Redaktorlar: Y. X. Yusifov, E. E. Yaqublu, F.Ə.Əliyev, G. A. Ağamoğlanova


Download 17.41 Mb.
Pdf ko'rish
bet30/183
Sana06.03.2017
Hajmi17.41 Mb.
#1858
1   ...   26   27   28   29   30   31   32   33   ...   183

 

DEZĐNFLYASĐYA

  –  işsizliyin  səviyyəsini 

kəskin 


artırmadan 

inflyasiyanın 

məhdudlaşdırılması 

məqsədilə 

aparılan 

deflyasiyanın  (tədavüldə  olan  kağız  pulların 

miqdarının  azaldılması)  yüngül  formasıdır.  Hər 

şeydən  əvvəl,  faiz  tariflərinin  artırılması  yolu  ilə 

istehlak 

xərclərinin 

məhdudlaşdırılmasında, 

kreditlə  alışa  dair  müqavilələrin  bağlanmasına 

məhdudiyyətlərin  qoyulmasında,  defisit  malların 

qiymətləri 

üzərində 

nəzarətin 

həyata 


keçirilməsində özünü göstərir.  

 

DƏLLALLIQ 

HAQQI

 

– 

birja 


sövdələşmələrinin 

həyata 


keçirilməsində 

vasitəçiliyinə  görə  brokerə  (dəllala)  haqqın 

ödənilməsidir. 

Adətən, 


bağlanmış 

sazişin 


məbləğinin  faizi  kimi  hesablanır  və  brokerə  həm 

satıcı,  həm  də  alıcı  tərəfindən  ödənilir.  Dəllallıq 

haqqının  miqdarı  sövdələşmələrin  həcmi,  birja 

nizamnaməsi  və  ya  sövdələşmə  iştirakçıları 

arasında olan müqavilə ilə müəyyən edilir.    

 

DƏMĐR 

YOLU 

ĐLƏ 

GƏTĐRMƏ 

(GÖNDƏRMƏ)

  –  daşıma  prosesinin  başladığı 

nəqliyyat növündən asılı olmayaraq son məntəqəsi 

dəmir  yolu  stansiyasında  qurtaran  birbaşa 

nəqliyyatla yük və sərnişin daşınmalarıdır. Yükün 

gətirilməsinin  həcmi  -  gəlib  çıxma  anına  görə 

tonla  və  ton-km  ilə,  sərnişin  gətirilməsinin 

miqdarı  isə  -  bilet  satılan  ana  görə  sərnişinlərin 

sayı və sərnişin-km ilə hesaba alınır. 

 

DƏMĐR  YOLU  KRUĐZĐ

  -  müəyyən  müddət 

ərzində  dairəvi  dəmir  yolu  marşrutu  üzrə  turist 

səyahətidir.  Qatar  bu  zaman  nəqliyyat  vasitəsi 

kimi  deyil,  yerləşdirmə,  qidalanma  yeri  və  s. 

məqsədilə 

istifadə 

olunur 

və 


marşrutun 

dayanacaqları üzrə ekskursiya nəzərdə tutulur. 

 


 

118 


DƏMĐR  YOLU  NƏQLĐYYATI  VASĐTƏ-

LƏRĐNDƏN  ĐSTĐFADƏ

  –  bir  sıra  texniki-

iqtisadi  göstəricilərlə  xarakterizə  olunur.  Bu 

göstəricilərə  dəmir  yolu  nəqliyyatı  vasitələrinin 

sürəti,  məhsuldarlığı,  onun  işinin  müxtəlif 

səmərəlilik göstəriciləri daxildir. Bir qayda olaraq, 

nəqliyyatın  işinin  təhlilində  bu  göstəricilərin 

faktiki  səviyyəsi  normativ  və  ya  keçən  dövrdə 

əldə olunmuş göstəricilərlə müqayisə olunur. 



