Rivoyatlar qat`iy kompozisiyaga ega bo`lmaydi. Ko`pincha ular ikki yoki uch epizoddan tashkil topadi. Ixcham syujetda yaratiladi. Ayrim rivoyatlar go`yo tugallanmagandek, davomi bordek tuyuladi. Rivoyatlarning syujet tizimidagi motivlar yaxlit silsilani tashkil etadi. Ularda ajdodlar kulti, suv kulti, hosildorlik va daraxtlarga aloqador xalq qarashlari, tog`, ranglar, dunyo tomonlari, animizm va totemizm bilan aloqador qadimiy tasavvurlarning epik talqinlari o`z ifodasini topgan. Rivoyatlar qat`iy kompozisiyaga ega bo`lmaydi. Ko`pincha ular ikki yoki uch epizoddan tashkil topadi. Ixcham syujetda yaratiladi. Ayrim rivoyatlar go`yo tugallanmagandek, davomi bordek tuyuladi. Rivoyatlarning syujet tizimidagi motivlar yaxlit silsilani tashkil etadi. Ularda ajdodlar kulti, suv kulti, hosildorlik va daraxtlarga aloqador xalq qarashlari, tog`, ranglar, dunyo tomonlari, animizm va totemizm bilan aloqador qadimiy tasavvurlarning epik talqinlari o`z ifodasini topgan. Naql - Naqlatamasi yaqin va o`rta sharq xalqlari orasida “Zarbulmasal” deb yuritilgan. K.Imomov esa uni matal deb ataydi. “Naql” asli arabcha so`z bo`lib, joydan joyga eltmoq, biror ertak, voqea, maqol, xabarlarni so`zlab bermoq, naql qilmoq ma’nolarini anglatadi. O`tmishda qadimgi turkiy yodnomalar, xalq kitoblari, qo`lyozmalardagi mif, ertak, afsona, rivoyat, doston, maqol, matal, topishmoqlar ham naql deb yuritilgan. Lekin hozir u folklorning mustaqil bir janriga nisbatan qo`llanadi.
- Turmushdagi turli narsa va hodisalarni izohlashga qaratilgan axloqiy-didaktik mazmundagi, ramz va majozga asoslanuvchi kichik og`zaki hikoyalar naql deb yuritiladi.
- Naql xalq donoligining o`ziga xos ifodasi bo`lib, asosan, axloq normalari haqida bahs yuritadi. Shuning uchun uning asosida har doim o`git –nasihatomuz fikrlar yotadi.
Kishilar o`rtasida axloq tamoyillari, dunyoviy tushunchalar haqida fikrlash ehtiyoji naqllarning paydo bo`lishiga sabab bo`lgan. - Kishilar o`rtasida axloq tamoyillari, dunyoviy tushunchalar haqida fikrlash ehtiyoji naqllarning paydo bo`lishiga sabab bo`lgan.
- Naqllarning tuzilishi juda sodda, hajmi ixcham bo`ladi. Unda bayon qilinayotgan fikr etiologik xarakteri, didaktik mazmuni, informativ-estetik vazifasi bilan diqqatni tortadi. Naqllar badiiy-tasvir vositalariga u qadar boy bo`lmaydi, mubolag`asiz yaratiladi.
- Naqllar ma’lum bir hayotiy ehtiyoj munosabati bilan aytiladi. Besabab aytilmaydi: ko`pincha muhokamaga sabab bo`lgan voqeani tasdiqlash Yoki axloq qoidalarini buzib ish yuritayotgan biror-bir shaxsni ogohlantirish yoxud noto`g`ri tushunchani tartibga solish maqsadida aytiladi. Shu bois naqlning majoziy ma’nosi va ta’limiy-tarbiyaviy vazifasi uning asosiy belgisi hisoblanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
