Ruwxiyliq tiykarlarin woqitiw metodikasi kk

2. Ruwxiyliq tiykarlarin oqitiw metodikasinin` pa`n sipatinda qa`liplesiwi 
Zamago`y ta`limni o`zi neden ibarat boliwi kerek? Oqitiwshi yaki talaba qandaybilimge iye 
boliwi lazim? Oqiwshilarg`a qashannan baslap, qanday qilip, qanday usilda ha`m metodikada 
milliy qa`driyatlarimiz, u`rp-a`detlerimizdi u`yretiwimiz, teren` an`latiwimiz kerek? degen 
sorawlar ruq tiykarlari pa`ni aldindag`i tiykarg`i ma`selelerdin` biri bolip kelmekte. I.Karimov 
bizge 
«Ha`r 
qanday 
oqiw 
basqishinda 
aniq 
talaplar 
standart 
da`rejesinde 
ra`smiylestirilmegenligin ayriqsha atap ko`rsetip, ta`lim protsessinin` barliq basqishlari ushin 
a`ne usinday talaplar islep shig`iw za`ru`rligin alg`ashqi ret tiykarlap berdi.
Son`g`i jillarda ma`mleketimizde mektepte ruwxiyliq tiykarlarin oqitiw a`sirese ka`sip-
o`ner kolledjleri sistemasinda o`z ko`lemi ha`m a`xmiyeti jag`inan og`ada u`lken o`zgerislerdi 
a`melge asirdi ha`m asirmaqta.
Mektep ta`limi aldina pu`tkilley jan`a maqsetlerdin` qoyiliwi rwxiyliq tiykarlarin ow 
mazmuninin` tu`pkilikli o`zgeriwine alip keldi. Ruwxiyliq tiykarlari pa`nin oqitiw kursi 
mazmuninda da, sabaqliq ha`m qollanbalardan paydalaniw metodikasinda da rawajlaniwdin` 
boliwin talap etedi.
Bu`gingi 
sotsialliq-ekonomikaliq 
qatnasiqlardin` 
qa`liplesiw 
protsessi, 
bazar 
qatnasiqlarinin` ba`sekelesiwi «qadrlar tayarlawdin` milliy bag`darlamasi», «Bilimlendiriw 
haqqinla»g`i nizam talaplari ruwxiyliq tiykarlarin oqitiu metodikasina o`z ta`sirin o`tkizbey 
qalmadi.
Ruwxiyliq so`zinin` ma`nisi ken` bolip, ol ma`nilerdi biliw, demek «ilimlerdi biliw» degendi 
de an`latadi. Ruwxiyliq tiykarlari pa`ninin` u`yrenetug`in ob`ekti insanlardin` ma`mleketke, 
ja`miyetke, bir-birine bolg`an mu`na`sibetlerinen ibarat.
Ruwxiyliq tiykrlari kursinin` maqseti oqiwshilarg`a olardin` psixologiyaliq o`zgesheliklerin 
esapqa alg`an halda ruwxiy bilimler sistemasin beriwden ibarat bolip tabiladi. Bul bilimler 
sistemasi belgili bir usillari (metodika) arqali oqiwshilarg`a jetkiziledi.
«Metodika» grekshe so`z bolip, «metod» degeni «jol» degendi bildiredi. 

