Reja: Kurilishning okimli usuli. Yer ishlari xajmini aniklash

O‘tkinchi toifa koplamali yo‘l kiyimlari.
O‘tkinchi toifa yo‘l koplamalariga shagal, kirkilgan tosh maydalari va boshkalar kiradi. Ularni o‘tkinchi koplama deyilishiga sabab takomillashgan yo‘l koplamalari kurilishi zarur bo‘lganda ular yo‘l asosiga aylanishidir. O‘tkinchi koplamali yo‘llar kurilishida changli tuprok zarrachalaridan iborat bo‘lgan mineral ashyolardan keng foydalaniladi. Chunki ular namlangandan keyin yopishkoklik xususiyatiga ega bo‘ladi.

Yo‘l kurish uchun kilingan kirkim joy (koro‘to).
O‘tkinchi toifa koplamasining yer polotnosi asosan chukurlashtirilgan ko‘ndalang profilda kilinadi. Uning o‘lchamlari yo‘l ko‘ylagining kalinligi va katnov kismining kengligi bilan belgilanadi. Yo‘l asosi chukirligi asosi suvni sizib chikishi uchun obochinaga karab nishoblik kilinadi. Shuning bilan birga u asos chukurligi bo‘yicha to‘la shibbalanadi (32-v rasm).
Ashyo to‘kiladigan marzali yo‘l asosi chkkurligini kurishda oldin uni rejasi olinadi va yer polotnosi shibbalanib unga talab darajasidagi ko‘ndalang profil beriladi (rasm). Keyin marzaga zaxiradagi tuprok surib yotkiziladi yoki tashib keltirilgan tuprok sepiladi.
Yarim ashyo to‘kiladigan marzali yo‘l asosi chukurligini kurishda esa bir kism tuprok chukurdan chikarilib marzaga yotkiziladi. Undan keyin chukurlik tubini rejasi olinib shibbalanadi.


11. Kirkilgan tosh koplamli yo‘llarni kurish.
Keyingi davrga kelib IV va V toifali yo‘llarni kurishda kirkilgan tosh parchalaridan yo‘l koplamasini kurish keng tarkaldi. Kirkilgan toshlar o‘zining o‘lchami va mustaxkamligi bo‘yicha turlarga bo‘linadi. Ular shakli bo‘yicha olti burchakka yakin bo‘lib, o‘lchamiga asosan kuyidagilarga bo‘linadi.

Yirik	40-70
O‘rtacha	25-40
Mayda	15-25
Ponali	10-15
Tosh maydalari	3 (5)-10
Sochma	3 (5)

Kirkilgan toshlar tuprok va loylar aralashmagan toza xolda bo‘lishi kerak. Kirkilgan tosh koplamasi bir necha katlamdan iborat bo‘ladi. Eng pastki va o‘rta katlamlarga mos ravishda 40-70 (70-120) mm, yukori katlamda esa 40-70 mm o‘lchamdagi, ponalash uchun esa mos ravishda 5-10, 10-15, 20-40 mm o‘lchamdagi kirkilgan toshlar zarur bo‘ladi.

Kuyi katlam uchun yumshok nasilli toshlardan katta o‘lchamda kirkilgan tosh maydalari, yukorigi katlamga esa uning aksidagi toshlar ishlatiladi. Katlamni kurish texnologiyasi kirkilgan toshlarni yotkizish, tekislash, o‘zi yurar shibbalovchi gildiraklar yordamida kotirish ketma-ketligidan iborat. Massasi va chizikli solishtirma bosimi bo‘yicha shibbalovchi gildiraklar yengil (0,6-4 t), o‘rta (8t), ogir (13-18 t)li turlarga bo‘linadi. Kirkilgan toshli koplamalar ikki xil usulda kurilishi mumkin.
Birinchi usulda bir xil o‘lchamli tosh kirkimlaridan asos tayyorlanib uning ustiga kichik o‘lchamli tosh kirkimlari yotkizilib shibbalanadi. Shuning uchun xam bu usul ponalash usuli deyiladi.
Ikkinchi usulda xar xil o‘lchamdagi tosh kirkimlari yoppa yotkizilib shibbalanadi. Uni mustaxkam aralashma koplamasi deyiladi.
Kirkilgan toshli katlam kalinligi asosi bilan olinganda yo‘ldagi xarakat jadalligi, transport vositalarining tarkibi, kirkilgan tosh va ashyolarning sifatiga bevosita boglik, shuningdek shibbalovchi gildirak va mashinalarga xam boglik bo‘ladi. Chunki, oddiy shibbalovchi gildirak bilan 16-20 sm kalinlikdagi koplamani, tebranma shibbalovchi gildirakli mashina bilan 20-30 sm kalinlikdagi koplamani xosil kilish mumkin.