Referat mavzu: Hujjatlashtirish va inventarizatsiya bajardi: Xasanov Kamoliddin va Isroilov Ismoiljon 2021

Hisob ma’lumotlarning material tashuvchisi
Buxgalteriya ma'lumotlarining moddiy tashuvchilari bosma qog'ozlar (blankalar), qattiq disklar, fayllar, floppi disklar, perfokartalar, portfellar, magnit lentalar va boshqalar. Ular korxonalarda xo'jalik operatsiyalarini qabul qilish va yuritish uchun ishlatiladigan asbob-uskunalarga qarab qo'llaniladi. Ulardan ba'zilari to'g'ridan-to'g'ri tranzaktsiyalarni o'z ichiga oladi, boshqalari esa asosiy axborot tashuvchilarning ma'lumotlari asosida shaxsiy kompyuterga avtomatik kirish imkonini beradi, bu esa ular bilan ishlashni osonlashtiradi.
Hozirgi vaqtda, aksariyat hollarda, eng keng tarqalgan moddiy tashuvchilar bosilgan ish varaqlari . Bu old ustunlari bo'lgan qog'oz varag'i. Hisob-fakturalar ularda aks ettirilgan operatsiyalar hajmiga qarab farqlanadi.
Hisob qo'lda yoki mexanizatsiyalashgan vositalar bilan (PCM yordamida) to'ldiriladi. Hujjatlar, odatda, kerakli miqdordagi nusxalarni olish uchun bosma qog'ozda bir nechta nusxada tayyorlanadi. Shu vaqtgacha ko'pchilik korxonalarda operatsiyalarni to'g'ridan-to'g'ri aks ettirish blankalarni to'ldirish orqali amalga oshirildi. Shu bilan birga, hisobga olish kerakki, buxgalteriya qog'ozi kompyuter texnikasi rivojlanishining ma'lum bir bosqichida buxgalteriya ma'lumotlarining boshqa moddiy tashuvchilari bilan almashtiriladi. Uni olib tashlash jarayoni allaqachon boshlangan va buxgalteriya hisobining ayrim sohalarida rivojlanmoqda.
Maxsus buxgalteriya qurilmalari va elektron kalkulyatorlar tranzaktsiyalarning bajarilishini avtomatik ravishda qayd etish va ularning mazmunini mashinaning doimiy yoki vaqtinchalik xotirasi tizimida aks ettirish imkonini beradi. Tizim ushbu ma'lumotni keyinchalik hisob-kitoblar va operatsion ishlarda foydalanish uchun uzatadi.

Hujjatlar tasnifi.

Korxonalarda sodir bo'ladigan muomalalar o'z mazmuniga ko'ra har xil. Hujjatlar o'rtasidagi farqlar buxgalteriya hisobida ulardan foydalanish xususiyatiga ham bog'liq. Shu munosabat bilan buxgalteriya hisobida hujjatlardan to'g'ri foydalanish uchun ularni yaxshi bilish kerak. Buning uchun hujjatlarni ma'lum xususiyatlarga ko'ra tasniflash kerak.
Buxgalteriya hujjatlari quyidagi mezonlarga ko'ra tasniflanadi: ular tayinlangan maqsad, tuzilish tartibi va operatsiyalar hajmi.
Hujjatlarning maqsadiga qarab, buyurtma tasdiqlovchi (tasdiqlovchi) buxgalteriya rasmiylashtiruvi va aralash (qo'shma) turlarga bo'linadi.
Buyurtma - u yoki bu xo'jalik muomalasini amalga oshirish to'g'risidagi buyruq (buyruq) bo'lgan hujjat. Bularga buyurtmalar, cheklar, hisob ma'lumotlari va boshqalar kiradi. Ularning asosiy vazifasi rahbarlarning topshiriqlarini bevosita ijrochilarga yuklashdan iborat. Aksariyat operatsiyalar faqat buyurtma hujjatlari mavjud bo'lganda amalga oshiriladi. Misol uchun, keyingi ta'til to'lovi faqat xodimga ta'tilga chiqishga buyruq berilgan taqdirda to'lanadi.
Buyurtma hujjatlarida xo'jalik operatsiyalari tuzilganligini tasdiqlovchi omillar mavjud emas, shuning uchun ular o'z-o'zidan operatsiyalarni hisobga olish uchun asos bo'la olmaydi. Shuni ta'kidlash kerakki, faqat operatsiyalarni bajarish bo'yicha buyruqlar elementiga ega bo'lgan hujjatlar ko'p emas. Ko'pgina hollarda buyurtma ma'lum hujjatda chiqariladi, keyinchalik u hujjatning o'zida rasmiylashtiriladi. Bitta hujjatda bir nechta funktsiyalarning bunday kombinatsiyasi aralash hujjatlarni keltirib chiqaradi.
Dalillarga asoslangan (yoki ijrochi) hujjatlar muomalalarni rasmiylashtiradigan hujjatlardir. Ular operatsiya daqiqasida shakllanadi va ushbu operatsiyalarni hisobga olishning birinchi bosqichini ifodalaydi.
Tasdiqlovchi hujjatlarga kvitansiyalar misol bo'la oladi.
Korxona omboriga kelib tushgan moddiy boyliklarni ro‘yxatga olish uchun kirim orderlari qo‘llaniladi. Uning shaklida kelgan boylik haqidagi ma'lumotlar buxgalteriya hisobida qanday ishlashiga bog'liq (qo'lda yoki kalkulyatorda).
Qo'llab-quvvatlovchi hujjatlarning ko'p turlari mavjud. Shuningdek, ular mol-mulkni qabul qilish va topshirish dalolatnomalari, yuk tashish hujjatlari, bajarilgan ishlar bo'yicha hisobotlar va boshqalarni o'z ichiga oladi.
Shuni yodda tutish kerakki, hozirgi vaqtda hujjatlarning isbotlash funktsiyalari nafaqat operatsiyalarni bajarish bo'yicha buyruqlar elementlari, balki ularni hisobga olish elementlari bilan ham amalga oshirilishiga harakat qilmoqda. Shuning uchun ko'pchilik xo'jalik operatsiyalari alohida hujjat bilan rasmiylashtiriladi.