 

DƏMĐR  YOLU  NƏQLĐYYATI  VASĐTƏ-

LƏRĐNĐN  (NƏQLĐYYAT  VASĐTƏLƏRĐ-

NĐN)  VAXT  BÜDCƏSĐ

  –  istifadə  (istismar) 

növləri  üzrə  mövcud  parkın  (donanmanın)  və 

müəssisənin 

sərəncamında 

olan 

parkın 


(donanmanın) 

və 


kateqoriyalarla 

istismar 

olunmayan  (fəaliyyətsiz)  parkın  təqvim  vaxtının 

bölüşdürülməsini  və  ya  dəmir  yolu  nəqliyyatının 

(nəqliyyat 

vasitələrinin) 

istehsal 

dövrünün 

(silsiləsinin)  elementləri  üzrə  istismar  olunan 

(işlək) 


parkın 

vaxtının 

bölüşdürülməsini 

xarakterizə  edən  göstəricilər  sistemidir.  Park 

(donanma) üzrə təqvim dövrü ərzində bütövlükdə 

vaxt,  parkın  hər  bir  kateqoriyasında  olma  və  ya 

dövrün  ayrılıqda  əməliyyatları  üzrə  sərf  olunan 

vaxtların  cəmi  kimi  hesablanır.  Orta  hesabla 

nəqliyyat  vahidi  üçün  gün  ərzində  vaxt,  sərf 

olunan  ümumi  vaxtın  cəminin  gün  ərzində 

nəqliyyat  vahidlərinin  orta  sayına  və  təqvim 

dövründə 

olan 

günlərin 



sayına 

bölməklə 

hesablanır.  Dəmir  yolu  nəqliyyatının  (nəqliyyat 

vasitələrinin)  vaxt  büdcəsi  həm  də  nəqliyyat 

vasitələrinin  yük  və  sərnişin  götürmə  qabiliyyəti 

və  gücü  (ton-saatla  və  ton-günlə,  sərnişin-

oturacaq-saatla  və  sərnişin-oturacaq-günlə,  güc-

saatla  və  güc-günlə)  nəzərə  alınmaqla  müəyyən 

edilir. 

 

DƏMĐR YOLU NƏQLĐYYATININ (NƏQ-



LĐYYAT 

VASĐTƏLƏRĐNĐN) 

DÖVR-

ETMƏ  (REYS)  MÜDDƏTĐ

  –  saatla  və  ya 

günlə bir istehsal dövrünə orta hesabla sərf olunan 

vaxtdır.  Đşçi  (istismar  olunan)  parkın  dəmir  yolu 

nəqliyyatının 

(nəqliyyat 



vasitələrinin) 

vaxt 

büdcəsi  göstəricisi  həcminin  nəqliyyat  vasitəsinin 

yükgötürmə,  sərnişin  yerləşdirmə  qabiliyyəti  və 

gücü nəzərə alınmaqla və ya alınmamaqla tapılan 

istehsal 

dövrlərinin 

sayına 


bölünməsi 

ilə 


bütövlükdə  və  dövrün  elementləri  üzrə  müəyyən 

edilir.  Dövr  ərzində  dəmir  yolu  nəqliyyatının 

(nəqliyyat 

vasitələrinin) 

dövretmə 

(reys) 


müddətində  məsafə,  dövr  ərzindəki  hərəkətin 

sürəti,  yükü,  intensivliyi  və  tezliyini  və  digər 

texniki  əməliyyatları  müəyyənləşdirən  amillər 

göstəriciləri sistemində öyrənilir. 

Đşçi  parkın  vaqonunun  dövr  etməsinin  orta 

müddəti  dəmir  yolunun  işinin  vahidi  üçün 

müəyyən edilir. 

Lokomotivin 

orta 


dövr 

müddəti 


hazırda 

hesablanmır.  Bu  göstərici  istismar  olunan  parkın 

lokomotivlərinin 

bir 


günlük 

büdcə 


vaxtı 

göstəricisi  ilə  əvəz  edilmişdir  (“Dəmir  yolu 



nəqliyyatının vaxt büdcəsi”nə bax). 

Gəminin  orta  reys  (dövr)  müddəti,  gəminin 

yükgötürmə  qabiliyyəti  və  ya  gücü  nəzərə 

alınmaqla, başa çatmış reysə görə hesablanır.  

 

DƏMĐR YOLU TRANZĐTĐ

 - yük və sərnişin 

daşınmalarının 

daşınma 


yolunun 

hüdudları 

xaricində  yerləşən  göndərilmə  və  çatdırılma 

stansiyaları  arasında  həyata  keçirilməsidir.  Yük 

daşınmalarının  tranzit  həcmi  çatdırılma  anına, 

tonla  və  ton-kilometrlə,  sərnişin  daşınmaları  isə  - 

göndərilmə  anına  gözlənilən  kəmiyyət  kimi 

sərnişin və sərnişin-kilometrlə müəyyən edilir. 

