Respublika ilmiy-amaliy anjumani

Адабиётлар: 
1. Ангеловский К. Учителя и инновации / Книга для учителя. Пер. с макед. В.П. 
Диденко. –М.: Просвешение, 1991. - 158 с. 
2. Громова М.Т. Технология образовательных процессов. – М.: Педагогика, 
1992. – 106 с. 
3. Джураев Р.Ҳ. Умумийўрта таълимдаинтегралашгантаълим-даврталаби. 
Республика илмий-амалийконференциясиматериаллари.Т:. 2007.294б. 
4. Жўраев 
Р.Ҳ. 
Раҳимов 
Б.Х., 
Холматов 
Ш.Ф./Янги 
педагогик 
технологиялар.Муаммоли таълимга асосланган ўқув –методик қўлланма.-Т.: Фан, 
2005.-66 б. 
Hayotiy ko‘nikmalarni shakllantirish - ta’lim rivojining muhim omili 
 
Ravshanov Mirjalol Faxriddin o‘g‘li 
Termiz davlat Pedagogika Instituti talabasi 
 
Hayot ko‘nikmasi haqida gapirilganda ko‘pchillik ongi zaxira tasavvurga vdalanishi
mumkin. Shuning uchun ham dastlab bu tushuncha haqidagi turli qarashlarga to‘xtalib 
o‘tish lozim.Turk tili jamiyati hayot ko‘nikmalarini shunday ta’riflaydi: “Hayotiy 
ko‘nikma - hayotda biron bir faoliyatda muvaffaqiyatga erishish qobilyatining, tajriba va 
orttirilgan bilimlar asosidagi maqsad bilan moslashishidir. Orttirilgan hayot 
ko‘nikmalariinsonlarning shaxsiy qobilyatlari orasidagi eng muhimi hisoblanadi”. 
Jahon sog‘liqni saqlash jamiyatining ta’kidlashicha orttirilgan hayot ko‘nikmasi 
o‘zida juda ko‘pqobilyat va tajribalarni birlashtiradi va ular bir madaniyatdan boshqasiga 
turlicha ta’riflanadi. Hayot ko‘nikmasi haqida izlanuvchilar o‘rtasida turlicha qarashlar 
mavjud. Misol uchun WHO (1999) hayot ko‘nikmasi- qobilyatlar, amaliy hayotga 
moslashishi va yaxshi xulqning paydo bo‘lishi uchun imkon berishini aytadi. Moslashish 
va yaxshi xulq hosil qiluvchi qobilyatlar kundalik hayotning qiyinchiliklari va talablari 
bilan yaxshi natijali munosabatda bo‘lishga imkon beradi. Shunga o‘xshash Kennedy va 
Pearsonlar (2014) ham hayot ko‘nikmasi insonning kundalik hayot tarzini davom ettirish 
va o‘stirishda kerak bo‘ladigan qobilyat ekanligini ta’kidlashadi. 
WHO ning tasnificha hayot ko‘nikmasi o‘zida o‘nta qobilyatni jamlagan uchta 
kategoriyadan iborat. 
1 – Kategoriya. Aloqa va kirishimlilik qobilyati: aloqa o‘rnata olish, munozaraga 
kirisha olish, ziddiyatli holatlarni boshqara olish qobilyati, hamjihatlik, hamkorlikda 
ishlash va qo‘llab quvvatlash. 
2 – Kategoriya. Qaror qabul qilish va tanqidiy fikrlay olish: qaror qabul qila olish, 
muammoni yecha olish va tanqidiy fikrlay olish qobilyati. 
3 –Kategoriya. O‘zini tutish va boshqara olish: ichki nazoratni rivojlantirish, his 
tuyg‘ularni va stressni boshqara olish. 
Uganda ta’lim dasturi asosida ham hayot ko‘nikmasi haqida 3 ta kategoriya mavjud 
bo‘lib bu kategoriyalar WHO ning kategoriyakari tasnifidan ma’lum ma’noda farq qiladi. 
Bu ikki kategoriyadagi farq mamlakatlar va dinlararo o‘ziga xoslikda kuzatiladi. 

