar yaratib berildi. 
O’zbekiston mustaqilligiga erishgan dastlabki kunlardan boshlab eng muhim masalalardan 
biri eskicha tafakkur, e'tiqodidan qutulgan, istiqlol uchun, o’z ona-yurti uchun xizmat qiladigan 
kadrlar tayyorlash masalasi bo’ldi. Eski tuzumni asta-sekin tag-tomiri bilan tugatib, batamom 

---

179 
yangi, jahonning ilg’or taraqqiy etgan mamlakatlari yo’lidan boradigan haqiqiy demokratik 
jamiyat qurish endilikda yangicha fikrlaydigan quyidan tortib yuqori toifadagi kadrlarga bog’liq 
bo’lib qoldi. 
Sobiq ittifoqda katta-kichik rahbar xodimlar har xil darajadagi partiya va komsomol 
maktablarida, kommunistik mafkura targ’ibotchisi va tashviqotchilarini tayyorlaydigan 
universitet va akademiyalarda tayyorlangan bo’lsa, endilikda bu o’quv yurtlari, tabiiyki, tarix 
sahnasidan tushib qoldi. 
Bozor munosabatlariga asoslangan yangi jamiyatda rahbar kadrlarni tayyorlash maqsadida 
Prezident qoshidagi Davlat va jamiyat qurilishi akademiyasi, Jahon iqtisodiyoti va diplomatiyasi 
universiteti, ayrim vazirliklar qoshida akademiyalar tashkil etilishi katta ahamiyat kasb etadi. 
Birinchi Prezidentimiz respublika va viloyatlarning rahbar xodimlari, huquq organlari 
rahbarlari bilan uchrashuvlarida hokimiyatlar, huquq organlarining ayrim xodimlari tomonidan 
tartib-intizomning, qonunchilikning buzilayotgani to’g’risida har gal kuyib-pishib gapiradi va 
urug’-aymoqchilik, mahalliychilik, nopoklik kabi o’tmish qoldiqdaridan toza, el-yurti va xalqiga 
halol mehnat qiladigan yosh kadrlarni tayyorlash, ularga yo’l ochib berish zarurligini qayta-
qayta takrorlab ko’rsatadi. 
O’zbekiston mustaqilligining kelajagi yuqori malakali, ma'rifatli, el-yurtiga sadoqatli 
mutaxassislarni tayyorlashga bevosita bog’liq. I.A.Karimov muxbirlarning "Sizning 
siyosatingizda ta'lim-tarbiya masalasiga katta e'tibor berishning sabablari nimada?", deb 
so’ragan savoliga ongni, tafakkurni o’zgartirmasdan turib yangi jamiyat qurib bo’lmaydi, ong, 
g’oya, tafakkur ta'lim-tarbiya bilan uzviy bog’liq, bir-birini to’ldiradi, deb javob beradi. 
1997 yil 29 avgustda respublika Oliy Majlisining IX sessiyasida I.A.Karimovning 
"Barkamol avlod - O’zbekiston taraqqiyotining poydevori" ma'ruzasi asosida yangi tahrirda 
"Ta'lim to’g’risida" qonun va "Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi" qabul qilindi. 
Istiqlol yillarida maktabgacha tarbiya muassasalarida, boshlang’ich sinflarda o’quv-tarbiya 
ishlariga e'tibor kuchaytirilib, o’rta maxsus va oliy o’quv yurtlari tizimida litseylar, kollejlar, 
biznes maktablari ochildi, 8 ta institutlar asosida universitetlar tashkil qilindi. 2000 yil 
boshlariga kelib, mamlakatimizda 61 ta oliy, 258 ta o’rta maxsus o’quv yurtlari, shu jumladan, 
75 ta kollejlarda 360 mingdan ortiq talaba bilim olmoqda. Mustaqilligimiz kelajagi yoshlar 
qo’lida ekan bilimdon, ma'naviyatli, mustaqil fikrlab, mustaqil ish yuritadigan yoshlarni, 
yurtboshimiz ta'biri bilan aytganda, jamiyatimizning eng katta boyligi, millatimizning 
intellektual, aql-zakovat boyligi bo’lmish yigit-qizlarimizni tarbiyalash mamlakatimiz hayotida 
birinchi darajali vazifa etib qo’yilmoqda. 
Bu borada "Ulug’bek" (1993 y), "Umid" (1997 y.) jamg’armalari olib borayotgan ishlar 
alohida o’rin tutadi. Faqat "Umid" jamg’armasi sinovlarida 1997-1999 yillar mobaynida 5500 
nafar yoshlar qatnashib, 658 tasi Prezident grantlariga sazovor bo’ldi. 2000-2001 o’quv yilidagi 
bu tanlovda 3000 nafar yoshlar bilimi sinovdan o’tkazilib, ulardan 124 nafari xorijiy 
davlatlarning eng nufuzli o’quv yurtlarida o’qishga muyassar bo’ldi. 
Istiqlolning dastlabki kunlaridanoq xalq ta‘limi tizimini jadal isloh qilishga kirishildi. Bir 
qator o`quv yurtlarning maqomi, dasturlari va ta‘lim uslublari butunlay o`zgartirildi. 
Zamonaviy, shu paytgacha bo`lmagan eng zarur ixtisosliklar bo`yicha alohida universitet va 
institutlar, jumladan, Mudofaa vazirligi qoshidagii harbiy akademiya, Ichki ishlar vazirligi 