 

DƏMĐR  YOLUNUN  (XƏTTĐNĐN)  UZUN-

LUĞU

  –  ayrı-ayrı  dəmir  yolu  xətlərinin 

uzunluqlarının  cəmi  kimi  hesablanır,  ayrı-ayrı 

dəmir  yolu  xətlərinin  uzunluğu  isə  baş  yol  (əsas) 

xətti  ilə  stansiyalar  arasında  olan  məsafə  ilə 

müəyyən  edilir.  Dəmir  yolunda  ümumi  istifadədə 

olan  və  ümumi  istifadədə  olmayan  xətlər  ayrıca 

öyrənilir.  Ümumi  istifadədə  olan  dəmir  yolu 

bilavasitə  sərnişin  və  ya  yük  daşınmasını  həyata 

keçirmək məqsədilə istismar olunan xəttin ümumi 

uzunluğudur.  Ümumi  istifadədə  olmayan  dəmir 

yolu  xətti  dedikdə  isə,  istismar  edilən  dəmir  yolu 

xəttinin  “giriş  yolunun  sərhədi”  işarəsi  ilə 

nişanlanmış yerdən başlayaraq dəmir yolu xəttinin 

sonuna  qədər  olan  və  istifadə  olunan  hissə  başa 

düşülür.  Bu  yol  müəssisələr  və  ümumi  istifadədə 

olan  dəmir  yolu  arasındadır  və  ayrı-ayrı 

təsərrüfatlara  xidmət  edir. Ümumi  istifadədə olan 

dəmir  yolu  şəbəkəsinə  çıxışı  olmayan  yolların 

istismar edilən hissəsi müəssisələrin obyektlərinin 

son 


məntəqələri 

arasında 

olan 

yolların 



istiqamətlərinə  əsasən  müəyyən  edilir.  Dəmir 

yolunun  uzunluğu  mənzillər,  stansiyalar,  sahələr, 

yolun  distansiyaları  (məsafələri),  dəmir  yolu 

şöbələri 

və 

dəmir 


yolu 

şəbəkələri 

üzrə 

müəyyənləşdirilir.  



Dəmir  yolunun  mümkün  uzunluğu  –  müəyyən 

edilmiş plan və profil sahəsində düz üfüqi sahənin 

istismar  uzunluğunun  kilometrlə  ifadə  olunmuş 

şərti  məsafəsidir.  Đstiqamətlər  üzrə  konkret  

sahələr  üçün  onların  istismar  uzunluğunun 

mümkünlük  əmsalına  vurulması  ilə  müəyyən 

edilir. 


Dəmir yolunun tikinti uzunluğu – stansiya oxları, 

dalanların  dirəkləri,  stansiya  və  xüsusi  yolların  



 

119


birləşmə  nişanları  arasında  ölçülmüş  dəmir 

yolunun faktiki məsafəsidir. 

Dəmir  yolunun  istismar  uzunluğu  –  stansiyaların 

oxları  arasında  iki  stansiya  arasındakı  məsafəni 

(mənzili) 

məhdudlaşdıran, 

yolun 

faktiki 


məsafəsidir.  Çox  yollu  sahələrdə  ən  kiçik  yol 

məsafəsi  üzrə  müəyyən  edilir.  Dəmir  yollarının 

məsafələrinin xarakteristikasına xidmət edir.  

Dəmir 


yollarının 

tikintisi 

genişləndirilmiş 

uzunluğu – sahələrdə olan bütün dəmir yollarının 

tikinti  uzunluğunun  cəminin  kilometrlə  yekun 

məsafəsidir.  Bütövlükdə  və  ayrılıqda  baş  yollar 

(keçmə  yollar və stansiyalarda onların davamları) 

üçün,  stansiya  yolları  (qəbul  etmə  -  yola  salma, 

yükləmə-boşaltma,  depo  və  s.)  üçün  və  xüsusi 

yollar  (anbarlara,  karxanalara,  xəbərdaredici 

dalanlarda  şaxələr)    üçün  müəyyən  edilir.  Eyni 

zamanda,  torpağın  döşənməsi  və  yolun  yuxarı 

hissəsinin  tikilməsinin  yekun    kəmiyyətinin 

xarakteristikasına xidmət edir.  