Buxgalteriya hujjatlari buxgalteriya hisobini tayyorlash va soddalashtirish , qisqartirish va soddalashtirish uchun buxgalteriya xodimlari tomonidan yaratilgan hujjatlardir. Bularga distribyutorlar, buxgalteriya kitoblari (masalan, hisob-kitoblar), turli tuman buxgalteriya ma'lumotlari va boshqalar kiradi.
Buxgalteriya hujjatlariga misol sifatida asbob-uskunalarga texnik xizmat ko'rsatish va ulardan foydalanish xarajatlari to'g'risidagi hisobot va ishlab chiqarishning umumiy xarajatlarini taqsimlash kiradi. Ushbu varaqlarni tuzish uchun zarur bo'lgan ma'lumotlar hujjatlashtirilgan xarajatlarni aks ettiruvchi "Umumiy xarajatlar" hisobidan olinadi.
Muayyan summani bir hisobvaraqdan ikkinchisiga o‘tkazish zarur bo‘lganda, buxgalteriya hisobi yopilgan taqdirda, yozuvlarda, xatolar tuzatilganda va hokazolarda tuziladi. Bunga katta ehtiyoj bor, shuning uchun buxgalteriya operatsiyalarida shunga o'xshash ma'lumotlarni kompilyatsiya qilish juda keng tarqalgan.
Buxgalteriya hujjatlari turlaridan biri bo‘yicha hisob-kitoblar korrespondensiyasi asosiy hujjatning asosiy hujjati (shakli) bosmaxonada ushbu maqsadda ro‘yxatdan o‘tkaziladigan joyda yoki shu maqsadda maxsus ajratilgan boshqa joyda amalga oshiriladi.
Buxgalteriya hujjatlari mustaqil ahamiyatga ega emas. Ular faqat boshqa tegishli tasdiqlovchi hujjatlar bilan birgalikda ishlatilishi mumkin. Ular buxgalteriya hisobini yuritishni osonlashtiradigan va tayyorlaydigan texnik vosita bo'lib, yordamchi ahamiyatga ega.

Birlashtirilgan hujjatlar - bu bir nechta turdagi hujjatlarning xususiyatlarini, ya'ni buyurtma va isbotlash, isbotlash va buxgalteriya hujjatlarini o'zida mujassam etgan hujjatlar.
Shu bilan birga, ular operatsiyani bajarish to'g'risidagi buyruq va uning bajarilganligini tasdiqlovchi hujjat bo'lib xizmat qiladi, operatsiya amalga oshirilganligini ta'kidlaydi va bir vaqtning o'zida buxgalteriya hisoblarida qayd etadi.
Aralash hujjat misoli avans hisobotidir. U buxgalter tomonidan qilingan xarajatlarni ko'rsatish uchun yaratilgan. Ushbu xarajatlar ro'yxati tasdiqlovchi hujjatlarni taqdim etgan holda filial hisobotining orqa tomonida buxgalter tomonidan taqdim etiladi. Hisobotning old tomonida turli xil ma'lumotlar mavjud - buxgalterning ismi, ismi, unga berilgan summa va boshqalar. Agar kerak bo'lsa, xuddi shu sahifada, buxgalter tomonidan ajratilgan joyda xarajatlar qaysi hisobvaraqlarda aks ettirilishi kerakligini ko'rsatishi kerak.
Bitimning mazmuni va bank hisobotida buxgalteriya hisobi haqidagi ma'lumotlarning mavjudligi uni aralash hujjat sifatida tavsiflaydi. Buning sababi shundaki, u tasdiqlovchi hujjat va buxgalteriya hujjatlarining xususiyatlarini birlashtiradi.
Aralash hujjatlarga, shuningdek, materiallarni utilizatsiya qilish yoki qayta ishlash bo'yicha konosamentlar, materiallarni ombordan o'tkazish to'g'risidagi arizalar, kassa kirim va chiqimlari va boshqalar kiradi.
Bitta hujjatga bir nechta turdagi hujjatlarning xususiyatlarini kiritish muhimdir. Bu hisobdagi hujjatlarni soddalashtiradi, hujjatlarni qayta ishlashda ulardan foydalanishni soddalashtiradi va soddalashtiradi, schyot-fakturalarni chop etish xarajatlarini kamaytiradi. Zamonaviy buxgalteriya amaliyotida aralash hujjatlardan foydalanish ayniqsa keng tarqalgan.
Tuzilish tartibiga ko'ra hujjatlar birlamchi (birlamchi) va yig'ma hujjatlarga bo'linadi .