---

2
4
.6.
2
02
3
 “Informatika va axborot texnologiyalarining dolzarb muammolari”
 
RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY
ANJUMANI 
“Informatika va axborot texnologiyalarining dolzarb muammolari”
122 
Quyida Uganda ta’lim dasturi asosida ishlab chiqilgan hayot ko‘nikmasining 3 
kategoriyasi keltiriladi. 
1 – Kategoriya. Shaxsiy qiziqishlar: o‘ziga bo‘lgan yuqori hurmat, stress 
holatlarida o‘zini tuta olish, emotsiya va notiqlikning mavjudligi. 
2- Kategoriya. Bilish qobilyati va atrof muhit bilan uyg‘unlikda yashash: 
kirishuvchanlik munosabati, do‘stonalikning shakllanishi, hamdardlik, munozara qila 
olish qobilyati,dushmanlik kayfiyatidan yiroq bo‘lgan ziddiyatlardagi qat’iylik, foydali 
aloqa o‘rnatish qobilyati. 
3 – Kategoriya. To‘g‘ri va foydali qarorlar qabul qila olish :tanqidiy fikrlash, 
muammolarni yecha olish, ijodiy fikrlay olish. 
«Ta’lim dasturlarining mazmuni bolalarda hayot ko‘nikmasini rivojlantirish uchun 
bir yo‘l tashkil etishdir.»( Sharma, 2003; CCert, 2014, Chirva & Naido, 
2014; Parvathy and Renjith, 2015) 
O‘qituvchilar ko‘p hollarda fan dasturlarida o‘quvchilar muammolariga yechim 
topish uchun hayot ko‘nikmalarini o‘qitishadi. Bu dasturdagi qismlar hayot ko‘nikmalari 
bilan bog‘langan fanlar bilan o‘zaro bog‘liqlikda olib boriladi. 
Qayta ko‘rib chiqilib takomillashtirilgan ta’lim dasturi quyidagicha: 
1 - Bilim. a) yashash sharoiti va hayot tarzi; 
b) o‘quv materiallari va ulardagi o‘zgarishlar; 
c) turli ruhiy holatlar; 
d) dunyo va koinot. 
2 - Qobilyat. a) ilmiy jarayonda yuzaga chiqadigan qobilyatlar; 
b) dunyoviy qobilyatlar. 
Bundan tashqari; tahliliy fikrlash, qaror qabul qilish, ijodiy fikrlash, aloqalar va 
jamoaviy ishlar ham hayotiy ko‘nikmaning qismlaridir. 
3 - Ta’sir ko‘rsatuvchi tarmoqlar: munosabat, motivatsiya, hurmat, mas’ulyat. 
4 – Fan, texnalogiya, jamiyat va muhit. Bular o‘z ichiga; 
- Jamoaviy mavzudagi fanlar va ularning tabiati. 
- Fan va texnalogiyadagi bog‘liqliklar. 
- Fanning jamiyat uchun qo‘shadigan hissasi. 
- Rivojlanishdagi keng yutuqlar. 
- Fan va kareradagi yutuqlar 
Tadqiqot asosi. Albatta, barcha o‘qituvchilar o‘zo‘quvchilarining yuqorida qayd 
etilgan qobilyatlarni o‘zlashtirishini xohlashadi. Jamiyat ham hayotning past balandini 
bila oladigan qobilyatli ishchilarga muhtoj.( Soran) Insonlarning turli sohalardagi 
muvaffaqiyatlari ulardan orttirilgan hayotiy bilimlarini samarali qo‘llashni talab etadi. 
Insonlardagi mavjud hayotiy ko‘nikmalar ma’lumotlarning qabul qilinishida faol rol 
o‘ynaydi. Bundan tashqari, hayotiy ko‘nikmalar insonlarning shaxsiy qobilyatlari uchun 
ham javob beradi. Ular quyidagilarni o‘z ichiga oladi; o‘zini boshqara olish, ruhiy 
jihatdan kuchli bo‘lish, e’tiborli bo‘lish, o‘rganishga bo‘lgan kuchli xohish, diqqatni 
jamlay olish. 
Orttirilgan hayot ko‘nikmalari turli madaniyat normalaridan boshlanishi mumkin. 
Shu sababli har bir mamlakatni kuchaytiruvchiva rivojlantiruvchi o‘zining hayotiy 

---

2
4
.6.
2
02
3