Dəmir  yolunun  salınmış  uzunluğu  –  sahədə 

birinci  baş  yolun  tikinti  uzunluğunun  kilometrlə 

konstruktiv  elementlərini  nəzərə  almaqla,  dəmir 

yollarının  şərti  xarakteristikasıdır.  Salınmanın 

əsasında  müxtəlif  elementlərin  cari  saxlanmasına 

bərabər əmək sərfi durur. 

 

DƏMĐR  YOLUNUN  ĐŞĐ

  –  dəmir  yolu 

stansiyalarında  yüklənmiş  və  daşımanı  davam 

etdirmək  üçün  yüklənmiş  vəziyyətdə  digər 

yollardan  qəbul  olunmuş  vaqonların  sayı  ilə 

ölçülən yük daşımaları üzrə işin həcmidir. Şəbəkə 

üçün  dəmir  yolunun  işi  yüklü  vaqonların  sayına 

uyğun gəlir.  

 

DƏNĐZ GƏMĐSĐNĐN REGĐSTR TUTUMU

 

–  gəmidəki  bütün  yerlərin  həcmlərinin  cəmidir, 

registr  tonnajıdır:  korpus,  qurğu  və  tikililər  – 

gəmilərin  ölçmə  qaydalarına  uyğun  müəyyən 

edilərək,  2,83  m

3

-ə  bərabər  registr  tonla  ölçülür. 



Registr  tutumunun  iki  növü  fərqləndirilir:  ümumi 

(brutto,  brutto-registr  tonnaj  tutumu)  və  xalis 

(netto, netto-registr tonnaj tutumu). Ümumi registr 

tutumu  gəminin  bütün  ölçüləri  haqqında,  xalis 

tutum  isə  gəminin  yük  və  sərnişin  yerlərinin 

həcmləri,  yəni  gəlir  gətirən  yerlər  (kommersiya 

məqsədilə  istismar  edilən  yerlər)  haqqında 

məlumat  verir.  Gəmiçilik  və  gəmiqayırma 

haqqında  statistik  məlumatlar,  bir  qayda  olaraq, 

gəmilərin ümumi tutumuna əsaslanır. 



 

DƏRƏCƏLĐ  (ÜSTLÜ)  TREND

  - 


t

Y

=  a·t



b

 

(burada  t  vaxtı  göstərir)  funksiyası  ilə  göstərilən 

trenddir. 

a 

və 


b 

parametrləri 

funksiya 

loqarifmləşdirildikdən  sonra  müəyyən  edilir: 

ln

t

Y

= ln a + b · ln t. 



b  parametri  -  artım  səviyyəsidir.  b>1  olduqda, 

artım  xətti  trenddəki  artımdan  çox  olur.  b<1 

olduqda  isə,  artım  xətti  trenddəki  artımdan  az 

olur. 


 

DƏYƏR

  –  bazar  şəraitində  məhsul,  xidmət, 

iqtisadi  aktiv  qiymətlilərinin  pul  ilə  ifadəsidir. 

Əmtəə  vahidinin  qiymətinin  onun  sayına  olan 

hasili,  istehsal  xərclərinin  cəmi  (qeyri-bazar 

məhsulu)  kimi  və  ekspert  qaydasında  müəyyən 

edilir.  

Dəyər  qiymətlərin  ölçüldüyü  və  mühasibat 

uçotunun 

aparıldığı 

vahiddir 

və 


pulun 

funksiyalarından biridir. 



 

DƏYƏR  (XƏRCLƏR) 

-  mühasibat  uçotunun 

xüsusi  maddəsinə  aid  olan  xərclərin  cəmidir. 

Dəyər  aşağıdakı  üç  xarakteristika  ilə  müəyyən 

edilir: 


-  dəyərin  hesablanmasının  tətbiq  edildiyi  sahə: 

istismar  üsulu,  məhsul,  məhsulun  hazırlanması 

prosesində istehsal mərhələsi; 

-  tərkib:  konkret  göstərilmiş  dövr  ərzində  tam  və 

ya qismən qeyd edilmiş və hesaba alınmış xərclər; 

-  konkret  baxılan  dövrdən  əvvəlki  (əvvəlcədən 

müəyyən  edilmiş  dəyər)  və  ya  sonrakı  (müşahidə 

olunan dəyər) hesablama vaxtı. 