---

5 
Ruwxiyliq tiykarlari pa`nin oqitiw metodikasi sotsialliq gumanitar pa`nler sistemasina 
kiriwshi oqitiw metodikasinin` o`z aldina tarmag`i bolip, ja`miyet ta`repinen qoilg`an oqitiw 
maqsetlerine muwapiq ruwxiyliq tiykarlarin oqitiw nizamliqlarin ruwxiyliq tiykarlari 
rawajinin` belgili bir basqishinda engizedi. Oqitiwda jan`a maqsetlerdin` qoyiliwi ruwxiyliq 
tiykarlarin oqitiw mazmuninin` tu`pkilikli o`zgeriwine alip keledi.
Oqiwshilarg`a ruwxiyliq tiykarlari pa`ni boyinsha na`tiyjeli ta`lim beriliwi ushin bolajaq 
oqitiwshi ushin o`nlirisruwxiyliq tiykarlarin okitiw metodikasin iyelep, teren` o`zlestirip aliwi 
kerek. 
Ruwxiyliq tiykarlari pa`nin oqitiw metodikasinin` predmeti to`mendegilerden ibarat:
1. Ruwxiyliq tiykarlari pa`nin oqitiw ha`m onnan ko`zde tutilg`an maqsetti tiykarlaw (ne 
ushin ruwxiyliq tiykarlari oqitiladi, u`yretiledi). 
2. Ruwxiyliq tiykarlari pa`nin oqitiw metodikasi mazmunin ilimiy islep shig`iw (neni 
u`yretiw) bir sistemag`a keltirilgen bilimler da`rejdesin oqiwshilardin` jas o`zgesheliklerine say 
keletug`in etip qalay bo`listirilse, pa`n tiykarlarin u`yreniwde izshillik ta`miynlenedi, oqiw 
islerinde oqiu sabaqlari beretug`in ju`kleme saplastiriladi, ta`limnin` mazmuni oqiwshilardin` 
aniq bilim xa`m biliw imkaniyatlarina say keledi.
3. Oqitiw metodlarin ilimiy islep shig`iw (qalay oqitiw kerek, yag`niy oqiwshi ha`zirgi 
ku`nde za`ru`r bolg`an sotsialliq-gumanitar bilimlrdi, ko`nlikpe ha`m epliliklerdi ha`m aqiliy 
iskerlik qa`biletlerin iyelep aliwlari ushin oqiw isleri metodikasi qanday boliwi kerek?
4. Oqitiw qurallari - sabaqliqlar, didaktikaliq materiallar, ko`rgizbe qurallar ha`m oqiw-
texnikalaiq qurallardan paydalaniw (neler ja`rdeminde oqitiw). 
5. Ta`limdi sho`lkemlestiriwdi ilimiy islep shig`iw (sabaq ha`m ta`limnin` sabaqtan tisqari 
formalarin sho`lkemlestiriw).
To`mendegi tablitsadan buni aniq ko`z aldimizg`a keltiriw mu`mkin:
Oqitiw 
maqsetleri 
Oqitiw mazmuni 
Oqitiw formalari 
Oqitiw
metodlarii 
Oqitiw qurallari 
Oqitiwdin` maqseti, mazmuni, metodlari, qurallari ha`m formalari metodikaliq 
aspektlerinin` tiykarg`i quramlari quramali bolip, olardi belgilew oqitiwshi sheberligine 
baylanisli. Bul protsess a`meliy imkaniyatlar menen ken`irek baylanistirilsa, ko`birek na`tiyje 
beredi.
Ruwxiyliq tiykarlari pa`nin oqitiw metodikasi basqa pa`nler, n` da`slep ruwxiyliq tiykarlari 
pa`nine jaqin bolg`an milliy g`a`rezsizlik ideyasi ha`m ideologiyasi, tariyx, shaxs ha`m ja`miyet, 
filosofiya, siyasattaniw pa`nleri sotsialliq-gumanitar pa`nlerine uqsap dialektikanin` uliwmaliq 
nizamliqlarina, biliw teoriyasina ha`m uliwma ta`n aling`an metodologiyag`a su`yenedi.
Ruwxiyliq tiykarlari pa`nin oqitiw metodikasi pa`ni menen basqa sotsialliq-gumanitar 
pa`nler ortasinda eki ta`repleme baylanis orin alg`an. 
Bul bir ta`repten, Ruwxiyliq tiykarlari pa`nin oqitiw metodikasi huqiq, filosofiya, tariyx 
ha`m basqa pa`nlerdin` uliwmaliq teoriyalarina tayanadi ha`m sol tiykarda qaliplesedi. Bul 
jag`day Ruwxiyliq tiykarlari pa`nin oqitiw ma`selelerin sheshiwde metodikaliq ha`m teoriyaliq 
jaqinlasiwdin` bir pu`tinligin ta`miynleydi. 
Ekinshi ta`repten, Ruwxiyliq tiykarlari pa`nin oqitiw metodikasi ta`lim-ta`rbiyanin` 
uliwmaliq nizamliqlarin qa`liplestiriwde jeke metodikalar ta`repinen erisilgen mag`liwmatqa 
su`yenedi, bul onin` o`mirshen`ligin ha`m aniqligin ta`miynleydi. Solay etip, metodikalardin` 
aniq materiallarinan «aziqlanadi», onnan pedagogikaliq uliwmalastiriwda paydalanadi ha`m o`z 
a`wbetinde metodikalardi islep shig`iwda jollama bolip xizmet etedi.

