Ўрта махсус, касб-хунар

Х-БОБ. ҚУДУҚЛАРНИНГ ҚИЙШАЙИШИ
Қийшайиш сабаблари ва оқибатлари. 
Бурғилаш жараёнида қудуқнинг стволи қуйидагича бўлиши мумкин:
1) Қудуқ стволи тик (вертикал); 
2) Қудуқ стволи тик йўналишига нисбатдан қийшайган; 
3) Қудуқ стволи бир текисликда эгилган; 
4) Қудуқ стволи хар хил йўналишларда бир қатор эгилишларга эга. 
 
 
 
59-расм. Қудуқ танасининг йўналиши.
 
Тик (вертикал) қудуқларни бурғилашда қудуқ стволи қийшайишини 
олдини олишга харакат қилинади. Бир қатор сабабларга кўра қудуқ 
йўналиши ўз-ўзидан қийшайиши мумкин. Буларга табиий ва техник-
технологик омилларнинг таъсири сабаб бўлади. Табиий факторларга 
қуйидагилар киради: тоғ жинсларини қия ётиши, хар хил катталикка эга 
бўлган 
жинсларни 
қават-қават 
терилиши, 
уларни 
қатламланиши, 
емирилувчанлиги, ўпирилишларни мавжудлиги, силжиш мумкин бўлган 
текисликларни мав-жудлиги хамда тоғ жинсларининг анизотроплиги, яъни 
қатламланишнинг бўйи ва кўндалангига тоғ жинсларининг хусусиятларини 
бир хил эмаслиги. 
Техник-технологик факторларга қуйидагилар киради: бурғига ўқ 
бўйлаб оғирликни оширганда бурғилаш тизмасининг остки қисмини тўғри 
чизиқдан чиқиши, уни айлантириш, қийшайган бурғилаш қувурларидан 
фойдаланиш, бурғилаш тизмасиниг остки қисмини норационал териш 
(тахлаш). 
Ротор 
столини 
ногоризонталлиги 
ва 
минорани 
марказлаштирилмаганлиги 
қудуқни 
бошланғич 
бурғилаш 
даврида 
қийшайишига олиб келади.

---

117 
Телеграм каналимиз: @ng_uz (Neft va Gaz KITI) 
Қудуқ стволини эгилган нуқтаси иккита элемент билан тавсифланади: 
эгилиш бурчаги – зенит бурчаги s, қудуқ ўқи вертикал чизиқдан қочишини 
кўрсатади; азимут бурчаги  (қудуқ ўқи ётган текислик билан магнит 
стрелкасининг шимол учидан ўтказилган вертикал текислик орасидаги 
бурчак). 
Доимий азимут сақланганда қудуқ фақат бир текислик бўйича 
қийшаяди, азимут ўзгарувчанлигида эса қудуқни хар хил йўналишларда 
қийшайиши юзага келади. Назорат сусайиши ёки бўлмаганлиги, профилактик 
тадбирлар ўтказилмаганлиги натижасида қудуқларда қийшайиш содир 
бўлади ва қудуқ туби қудуқ устига нисбатан анча силжиган бўлиб қолади. 
Қийшайган қудуқда, айниқса қийшиқ йўналиши кескин ўзгарганда, бурғилаш 
ишларини нормал олиб боришда қийинчиликлар туғилади, тез-тез бурғилаш 
тизмасининг тутилиши содир бўлади, бурғилаш ишларини олиб бориш 
мураккаблашиб қолади. Химоя қувурлар тизмасини бу қудуқларга тушириш 
муаммоси бўлади, бунга сабаб қувурларни қудуқ деворига ишқаланишини 
ошиши натижасида тизмада сальниклар пайдо бўлади ва цементлаш ишлари 
сифатсиз бажарилади.