Qurbonov f. A. Tarmoq mashinalari puxtaligi

Ishlab turgandagi ishlamay qolishlar va parametrik ishlamay qolishlar 
Ishlamay qolishlarning oqibatlari xilma-xildir. Ularni parametrik va ishlab 
turgandagi ishlamay qolishlarga bo‗lish mumkin. 
Ishlab turgandagi ishlamay qolishlar shunga olib keladiki, mahsulot 
o‗zining funksiyalarini bajara olmaydi. Masalan, ishlamay qolish natijasida 
reduktor aylanmaydi va harakatni uzatmaydi, ichki yonuv dvigateli ishga 
tushmaydi, nasos moy uzatmaydi va hokazo. Ishlab turgandagi ishlamay qolish 

---

111 
ko‗pincha mahsulot alohida elementlarining sinishi yoki qadalib qolishi bilan 
bog‗liqdir.
Parametrli ishlamay qolish mahsulot parametrlarining (tavsifnomalarini) 
ruxsat etilgan chegaralardan chekkaga chiqishiga olib keladi. Stanokda ishlov 
berish aniqligining buzilishi, uzatish F.I.K. ning kamayishi va boshqalar 
mahsulotning keyingi ishlash imkoniyatlarini cheklamaydi. Biroq u texnik 
me‘yorlarda belgilangan talablar nuqtai nazaridan ish qobiliyatini yo‗qotadi.
Zamonaviy mashinalar uchun parametri ishlamay qolishlar xarakterlidir. Bu 
zamonaviy mashinalarning chiqish parametrlariga qo‗yilgan talablarning yuqoriligi 
bilan bog‗liqdir. Parametrik ishlamay qolishlarga ega bo‗lgan mahsulotni ishlatish 
og‗ir iqtisodiy va boshqa oqibatlarga olib kelishi mumkin. Masalan, sifatsiz 
mahsulot ishlab chiqarish, mahsulotga qo‗yilgan funksiyalarning bajarilmasligi, 
qo‗shimcha vaqt va vositalarning katta miqdorda sarflanishi va hokazo.
Murakkab mashinalar va tizimlarda parametrik ishlamay qolishlar 
ishlashining buzilishiga olib kelishi mumkin. Masalan, so‗nggi zvenosi ma‘lum 
masofaga suriladigan ko‗p zvenoli mexanizmda, kinematik juftliklarning yeyilishi 
tufayli tirqishlar paydo bo‗lishi natijasida yetakchi zveno umuman siljimasligi 
mumkin.
Shuning uchun parametrik ishlamay qolishlar mashinalar puxtaligi 
nazariyasida ko‗rib chiqiladigan asosiy obyektlardan biri bo‗lib hisoblanadi.
Shuni ta‘kidlash lozimki, ishlab turgandagi buzilishlar va parametrik 
ishlamay qolishlar asta-sekin ham, tasodifiy ham bo‗lishi mumkin.
Masalan, o‗lchov asbobining ruxsat etilmagan tashqi ta‘sirlar tufayli 
tasodifiy ishlamay qolishi: 
- agar tashqi issiqlik manbalaridan qizishi tufayli uning aniqligi yo‗qotilsa, 
parametrik bo‗ladi; 
- agar atmosfera changi tufayli uning mexanizmlarida qadalib qolishlar sodir 
bo‗lsa, ishlab turishdagi ishlamay qolishlar bo‗ladi.

---

112