Rivojlantirish instituti

M U S T A Q I L   T A Y Y O R G A R L I K   U C H U N   S I N O V   S A V O L L A R I
1. 
Og‘iz 
bo‘shlig‘i 
shilliq 
qavatining 
qaysi 
xususiyatlarini 
bilasiz?
2. 
Og‘iz 
shilliq 
qavatining 
gistologik 
tuzilishini 
aytib 
bering?
3. Shilliq qavat qaysi vazifalarni bajaradi?
4. Og‘iz shilliq pardasida paydo bo‘lishi mumkin bo‘lgan qaysi elementlarni
bilasiz?
5. Bemorlarni subyektiv tekshirishda nimalarga e’tibor berish kerak?
6. Qaysi obyektiv tekshirish usullarini bilasiz?
7. Og‘iz shilliq pardasi qaysi umumiy kasalliklarda eng ko‘p jarohatlanadi?

---

2 7 5
X bob
TIBBIYOT ETIKASI VA DEONTOLOGIYASI
T O ‘ G ‘ R I S I D A G I   M A ’ L U M O T L A R
Etika degani, eski yunoncha ethika, ethos, xulq, odat degan ma’noni
anglatadi. Etika so‘zini ilmiy iboraga kiritgan Aristoteldir. U "Katta
etika" va boshqa asarlari bilan mashxur.
Etika — bu erkinlik qonuniyatlari to‘g‘risidagi fan. Etika — bu xulq,
odob falsafasi.
Deontologiya degani grekcha Deon, Deont (os), bo‘lishi kerak,
odatdagidek va logos — fan ma’nolaridan iborat bo‘lib, tibbiyot deonto-
logiyasi deganda, tibbiyot xodimlarining xulq, odob (etika) va vazifalarini
bajarishlari uchun zarur bo‘lgan muomila, muloqat me’yorlari yig‘in-
disidan iborat tushunchalarni tushinish kerak.
"Deontologiya" atamasi (termin) XIX asrda ingliz faylasufi Bentam
tomonidan muomilaga kiritilgan.
Tibbiyot deontologiyasi va etikasi bir-birini to‘ldirib, shifokor
faoliyatida nihoyatda katta o‘rin tutadi. Tibbiyot deontologiyasi tibbiyot
fanining bir bo‘lagi sifatida insonparvarlik tuyg‘ulari bilan uyg‘unlashadi.
Tibbiyot deontologiyasi bemor bilan shifokorning o‘zaro muomala
mezonlari xisoblanadi va davolashning muhim bosqichi, omili sifatida
baxolanadi, ahamiyat kasb etadi. Shifokorning odobi, axloqi, bemor
bilan muomalasi-muloqatining shakllanishi va o‘zgarib borishi, uning
qaysi jamiyat, siyosiy muhit, ijtimoiy-iqtisodiy va sinfiy munosabatlar,
madaniyat, milliy an’analar, diniy urf-odatlar, bu to‘g‘ridagi davlat
amaldagi qonunlari darajalariga qarab uzoq vaqtlardan beri rivojlanib
kelmoqda. Shunga qarab shifokorning jismoniy, ma’naviy yetukligi va
kasbiy moxirligiga qo‘yiladigan talablar ham turli muhitga qarab,
o‘zgarib, takomillashib boradi.
Tibbiyotning asosiy muammolari, uning fan sifatida va axloqiy odobiy
faoliyati sifatida shakllanishida, ilmiy tibbiyotning asoschisi Gippokrat-
ning o‘rni beqiyosdir. Gippokrat ilmiy tibbiyotning g‘oyaviy-falsafiy,
amaliy jihatlarini aniqlash bilan bir qatorda, shifokorlik faoliyatining
insonparvarlik va axloqiy-odobiy jihatlarini ham aniqlashda katta xizmat
qilgan. Shifokorning odobi, xulqi, bemor bilan muomilasi, bemor
ko‘rishganda, muloqatda bo‘lganda bajaradigan ishlar qo‘lami, maqsad
va axloqtiy norma-me’yorlariga Gippokrat katta ahamiyat berganki, bu

---

2 7 6
jihatlar hozirgi zamon shifokorlarining faoliyatida ham katta ahamiyat
kasb etadi.
Gippokrat asarlari-to‘plamlarida "qasamyod", "qonun", "shifokor
xaqida" "yaxshi axloq to‘g‘risida" kabi boblari bor.
Gippokrat, shifokor donishmand kishi bo‘lishi zarurligi to‘g‘risidagi
fikrlari xali ham dolzarb xisoblanadi: "Donishmandda bo‘lgan barcha
xislatlar tibbiyotda mavjud, chunonchi: pulga nisbatan jirkanchlik, insofli,
diyonatli va kamtar bo‘lish, kiyinishda odiiy, hurmatli, muloxazali,
qat’iyatli, saranjom, fikrga boy — ko‘p fikrli, hayot uchun zarur narsalar
to‘g‘risida yetarli ma’lumotlar, bilimlarga ega bo‘lgan, nuqsonlarsiz,
benuqson, bekamu-ko‘st". Gippokrat o‘zining "qasamyod" ida shifokor-
ning bemor oldidagi mas’uliyati — javobgarligini quyidagicha ifodalaydi:
"O‘z hayotim va shifokorlik san’atini pokiza va benuqson olib boraman.
Qaysi uyga kirishimdan qat’iy nazar, men u yerga kasal foydasi uchun
kiraman, har qanday noxaqlik, murtad narsalardan uzoqda bo‘laman.
Odamzod hayoti to‘g‘risida aytilmaydigan sirlarni saqlayman, hech kimga
aytmayman, sir saqlayman". Tibbiyot deontologiya asoslari madaniyati
gullab yashnagan Sharq mamlakatlari, xususan O‘rta Osiyoda Kozim
va shunga o‘xshash buyuk hamyurtlarimiz asarlarida keng yoritilgan.
Abu Ali ibn Sinoning "Tib qonunlari" qomusida shifokor bilan bemor
muammolari, olimning "Etika" nomli asarida ham keng o‘rin olgan.
Uyg‘onish davrida shifokorlik kasbining insonparvarlik g‘oyalariga katta
axamiyat berilgan. Shifokor va kimyogar T. Parasels yozadi: "Shifokor-
ning kuchi, quvvati — uning qalbi, yuragida, uning ishi tabiiy nur va
tajriba bilan yoritilishi, ollox irodasi bilan boshqarilishi zarur; eng yaxshi
dori-darmonlarning asosini muxabbat, sevgi tashkil etadi"
R. Dekart "faqat tibbiyot ulug‘likka va odamzod baxtiga taaluqli
muommolarni xal etadi" degan ekan. XIX asr oxirlarigacha, hozirgi
paytda tibbiyot deontologiyasi deb yuritiladigan fan shifokorlik odobi
deb yuritilgan.
Shifokor nafaqat bemorlarni davolash, balki odamlar turmush
sharoitlariga, mexnat xavfsizligiga, atrof-muhit sog‘lomligiga, kasalliklar
oldini olish chora-tadbirlarini o‘tkazishga ham faol ta’sir ko‘rsata oladi.
Demak, bemorning ijtimoiy, iqtisodiy, ma’naviy, madaniy, axloqiy
jihatlari va qaysi kasallik bilan murojat etishidan qat’iy nazar, shifokor
unga yordam berishi shart. Bemor shifokorni tanlashi mumkin, lekin