---

180 
qoshidagi Ichki ishlar akademiyasi, Bank moliya akademiyasi, Jahon iqtisodiyoti va diplomatiya 
universiteti, Toshkent aviatsiya instituti, Navoiy tog’-konchilik instituti kabi o`nlab yangi o`quv 
muassasalari tashkil etildi. Abiturient va talabalarning bilim darajasini test va reyting asosida 
baholashning ilg’or usullari joriy etildi. Ilg’or mamlakatlarning tajribalari asosida yangi tipdagi 
litsey va gimnaziyalar ochildi. O`zbekistonda gimnaziyadan tortib akademiyagacha bo`lgan 
zamonaviy, yangi ta‘lim tizimi vujudga keltirildi. 1997 yil ta‘lim tizimida katta burilish yuz 
berdi. Oliy Majlisning IX sessiyasi “Ta‘lim to`g’risida”gi qonun va u asosida “Kadrlar 
tayyorlash dasturi”ni qabul qildi. Bo`lar mamlakatimiz ravnaqi va kelajagini belgilab beruvchi 
hujjatlar bo`lib, milliy tiklanishning ma‘naviy asosini tashkil qiladi. “Kadrlar tayyorlash milliy 
dasturi”ga milliy g’oyaning bir qismi deb qaraladi. Chunonchi kadrlar tayyorlash milliy 
modeliga asos solindi. Shaxs davlat va jamiyat, shuningdek fan va ishlab chiqarish o`rtasida 
uzviybog’liklik bo`lishiga imkon tug’ildi. 
Bu hujjatlar asosida O`zbekistonda 9 yillik umum ta‘limdan so`ng, 3 yillik akademik litsey 
yoki kasb-xunar kollejlarida ixtiyoriy-majburiy ta‘lim joriy etildi. Ta‘lim islohotlari bosqichma-
bosqich amalga oshirildi:
1 bosqich - 1997-2000 yillarni ichiga olib, unda ta‘limning huquqiy-me‘yoriy, ilmiy-
metodik, moddiy shart-sharoitlari yaratilmoqda. Hozirgi kunga kelib o`zluksiz ta‘limning 
tamomila yangi huquqiy-me‘yoriy negizi yaratildi, islohotlarning samaradorligini aniqlash 
maqsadida monitoring tizimi joriy qilindi, davlat ta‘lim standartlari ishlab chiqildi, dastur va 
darsliklarning yangi avlodi ishlab chiqilmoqda, pedagogik kadrlarni,ta‘lim muassasalarni 
atstattsiya va akkreditatsiyadan o`tkazish asoslari ishlab chiqildi va h.k . 
2 bosqichda-2001-2005 yillarda milliy dasturni to`liq amalga oshirish ko`zda tutilmoqda. 
3 bosqichda - 2005 yilda undan keyingi yillarda to`plangan tajribalar asosida ta‘lim tizimini 
yanada takomillashtirish va rivojlantirish ko`zda tutilgan edi.
Yosh avlodni tarbiyalash masalasi ustivor yo`nalish sifatida davlat siyosati darajasiga 
ko`tarilib, davlatimiz ichki iqtisodiy imkoniyatlardan kelib chiqqan holda uni dastavval moddiy 
jihatdan qo`llab quvvatlash maqsadida tadbirlar ishlab chiqildi. 
Ta‘lim tizimiga qilinayotgan sarf-harajatlar darajasi bo`yicha O`zbekiston jahonning yetuk 
mamlakatlariga yaqinlashib bormoqda. Davlat tomonidan 1998 yilda ta‘lim sohasiga yalpi ichki 
mahsulotning 7,8 foizi miqdorida mablag’ ajratilgan bo`lsa, 1999 yilda-8,1 foiz mablag’ 
sarflandi. Bu esa faqatgina ikki yil mobaynida turli viloyatlarda 250 ta yangi tizimdagi 
akademik litsey va kasb-xunar kollejlarini tashkil etishga imkon berdi. Xususan Qashqadaryoda 
ham 1 ta akademik litsey va 9 ta kasb-xunar kolleji barpo etildi. Yoshlar hayoti bilan bog’liq 
muammolarga ham alohida e‘tibor berilmoqda. Ularning intellektual salohiyatini oshirish, 
ma‘naviy jihatdan qo`llab-quvvatlash, ijtimoiy ximoyalar, iste‘dodli va iqtidorlilarni 
rag’batlantirish maqsadida bir qancha jamg’armalar tashkil etildi.
1997 yilda tashkil etilgan “Umid” jamg’armasining asosiy vazifasi iste‘dodli yoshlarni 
tanlash va ularni chet ellardagi nufuzli o`quv yurtlarida ta‘lim oldirish. Xorijiy mamlakatlarga 
o`qish uchun nomzodlarni tanlashda dunyodagi mashhur tashkilotlar, jumladan, Aksels, Ayreks, 
Britaniya Kengashi, Daad, Tasis ishtirok etadilar. 1997-1999 yillarda “Umid” jamg’armasi 
orqali 700 nafardan ortiqroq talaba yoshlar xorijga o`qishga jo`natildi.SHu jumladan 30 nafar 
Qashqadaryolik yoshlar ham. Ta‘lim sohasini malakali professor va o`qituvchilar bilan 