---

6 
Oqitiwda predmetlerara baylanisti duris a`melge asiriw ushin oqitiwshi buni esapqa aliwi 
ku`ta` a`hmiyetli bolip tabiladi.
Ilimiy-izertlew metodlari — bul nizamli baylanislardi, qatnasiqlardi ornatiw ha`m ilimiy 
teoriyalardi dw maqsetinde ilimiy informatsiyalardi aliw usillari bolip tabiladi.
Baqlaw, ta`jiriybe, mektep hu`jjetleri menen tanistiriw, oqiwshilar jumislarin u`yreniw, 
sa`wbet ha`m sorawnamalar o`tkiziw ilimiy-pedagogikaliq izertlew metodlarina kiredi.
Ruwxiyliq tiykarlari pa`nin oqitiw metodikasi ta`lim protsessi menen baylanisli bolg`an 
to`mendegi u`sh sorawg`a juwap beredi:
1. Ne ushin ruwxiyliqti u`yreniek?
2. Ruwxiyliqtan nelerdi u`yreniw kerek?
3. Ruwxiyli qalay tu`siniw kerek?
Ruwxiyliqti u`yreniw ha`m oqitiw haqqinda ulli oyshil Beruniy, Ibn Sino ha`m t.b. ta`lim ha`m 
ta`rbiya haqqindag`i pikirlerinde o`z da`wirinde aldin`g`i ideyalardi bergen. 
Ruwxiyliq tiykarlari o`zinin` du`zilis o`zgesheliklerine ko`re sha`rtli ra`wishte u`sh bo`limge 
bo`linedi: 
1. Ruwxiyliq tiykarlari pa`nin oqitiwdin` uliwmaliliq metodikasi
Bul bo`limde ruwxiyliq tiykarlari pa`ninin` maqseti, mazmuni, metodologiyasi formasi, 
metodlari ha`m qurallarinin` metodikaliq sistemasi pedagogika, psixologiya nizamlari ha`m 
didaktikaliq printsipler tiykarinda aship beriledi. 
2. Ruwxiyliq tiykarlari pa`nin oqitiwdin` bir pu`tin ha`m aniq metodikasi
Bul bo`limde ruwxiyliq tiykarlarin oqitiwdin` uliwmaliq metodikasinin` nizam ha`m 
qag`iydalarin aniq tema materiallarina engiziw jollari ko`rsetiledi.
3. Ruwxiyliq tiykarlari pa`nin oqitiwdin` arnawli metodikasi
Bul bo`lim eki bo`limnen ibarat: 
Metodikanin` uliwmaliq ma`seleleri
Metodikanin` jeke ma`seleleri
Bu`gingi qunde joqari oqiw orinlarinda ruwxiyliq tiykarlarin oqitiw metodikasin 
studentlerge u`yretiwde pedagogikaliq texnologiya, informatsiyaliq texnologiyalar tabislarinan, 
sonday-aq ha`r qiyli metodlardan paydalaniladi.
Atap aytqanda baqlaw metodi - a`dettegi sha`rayatta baqlaw na`tiyjelerin tiyisli tu`rde 
esapqa aliw menen pedagogikaliq protsessti tikkeley tu`rde maqsetke bag`darlag`an halda qabil 
etiwden ibarat. 
Baqlaw aniq maqsetti go`zlegen joba tiykarinda uzaq ha`m jaqin waqit araliginda dawam 
etedi. Baqlaw tutas yaki tan`lamali boliwi mu`mkin.
Tutas baqlawda ken`irek aling`an qubilis (misali ruwxiyliq tiykarlari sabaqlarinda 
oqiwshilardin` biliw iskerlikleri), tan`lamali baqlawda kishi-kishi ko`lemdegi qubilislar (ma`selen, 
ruwxiyliq tiykarlari sabaqlarinda oqiwshilardin` o`z betinshe jumislari) baqlanadi.
Ta`jiriybe bul da baqlaw bolip esaplanadi, arnawli sho`lkemlestirilgen, izertlewshi ta`repinen 
qadag`alanilip barilatug`in ha`m sistemali tu`rde o`zgertilip turilatug`in sha`rayatta o`tkiziledi. 
Ta`jiriybe na`tiyjelerin analizlew salistiriw metodi menen o`tkiziledi.
Ruwxiyliq tiykarlarin oqitiw metodikasinda sa`wbet metodinan da paydalaniw mu`mkin.
Kurstin` maqset ha`m waziypalarin ayqin aniqlaw, onin` teoriyaliq tiykarlari ha`m 
printsiplerin islep shig`iw, jumisshi gipoteza du`ziw ruwxiyliq tiykarlarin oqitiw metodikasinin` 
qa`liplesiwinde tiykarg`i o`lshemler esaplanadi.