Р. Халимметова илмий тадқИҚот методологияси

 
8.1.3-Чизма 
 
 
 
 
 
 
 
 
8.1.4.-Чизма
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Тушунишнинг ўзига хос алоҳида хусусияти шундат иборатки, инсон ўзи 
таҳлил қилаётган нарса ва ҳодисаларнинг ички мураккаб алоқалари, 
боғланишларини аниқ сезади. Олдин механик равишда ўзлаштирилган, ҳатто 
маъноси англанилмаган маълумотлар, сабабли
боғликликлар тушуниш туфайли 
мантиқан муайян тартибга, бир хил мантиқий тизимга келтириш мумкин. 
Масалан, математик назарияни аниқлаш, формулаларни, табиатшунослик 
билимларни тушуниш худди шу тариқа кечади
Хуллас:
1. Ҳар қандай матн –уни ҳар хил тушуниш ва талқин қилишлар 
манбаи. Муаллифнинг матнни тушуниши-мана шундай тушунишлардан бири.
2. Сермаънолик бирдан ва дарҳол намоён бўлмайди, чунки маънолар 
яширин, потенциал мавжуд бўлиши ва фақат кейинчалик ривожланиш учун 
қулай шароитларла ўзини намоён этиши мумкин. 
Тушунишнинг уч тури 
Бир тилдан бошқа тилга 
таржима қилиш билан 
боғлиқ тушуниш 
Диалог тил воситасида алоқа
қилиш жараёнида юзага 
келадиган тушуниш. 
Матнларни, бадиий адабиёт ва санъат асарларини, 
шунингдек, одамларнинг турли вазиятлардаги 
қилмишлари ва харакатларини талқин қилиш билан 
боғлиқ тушуниш
. 
Талқинларнинг хилма-
хиллиги герменевтиканинг 
моҳиятини ташкил этади. 
Герменевтика изчил 
талқин қилиш 
Тушуниш –бир онг 
томонидан узатиладиган, 
иккинчи онг эса уни 
ташқи ифодалар орқали 
П.Рикер фалсафий герменевтика 
ҳақида 
Айни бир матн бир неча 
маънога эга ва бу маънолар 
бир –бирига қўшилиб 
ҳосил қилади. 

---

129 
 
3. Тарихий ривожланиш жараёнида матннинг маъноси ўзгаради. Ҳар 
бир даврда нимадир кашф этилади. 
4. Матнни тушуниш, тайёр натижа эмас, балки диалектик жараён. 
5. Ўзга маданиятга оид матнни тушуниш-ҳозирги маданиятимизда 
туғилаётган саволларга жавоб топиш демакдир. 
Тушуниш ва тушунтириш бир-бири билан чамбарчас боғлиқ. Аммо 
тушуниш тушунтиришни, яъни ўрганилаётган ҳодисани қонунга ва сабабга 
боғлашни назарда тутмаслигини унутмаслик керак. Бундан ташқари 
тушунишни тушунтиришга қарама-қарши қўйиш, шунингдек инсон билиш 
фаолиятининг ҳар қандай соҳада фаолият кўрсатувчи ва бир-бирини 
тўлдирувчи бу икки тадқиқотларни бири-биридан яратиш мумкин эмас. 
М.М. Бахтин шундай ёзганди: 
Тушунтиришда фақат бир онг, бир субъект, тушунишда эса-икки онг, 
икки субъект қатнашади. Тушунтириш диалогик жиҳатларга эмас (формал-
риторик жиҳатдан ташқари), тушуниш- диалогик хусусиятга эга.