Reja: Asosiy operatsiyalar va sikllar

Jinsning ichiga kirish mexanikasi. Ilgari aytib o‘tilganidek zarbaning asosan 
ikki usuli –mexanik va aylanma usuli mavjud.Ularning o‘zaro ta’siri energiya 
uzatish samaradorligini va parchalanish jarayoni xarakterini ifodalaydi. Burg‘ilash 
jarayonida toshni bo‘laklarga ajralishini keltirib chiqarish uchun dastgohning kuchi 
toshning mustahkamligidan katta bo‘lishi kerak. Toshning ichiga kirishga qarshilik 
kuchi mustahkamlikka burg‘ilash deyiladi. Bu empirik (o‘ziga xos ) xususiyati 
bo‘lib, mustahkamlikning istalgan boshqa ma’lum parametrlari bilan ekvivalent 
emas. Undan tashqari dastgoh yordamida hosil qilingan kuchlanganlik maydoni 
shunday yo‘naltirilishi kerakki, u kerakli shakl va o‘lchamdagi teshik ko‘rinishida 
jinsning ichiga kirishni ta’minlasin. Bu kuchlanganlik statik xarakterga ega, chunki 
burg‘ilash jarayonida uncha katta bo‘lmagan kuchlar ishlatiladi.
Turli usullar – zarbli, aykanma va ularning birlashgan usullari 4.1.-rasmda 
keltirilgan. Parma bilan kesish natijalari juda o‘xshash bo‘lib, har qaysi holatda 
maydalash va parchalash fazalarining galma - gal almashishida sodir bo‘ladi. Zarbli 
burg‘ilashda maydalash ustunlik qilsa, aylanma burg‘ulashda tegishli, bur’gu 
qo‘shilsa duragay ustunlik qiladi va aralash usulda esa ikkalasi ham ustnlikka ega. 
Burg‘ilash samaradorligini ta’sir qiluvchi omillar. Burg‘ilash jarayonida 
jinsning ichiga o‘yib kirish va maydalngan jismlarni chetlashtirish burg‘ilash 
samaradorligiga ta’sir qiladi. Bu omillarning to‘rt guruhi mavjud:
1. O‘zgaruvchi operatsion omillar. Ular burg‘ilash masalasining to‘rtta 
komponentiga ta’sir qiladi (burg‘ilash, shtanga, suyuqlik va zarb). Ularni ma’lum 

---

darajada boshqarish mumkin va yana ikkita turdagi ta’sirni o‘z ichiga oladi: a) 
parchalash quvvatiga zarba va chastota energiyasi aylanish tezligi, shtangni 
konstruksiyasi; b) suyuqlikning xossasi va oqimining tezligi. 
2. Skvajinalar bo‘yicha omillar. Bunga teshikning o‘lchami, uzunligi va 
qiyaligi kiradi. Bular tashqi talablarga asosan o‘rnatiladi va mustaqil 
o‘zgartiruvchilar hisoblanadi. Kon yuzasida teshikning diametri qoidaga ko‘ra 6-18 
dyuym (150-450mm); yer ostida ular 11-76 dyuym (40-175mm). 
3. Jinsiga oid omillar. U ekologik hosila hisoblanib, mustaqil, jinsning 
xossasiga, geologik sharoitlarga, burg‘ilash ququqlarining stress holatiga bog‘liq. 
Ba’zida burg‘ulanuvchanlik faktorlari deb atalib, ular tog‘ jinsining burg‘ulash 
qatiiqligi va burg‘ulash jarayoning ishlatilish darajasini ko‘rsatadi. 
4. Xizmat ko‘rsatish omillari. Ular ishchilarning mehnati, nazorati, 
ovqatlanishi, ish vaqti, ob – havo va boshqalarga bog‘liq. Ular ham mustaqil ko‘rinsa 
tashqi o‘zgaruvchi, burg‘ilash samaradorligiga ma’lum ta’sir ko‘rsatadi.
7