Qurbonov f. A. Tarmoq mashinalari puxtaligi

Texnologiya (yunoncha techno – san‘at, mahorat, udalash va ... logiya) – 
ishlab chiqarish jarayonida tayyor mahsulot olish uchun ishlatiladigan xom ashyo, 
material yoki yarim fabrikatlarning holati, xossasi va shakllarini o‗zgartirish, 
ularga ishlov berish, tayyorlash usullari majmui; xom ashyo, material va yarim 
fabrikatlarga mos ishlab chiqarish qurollari ta‘sir etish usullari haqidagi fan. Har 
bir ishlab chiqarish tarmoqlari uchun alohida texnologiya ishlab chiqiladi 
(mashinasozlik texnologiyasi, asbobsozlik texnologiyasi, oziq-ovqat texnologiyasi, 
yengil sanoat texnologiyasi va boshqalar). 
Urchuq (veretino) – patron, naycha, g‗altak va boshqalar kiydiriladigan 
aylanuvchi sterjen; piltani, kalava ip va iplarni pishitish hamda ma‘lum o‗lcham va 
shaklda o‗ramlar hosil qilishga mo‗ljallangan pilta, yigirish, yigirish-pishitish, 
pishitish va o‗rash mashinalarining asosiy ish organlari. 
Faza (grek. phases – paydo bo‗lish) 1) tebranish va to‗lqinlar nazariyasida – 
vaqtning har bir vaziyatida tebranish jarayonining holatini aniqlovchi kattalik. 2) 
termodinamikada – geterogen termodinamik tizimning barcha qismlari to‗plami 
bo‗lib, u bo‗linma sirtlari bilan cheklangan va tashqi kuch maydoni ta‘sir 
etmaganda o‗zining barcha nuqtalarida bir xil fizik xossalari bilan xarakterlanadi. 
Masalan, gazlar aralashmasi yoki eritma bitta fazadan, muz-suv-suv bug‗i esa 
uchta fazadan tashkil topgan. 3) elektrotexnikada - ko‗p fazali zanjir tarkibiga 
kiruvchi elektrik zanjirlardan biri.
Friksion uzatma – vallarga o‗rnatilib, bir-biriga siqiladigan disk, silindr 
yoki konuslar orasida hosil bo‗ladigan ishqalanish kuchi yordamida bir valdan 
boshqasiga aylanma harakat uzatadigan mexanik uzatma. Friksion uzatma 
pog‗onasiz o‗zatmalar, friksion presslar va friksion bolg‗alarda ishlatiladi. 
Xrapovikli mexanizm – richagning qaytar-aylanma harakatini oraliq 
mexanizm yordamida xrapovik (tishli) g‗ildirakning faqat bir tomonga uzlukli 

---

218 
aylanma harakatiga aylantiradigan tishli mexanizm. Xrapovikli mexanizm ushlab 
turadigan qurilma (masalan, yuk ko‗tarish mashinalarida) sifatida yoki to‗xtab-
to‗xtab bitta yo‗nalishda davriy aylanma harakat olishda (masalan, avtomatik 
liniyalardagi surish mexanizmlari) ishlatiladi.