---

181 
taminlash borasida 1997 yilda tashkil etilgan “Ustoz” jamg’armasi ham katta xissa qo`shmoqda 
“Ustoz” jamg’armasi faoliyatini faqatgina bir yo`nalish, ya‘ni chet ellardagi yetakchi o`quv 
yurtlarida o`qituvchilarning malakasini oshirish bo`yicha qilingan tadbirlar natijasida 1998 yilda 
71 nafar o`qituvchi xorijda malakasini oshirgan. 980 nafari Vatanimizda chet ellik mutaxasislar 
ishtirokida malaklarini oshirdilar. “ Ustoz “ grantiga sazovor bo`lgan 185 kishi AQSh va 
Isroilda malaka oshirib keldilar. Shubxasiz, ta‘lim sohasidagi bugungi kunlarda qilinayotgan 
tadbirlar mazkur tizimning samaradorligini oshirish, kelajakda mamlakatni yuksak malakali 
mutaxasislar bilan ta‘minlash imkonini beradi. 
Mustaqillik yillarida xalq ta'limini isloh qilish, kadrlar tayyorlash tizimini mustahkamlash 
sohasida muhim chora – tadbirlar amalga oshirildi. Yangi oliy o‘quv yurtlari tashkil etilib, 
bilimlarning yangi tarmoqlari bo‘yicha kadrlar tayyorlash yo‘lga qo‘yildi. 2004 yil 21 may – 
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «2004 – 2009 yillarda maktab ta'limini rivojlantirish 
davlat umummilliy dasturi to‘g‘risida»gi farmoni e'lon qilindi. 
Kadrlar tayyorlash milliy dasturining maqsadi ta'lim sohasini tubdan isloh qilish, uni 
o‘tmishdan qolgan mafkuraviy qarashlar va sarqitlardan to‘la xalos etish, rivojlangan davlatlar 
darajasida, yuksak ma'naviy va axloqiy talablarga javob beruvchi yuqori malakali kadrlar 
tayyorlash Milliy tizimini yaratishdan iboratdir. 
Milliy dasturda, hayotimizning barcha sohalarida bosqichma – bosqich amalga 
oshirilayotgan islohotlarga monand ravishda, ta'lim islohotlarini uch bosqichda amalga oshirish 
nazarda tutilgan.