Dastlabki hujjat deganda amalga oshirilgan operatsiyalarni aks ettiruvchi hujjatlar tushuniladi. Ular ushbu operatsiyalar haqiqatda sodir bo'lganligining isbotidir.
Dastlabki hujjatga misol sifatida materiallar so'rovi bo'lishi mumkin. Ular materiallarni ombordan o'tkazish vaqtida shakllantiriladi va omborchining unga materiallarni o'tkazish to'g'risidagi buyrug'ining bajarilishi to'g'risida guvohlik beradi. Dastlabki hujjatlar, shuningdek, qabul qilish dalolatnomalari, konosamentlar, kvitansiyalar, kvitansiyalar va boshqalarni o'z ichiga olishi mumkin.
Murakkab hujjat - bu asl hujjatlar asosida tuzilgan hujjat. Ularda tegishli dastlabki hujjatlar asosida tuzilgan operatsiyalar aks ettiriladi. Yigʻma hujjatlarga yuqorida qayd etilgan filial hisoboti, yigʻma xarajatlarni taqsimlash varaqlari, hisob-kitoblar va boshqalar kiradi.
Ushbu hujjatlarning barchasida dastlabki hujjatlardan tashqari, yangi ma'lumotlar (aktsiyador tomonidan qilingan barcha xarajatlarning umumiy miqdori, taqsimlash ob'ektlariga ajratiladigan xarajatlar summasining qismlari), shuningdek, xarajatlar.
Bu shuni anglatadiki, yig'ma hujjatlar, birinchidan, birlamchi hujjatlarning ma'lumotlarini umumlashtirish va jamlangan ma'lumotlarni olish, ikkinchidan, hisobga olinadigan operatsiyalar to'g'risida qo'shimcha ma'lumot olishdir.
Natijada, to'plangan hujjatlar operatsiyalar bo'yicha dastlabki ma'lumotlarni qayta ishlash vositasi sifatida ishlatiladi, deb aytish mumkin.Bitimni qoplash usuliga ko'ra hujjatlar qo'shma va jamlovchi bo'linadi.
Qo'shma hujjatlar bir vaqtning o'zida bir yoki bir nechta operatsiyalarni aks ettiradi. Bu xarajatlarning farqlovchi xususiyati shundan iboratki, ular tashkil etilgandan keyin buxgalteriya registrlariga o'tkazilishi va buxgalteriya yozuvlari uchun ishlatilishi mumkin.
Qo'shma hujjatlarga kvitansiyalar, kvitansiyalar, to'lov topshiriqnomalari, kassa topshiriqlari va boshqalar kiradi.
Jamg'arma hujjatlari korxonada turli vaqtlarda (haftada, o'n yilda, yarim oyda) sodir bo'ladigan bir xil turdagi operatsiyalarni rasmiylashtirish uchun ishlatiladi. Ular kompaniyada qisqa vaqt ichida ko'p sonli bitimlar bo'yicha qayd qilinadigan hujjatlar sonini kamaytirish uchun yaratilgan.
Yuqorida ko'rib chiqilgan hujjatlardan yakuniy hisobot umumlashtirilgan hisobotdir.
U buxgalter tomonidan olingan aniq sanadan boshlangan davr mobaynida qilingan xarajatlarni aks ettiradi.
Boshqa umumlashtiruvchi hujjatlar mavjud. Ular, masalan , chegara xaritasi, vaqt jadvali, elektron jadval va boshqalarni o'z ichiga oladi .
Sintetik schyotlar bo‘yicha yozuvlar har oyda bir marta barcha turdagi hujjatlarning xulosasida aks ettirilganligi sababli jamg‘arib boriladigan hujjatlardan foydalanish keng tarqalmoqda.
Ba'zi mualliflar hujjatlarni boshqa belgilar, masalan, boshqaruv funktsiyalari, qatorlar soni, joylashuvi va boshqalar bo'yicha ham guruhlashadi.