Qurbonov f. A. Tarmoq mashinalari puxtaligi

2.6-§. Detal materiali shikastlanish darajasini baholash 
 
Mashinalarning jismonan yeyilishi va ma‟naviy eskirishi. 
Mashinaning jismonan yeyilishi undagi har xil elementlarning asta-sekin 
yoki to‗satdan moddiy yemirilish natijasidir. Jismonan yeyilgan mashina o‗ziga 
nisbatan qo‗yilgan talablarni bajarolmay qoladi. Jismonan yeyilish foydalanish 
jarayonida yuz beradi: mashina ishlayotganida birinchi turdagi jismonan yeyilish, 
ishlamayotganida esa ikkinchi turdagi jismonan yeyilish sodir bo‗ladi.
Birinchi turdagi jismonan yeyilishning asosiy sababi mashinaning detallari 
va boshqa elementlariga tushadigan yuklanishdir. Ikkinchi turdagi jismonan 
yeyilishga esa ashyolarning atrof muhit ta‘sirida korroziyalanishi, ularning 
eskirishi, detallarda qoldiq kuchlanishlar qayta taqsimlanishi va shu kabilar sabab 
bo‗ladi. Umuman olganda mashinalarning jismonan yeyilishi ulardagi konstruktiv 
va nokonstruktiv elementlarning yeyilish yig‗indisidan iboratdir.
Jismonan yeyilish miqdoriy jihatdan foizlarda aniqlanadi. bunga yangi 
detalning yeyilishi 0 foiz deb, mazkur vazifadagi mashinada bundan keyin 
foydalanishga umuman yaramasligi tufayli temir-tersakka jo‗natiladigan 
detallarning yeyilishi esa 100 foiz deb qabul qilinadi.
Mashinalar elementlari yeyilishining miqdoriy o‗lchovlaridan mashinalarni 
ta‘mirlashga to‗xtatish muddatlarini aniqlash, qachon va qancha detal keltirish 
kerakligini rejalashtirish va boshqa maqsadlarda foydalanish mumkin. Uzellar, 
agregatlar va butun mashinaning jismonan yeyilganligi darajasini miqdoriy 
baholash murakkabroq bo‗lishiga qaramay, bu yeyilishna ham baholash usullari 
mavjuddir.
Mashinaning jismonan yeyilishini bartaraf etish uchun ta‘mirlashga talab 
etiladigan harajatlar jismonan yeyilishning iqtisodiy o‗lchovi bo‗lib xizmat qilishi 
mumkin.
Mashina yoki agregat jismonan yeyilishining o‗lchovi ushbu formula 
yordamida hisoblab topiladi:

---

155 
Bu yerda: U
j
- mashina yoki agregat jismonan yeyilishining uni ishlab 
chiqarish narxiga nisbatan foizdagi iqtisodiy o‗lchovi; Q
t
- mashina yoki 
agregatning sitemadagi ta‘mirlash narxi, so‗m; Q
i/ch
- yangi, mukammalroq 
konstruksiyalar paydo bo‗lishi munosabati bilan qiymatini yo‗qotishini hisobga 
olgan holda jismonan yeyilganlik darajasini aniqlash paytida mashina yoki 
agregatning to‗liq narxi, so‗m; 

- xuddi shunday mashina yoki agregatlarni 
ta‘mirlash tajribasi asosida aniqlanadigan qoldiq yeyilishning nisbiy qiymati, %.