 

DƏYƏR 

ĐFADƏSĐNDƏ 

ĐSTEHSALIN 

HƏCMĐ

  –  satılan  məhsulun  həcmi,  maddi 

dövriyyə  vəsaitləri  ehtiyatlarının  dəyişməsi  və 

əmtəə və xidmətlərin təkrar satışından əldə olunan 

xalis  gəlir  əsasında,  dəyər  ifadəsində  vahidin 

faktiki  istehsal  etdiyi  məhsulun  miqdarını  əks 

etdirir. 

Đstehsal  edilmiş  məhsulun  dəyəri  aşağıdakı  kimi 

müəyyən  edilir:  dövriyyə,  (+/-)  hazır  məhsul 

ehtiyatlarının,  başa  çatmamış  istehsalın  və  təkrar 

satış  üçün  alınmış  əmtəə  və  xidmətlərin 

ehtiyatlarının  dəyişməsi,  (-)  təkrar  satış  üçün 

əmtəə  və  xidmətlərin  alınması,  (+)  müəssisənin 

özünün istifadəsi üçün istehsal etdiyi məhsullar.  

Təkrar  satış  üçün  alınmış  əmtəə  və  xidmətlərə 

alınmış  vəziyyətdə  heç  bir  dəyişiklik  etmədən 

təkrar  üçüncü  tərəfə  satılan  əmtəə  və  xidmətlər 

aiddir. 


Öz  istifadəsi  üçün  istehsal  olunan  məhsullar  -  öz 

gücünə istehsal olunmuş və istehsalçıda onun son 

istehlakı  və  ya  investisiyası  üçün  saxlanılan 

əmtəələrin  dəyərləri  daxildir.  Sonuncuya  əsas 

maddi  fondlar  (bina  və  s.)  daxil  olduğu  kimi, 

qeyri-maddi 

aktivlər 

(proqram 

vasitələrinin 

hazırlanması və s.) də daxildir. Öz istifadəsi üçün 

istehsal olunan məhsul - satılmayan məhsuldur və 

onun  dəyəri  belə  məhsul  üçün  mövcud  olan  əsas 

qiymətlərlə  və  ya  əgər  bu  mümkün  deyilsə,  əsas 

istehsal  məsrəfləri  ilə  qiymətləndirilir.  Qeyd 



 

120 


etmək lazımdır ki, kapital şəklində olan mallar da 

investisiyalara daxil edilə bilər. 

Milli 

hesablar 



sistemində 

(MHS) 


istehsal 

konsepsiyasından 

“xərclər-buraxılış” 

cədvəllərində  istifadə  olunur.  Đstehsal  olunan 

məhsulun  dəyəri  “dövriyyə”  göstəricisindən 

“satış-istehsal”  göstəricisinə  keçidin  köməyi  ilə 

hesablanır.  “Ümumi”  əsasla  məlumatları  yığan 

müəssisələr  statistikasında  “istehsal”ı  MHS-də 

müəyyənləşdirilən  mənada  təyin  etmək  mümkün 

olmur.  Beləliklə,  “aralıq  istehlak”  termininin 

dəqiq  mənası  müəssisələr  statistikasında  deyil, 

MHS-də verilmişdir.   

Buna  görə  də,  dövriyyə  ilə  əlavə  dəyər  arasında 

aralıq  dəyər  ifadəsi  olmalıdır  ki,  fəaliyyət 

növündən  və  əməliyyatların  hesab-fakturada  əks 

olunma  üsulundan  və  ya  uçot  üsulundan  asılı 

olmayaraq,  ayrı-ayrı  vahidlərlə  sənaye  sektorları 

arasında  müqayisə  aparmaq  mümkün  olsun.  Bir 

məşğula  düşən  istehsal  olunmuş  məhsulun  dəyəri 

– tutuşdurma və müqayisə üçün bir məşğula düşən 

dövriyyədən daha əlverişlidir.  

Đstehsal  olunmuş  məhsulun  dəyərinin  müəyyən 

edilməsi  üçün,  hər  bir  fəaliyyət  növü  üçün 

spesifik  olan  bütün  hallarda  “təkrar  satış  üçün 

alışlar”ı  çıxmaq  vacibdir  və  bu  üsulla  göstərilən 

xidmətlərin  dəyəri,  gəlir  norması  və  əmtəə 

istehsalı  (bu  terminin  klassik  mənasında)  daxil 

olan  məhsul  istehsalının  dəyərini  almaq  olur. 

