Qurbonov f. A. Tarmoq mashinalari puxtaligi

Yuzalar o„zaro ta‟siridagi shikastlanish turlari 
B
oshl
ang‗ic
h 
tegili
sh
Yuza 
Chiziq yoki nuqta 
Nisbi
y
ha
ra
ka
t 
Yo‗q 
Ostsillya-
tsiya 
Sirpa-
nish 
Yo‗q 
Sirpanish 
Tebranish 
Tebranish 
va 
sirpanish 
Mis
ol
P
arc
ha
lanish
turi
G‗ijimlanish 
Freting-
korroziya 
Yeyilish G‗ijimlanish 
Yeyilish 
Eskirish 
(g‗ijimlanish) 
Yeyilish 
va 
eskirish 
Yuzalarning nisbiy harakati bo‗lmasa, bu odatda ularning g‗ijimlanishiga 
(plastik deformatsiyaga) olib keladi. Yuzalarning g‗ijimlanishi shponkali, 
tishsimon (shlits) birikmalar, tayanch va shtiftlar, zanjirli uzatish o‗qlari, rezbali 
birikmalar va mashinalarning boshqa detallariga xos. 

---

153 
Yuzalarning nisbiy sirpanishi ularning yeyilishiga olib keladi. Bunda plastik 
deformatsiyalar ta‘siri juftlik elementlar qattiqligini oshirish orqali kamaytirilishi 
yoki deyarli bartaraf etilishi mumkin.
Detallarning kichik nisbiy harakatida yeyilishining maxsus turi fretting-
korroziya yuzaga keladi. 
Ikki jismning sirpanishsiz tebranishi (obkatka) yuza qatlamlarning eskirishi 
(charchashiga) olib keladi, u kontakt yuzasidan mayda metal zarralarning ajralib 
tushishi ko‗rinishida namoyon bo‗ladi. Bu, masalan, tebranish podshipniklari, 
kulachokli mexanizmlar roliklariga tegishli. Materiallar qattiqligi etarli 
bo‗lmaganda va katta yalpi bosimlarda ham g‗ijimlanish kuzatiladi.
Nisbiy sirpanishli tebranishda yeyilish va charchash, qator hollarda esa 
yuzalarning g‗ijimlanishi ham kuzatiladi. Charchash zonasi nisbiy sirpanish 
minimal yoki nolga teng bo‗lgan joyda joylashadi. Intensiv yeyilish zonasi katta 
nisbiy sirpanish joylarida joylashadi.
Shunday qilib, yuzalar o‗zaro ta‘sirining har bir turiga shikastlanishning 
o‗ziga xos turi mos keladi.
Yeyilishda korroziya, adgeziya va ikki yuza o‗zaro ta‘siri natijasida o‗ziga 
xos jihatlarga ega bo‗lgan fizikaviy-kimyoviy jarayonlar ham ro‗y beradi.
Yeyilishning mashina puxtaligiga ta‘siri shunchalik kattaki, unga kitobning 
maxsus bo‗lishi bag‗ishlangan. 
Yuzalar kontaktida yeyilish ma‘lum vaqt davomida namoyon bo‗lmasa, 
kontakt shartlarining o‗zgarishi ro‗y berishi mumkin: kontaktga kirishuvchi 
yuzalar maydonining o‗zgarishi, mikrobo‗rtishlarning o‗zaro kirishish chuqurligi, 
moyli plenka yorilishi va boshqalar. Bu o‗z navbatida ishqalanish koeffitsienti, 
kontakt qattiqligi va boshqalar. 
Ko‗rib chiqilgan eskirish jarayonlarining tasnifi ushbu jarayon intensivligini 
belgilovchi ularning fizikaviy-kimyoviy hodisalari xilma-xilligi va murakkabligini 
ko‗rsatadi.

---

154