Reja: Fonetika

Lotin alifbosi

Aa Bb Dd Ee Ff Gg Hh Ii Jj

1 2 3 4 5 6 7 8 9
Kk Ll Mm Nn Oo Pp Qq Rr Ss
10 11 12 13 14 15 16 17 18
Tt Uu Vv Xx Yy Zz O’o’ G’g’ Shsh
19 20 21 22 23 24 25 26 27
Chch NGng
28 29
Lotin yozuvi asosidagi “O’zbek tilining asosiy imlo qoidalari” 1995 yil 24
avgustda qabul qilindi. Undagi asosiy qoidalar quyidagilar:
1. Undoshlar (ayrim) so’z o’rtasi va oxirida qo’shaloq kelishi mumkin;
grammatika, metall, kilogramm. Qo’shimcha qo’yilganda biri tushadi: metalni.
2. Ayrim so’zlarda I, II, III shaxs egalik qo’shimchasi qo’shilganda y (u)
tovushi qo’shib aytiladi va yoziladi: parvouim, mavqeying obro’yimiz,
mavzuyingiz, parvoyi.
Xudo, mavzu, dohiy so’zlari III shaxsda xudosi, mavzusi, dohiysi tarzida
yoziladi. Orzu so’zi: orzum, orzung, orzusi tarzida bo’ladi.
3. g,g’ bilan tugagan so’zga jo’nalish kelishigi qo’shimchasi
qo’shilganda quyidagicha yozish saqlanadi: barg-ga-bargga: cho’g’-ga-cho’g’ga:
bog’-ga-bog’ga.
4. Qo’shimcha qisqartma otlarga qo’shib yoziladi: O’zMUning. Yonma-
yon kelgan ikki qisqartma ajratib yoziladi: O’zR FA
5. Birikmadan yuzaga kelgan qo’shma otlar qo’shib yoziladi: so’zboshi,
mingboshi
6. Juft so’zlar orasida -u,-yu yuklamalari bog’lovchi vazifasida kelsa,
yuklama chiziqcha bilan yoziladi: do’st-u dushman, yer-u osmon.
7. Yuzma-yuz, rang-barang (yuzma-yuz, rang-barang) tarzidagi so’zlar
ham chiziqcha bilan yoziladi.
8. Kirill alifbosida 3 yuklama (-mi, -oq, -gina) qo’shib, qolgani ajratib
yozilar edi. Lotin yozuvida esa 4 yuklama (-mi, -oq, -gina, -ov) qo’shib, qolgani
ajratib yoziladi.
9. Arabcha raqamlardan keyin tartibni bildiruvchi chiziqcha qo’yiladi:
60-yillar: 1999- yilning 1-sentabri
10. Qo’shma fe’llar doimo ajratib yoziladi: sotib ol, tasdiq qil.
11. Yildan yilga, kundan kunga tipidagi so’zlarda chiziqcha qo’yilmaydi
(kirill alifbosida qo’yiladi: kundan-kunga, yildan-yilga). ko’pdan ko’p, yangidan
yangi: (ko’pdan ko’p, yangidan yangi)
12. Birato’la, birvarakayiga, biroq, birmuncha, buyon so’zlari qo’shib
yoziladi
13. Joy nomlarida atoqli ot tarkibidagi sifatlovchi ham bosh harfda
yoziladi: shimoliy Kavkaz.
14. Xalqaro tashkilotlar, davlatlar, oliy tashkilotlar, mansab (oliy)lar
tarkibidagi har bir so’z bosh harf bilan yoziladi: O’zbekiston Respublikasi,
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti, O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi,
Birlashgan Millatlar Tashkiloti.
15. Ba’zi atoqli otlarning faqat birinchi so’zi bosh harf bilan yoziladi:
O’zbekiston Milliy tiklanish partiyasi, Fanlar akademiyasi.
16. ”She’rning har bir misrasi bosh harf bilan boshlanadi” , degan qoida
lotin alifbosidagi imlo qoidalariga kiritilmagan.
17. Tartib raqami qavsda berilsa (1) 2) a) b)), jumla kichik harfdagi so’z
bilan boshlanadi.
18. Inisiallar, “Boing- 767”, “5- A sinf” kabi birikmalar bo’g’in
ko’chirishda bir satrda yoziladi (bo’g’inga ajratilmaydi).
19. s undoshi so’z boshida, so’z oxirida, old qo’shimchadan keyin,
undoshdan keyin kelsa S yoziladi: sirk, shpris, antisiklon, kvars, konsert;
s undoshi unlidan keyin kelsa ts yoziladi: militsiya, litsey.
20. Rus tili orqali o’zlashgan ayrim so’zlarning yozilishi quyidagicha:
oktabr, sentabr, budjet, lustra, flaga, dirijor, schotchik, uchot, aluminiy, bo’ks,
molekular, yubilar.
21. ь belgisi yozilmaydi: palto, albom, yanvar; -o, -i dan oldin kelsa u
yoziladi: батальон- batalyon, Ильин-ilyin.
22. ’ belgisi o’rnida asosan ’_(tutuq belgisi, apostrof) qo’yiladi: ma’no,
da’vo, san’at.
‘ (tutuq belgisi) unlidan keyin kelsa, shu unlini cho’ziqroq talaffuz etishga,
ta’kidlashga xizmat qiladi: ma’rifat, na’matak.
‘( tutuq belgisi ) undoshdan so’ng kelsa, o’zidan keyingi bo’g’inni ajratishga
xizmat qiladi: sur’at, mas’uliyat, mas’ud, san’at.
‘( tutuq belgisi ) S va hni Sh harf birikmasidan farqlash uchun ham
ishlatiladi: as’hov ,Is’hoq.
Rus tilidan va rus tili orqali o’zlashgan so’zlarda ‘ belgisi yozilmaydi:
razyezd, podyezd (raz’ezd, pod’ezd).
23. Ruscha h harfi o’rniga o’zbek kirill alifbosida sh yoki shch harflari
yozilar edi, o’zbek lotin alifbosida sh yoziladi (faqat meshshan so’zida ikkita sh
yoziladi): obshina, yamshik.
1989 yil 21 oktyabrda o’zbek tiliga davlat tili maqomi berildi. 1995 yil
dekabrda bu qonun qayta ko’rilib, uning yangi tahriri tasdiqlandi.
Kirill alifbosi asosidagi o’zbek alfavitiga o’zbek tiliga xos bo’lgan 4 ta harf
(tovush) qo’shilgan: o’, q, g’, h. Bu tovushlar lotin alifbosida ham o’z ifodasini
topgan.