Đstehsal  olunan  məhsulların  dəyəri  aqreqasiya 

oluna  (birləşdirilə)  bilməz.  Belə  ki,  ona  aralıq 

istehlak  daxildir,  lakin  bütün  fəaliyyət  növləri  və 

müəssisələr 

arasında 

müqayisə 

aparmağa 

əhəmiyyətli  dərəcədə  imkan  verir.  Beləliklə,  bu 

andan ümumi gəlirin, əlavə dəyərin və s. müəyyən 

edilməsinin  standart  üsulundan  istifadə  oluna 

bilər. 

Đstehsal  olunmuş  məhsulun  dəyəri  aşağıdakı  kimi 



müəyyən edilir: 

   Dövriyyə 

-    alınmış  vəziyyətdə  təkrar  satış  üçün  alınan 

əmtəə və xidmətlər 

+/-  istehsal  vahidinin  istehsal  etdiyi  hazır  məhsul 

və natamam istehsal ehtiyatlarının dəyişməsi 

+/-  alınmış  vəziyyətdə  təkrar  satış  üçün  alınan 

əmtəə ehtiyatlarının dəyişməsi 

+  özünün istifadəsi üçün məhsullar 

____________________________________ 



= Dəyər ifadəsində istehsalın həcmi 

 

Dəyər  ifadəsində  istehsalın  həcmindən  “əsas 

qiymətlərlə  əlavə  dəyər”in  və  digər  aqreqasiya 

edilmiş  və  qalığı  çıxardılmış  göstəricilərin  

hesablanmalarında istifadə olunur. 

 

DƏYƏR  QĐYMƏTLƏNDĐRMƏLƏRĐ  VƏ 

ƏMƏLĐYYATLARIN 

QEYDĐYYAT 

VAXTI

  –tədiyyə  balansında  əməliyyatlar  bazar 

qiymətləri  ilə  qeyd  olunurlar.  Yəni  verilən 

məbləğə  əmtəə/xidmət  satmağa  hazır  olan, 

satıcıya  alıcının  ödəməyə  hazır  olduğu  məbləğ 

göstərilir  və  bu  zaman  iki  asılı  olmayan  tərəf 

arasında  mübadilə,  istisna  olaraq  kommersiya 

baxımından  əsaslandırılır.  Qəbul  edilmişdir  ki, 

əksər  hallarda  əməliyyatın  dəyər  göstəricisi 

verilən 


tələblərə 

uyğundur. 

Faktiki 

dəyər 


naməlum olduğu hallarda (məsələn, xaricdən olan 

humanitar  yardımlar),  dəyər  dünya  bazarı 

qiymətlərinə  və  ya  tədarükçü  üçün  dəyərin 

qiymətinə  əsaslanaraq  hesablanır.  Əməliyyatlar 

mülkiyyət  hüququnun  keçmə  anına  yazılır,  yəni 

əmtəəyə  mülkiyyət  hüququnun  bir  vahiddən 

digərinə  keçmə  anına;  xidmətin  göstərilmə  anına; 

gəlirin əldə olunması anına; transferlərlə əlaqədar 

hesab  əməliyyatlarının  icrası  anına;  maliyyə 

əməliyyatları 

aparan 

tərəflərin 



sənədlərinə 

müvafiq qeydlərin yazılması anına. 



 

DƏYƏR və FRAXT

 (...təyinat limanının adı), 

CFR  (Cost  and  Freight  (...  named  port  of 

destination))  –  bu  terminin  mənası  odur  ki,  mal 

yükləmə 


limanında 

gəminin 


məhəccərindən 

keçdikdə,  satıcı  çatdırılma  üzrə  öz  öhdəliyini 

yerinə yetirmiş olur. 

Satıcı 


malın 

göstərilmiş 

təyinat 

limanına 

çatdırılması  üçün  lazımi  xərcləri  və  fraxtı 

ödəməlidir,  lakin  malın  yüklənməsindən  sonra 

malın  itirilməsi  və  ya  korlanması  məsuliyyəti, 

həmçinin yaranan hər hansı əlavə xərclər satıcıdan 

alıcıya keçir. 

CFR şərtində tələb olunur ki, malın ixrac gömrük 

rəsmiləşdirilməsini  satıcı  yerinə  yetirsin.  Bu 

termin  yalnız  dəniz  və  ya  daxili  su  nəqliyyatı  ilə 

malın  daşınması  zamanı  tətbiq  edilə  bilər.  Əgər 

tərəflər  malı  gəminin  məhəccərindən  keçirmək 

niyyətində deyillərsə, o zaman CPT termini tətbiq 

edilməlidir. 



 

DƏYƏR,  SIĞORTA  VƏ  FRAXT

  (...təyinat 

limanının  adı),  CĐF  (Cost,  Insurance  and 

Freight  (...  named  port  of  destination)  -    bu 

terminin  mənası  odur  ki,  mal  yükləmə  limanında 

gəminin 

məhəccərindən 

keçdikdə, 

satıcı 


çatdırılma üzrə öz öhdəliyini yerinə yetirmiş olur. 

Satıcı 


malın 

göstərilmiş 

təyinat 

limanına 

çatdırılması  üçün  lazımi  xərcləri  və  fraxtı 

ödəməlidir,  lakin  malın  yüklənməsindən  sonra 

malın  itirilməsi  və  ya  korlanması  məsuliyyəti, 

həmçinin yaranan hər hansı əlavə xərclər satıcıdan 

alıcıya keçir. 

Lakin  CĐF    şərtinə  əsasən  satıcının  üzərinə, 

həmçinin  daşınma  zamanı  malın  itirilməsi  və 

korlanması  məsuliyyətinə  qarşı  alıcının  xeyrinə 

dəniz sığortasının alınması öhdəliyi düşür. 


 

121


Beləliklə,  satıcı  sığorta  müqaviləsi  bağlamalı  və 

sığorta 


haqlarını 

ödəməlidir. 

Alıcı 

nəzərə 


almalıdır  ki,  CĐF  şərtinə  əsasən,  satıcıdan  yalnız 

sığortanın  minimal  ödəmələrlə  təmin  edilməsi 

tələb edilir. Əgər alıcı daha böyük ödənişli sığorta 

istəyərsə, o zaman o bu barədə ya satıcı ilə xüsusi 

olaraq razılığa gəlməlidir, ya da özü əlavə sığorta 

müqaviləsinin 

bağlanması 

üzrə 


tədbirlər 

görməlidir.        

CĐF  şərtində  tələb  olunur  ki,  malın  ixrac  gömrük 

rəsmiləşdirilməsini satıcı yerinə yetirsin. 

Bu  termin  yalnız  dəniz  və  ya  daxili  su  nəqliyyatı 

ilə malın daşınması zamanı tətbiq edilə bilər. Əgər 

tərəflər  malı  gəminin  məhəccərindən  keçirmək 

niyyətində  deyillərsə,  o  zaman  CĐP  termini  tətbiq 

edilməlidir. 

 

DƏYƏRƏ  ƏLAVƏ

  –  öz  iş  fəallığının 

gəlirliliyini təmin etmək məqsədi ilə alınan mal və 

xidmətlərin dəyərinə şirkət tərəfindən əlavə edilən 

dəyərdir. 



 

DƏYƏRLĐ  HƏYAT SƏVĐYYƏS

Đ – “sağlam 

həyat  tərzinin  keçirilməsi,  ərazi  və  sosial 

səfərbərliyin  təmin  edilməsi,    informasiya 

mübadiləsi  və  cəmiyyətin həyatında iştirak  etmə” 

daxil olmaqla, dəyərli mövcudluq üçün zəruri olan 

maddi  resurslarla  təmin  olunma  ilə  bağlıdır.  Bu 

element  insanlara  malik  olduqları  imkanları  açır, 

ancaq onlardan istifadəni müəyyənləşdirmir. Đnsan 

bacarığının 

inkişafı 

və 

həyata 


keçirilməsi 

imkanları  çoxsaylı  amillərdən  asılıdır.  Bu  amillər 

aşağıdakılar  hesab  edilir:  şəxsi  gəlir;  cəmiyyətin 

təbəqələri  arasında  gəlirlərin  bölüşdürülməsi; 

əvvəllər  toplanmış  mülk  (əmlak);  resurslar  və 

kredit  əldə  etmə  imkanı;  infrastrukturun  inkişafı 

və  səhiyyəyə,  təhsilə,  nəqliyyata,  kommunal 

xidmətlərə  və  s.  malik  olma  mexanizmi;  həyatın 

fərdi  üslubu;  ailənin  ölçüsü  və  strukturu;  ev 

təsərrüfatında  istehsal  olunan  nemətlər;  yaşayış 

yerində təbii-iqlim və ekoloji şərait və s. 

 


Download 17.41 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   26   27   28   29   30   31   32   33   ...   183




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling