S. B. Abbasov cho`llanish muammolari

Gipsli cho`llarni ekologik optimallashtirish. Qizilqumning 
gipsli cho`l landshaft majmualari yozgi haroratning balandligi (37-
40º S), atmosfera yog`in miqdorining kamligi (70-100 mm), 
bug`lanish imkoniyatining kattaligi (1700-2000 mm) va boshqa 
xususiyatlari bilan ajralib turadi. Cho`llarda tabiiy namlanishning 
yetishmasligi sho`rlangan gipsli sur-qo`ng`ir tuproqlarning keng 
tarqalishiga sabab bo`ladi. Bu tipdagi tuproqlarning yuqori qatlami 
gillashgan, suvni kam singdiradi va aksariyat qismi sho`rlangan 
(Lobova, 1960; Kimberg, 1974). Sur-qo`ng`ir tuproqlarning eng 
yuqori qatlami yupqa qumoq jinslar bilan qoplangan. Gipsli cho`l 
landshaftlarini 
ekologik 
optimallashtirish, 
yaylov 
sifatida 
o`zlashtirish va hosildorligini oshirish uchun murakkab chora-
tadbirlarni qo`llash, ya’ni qumlarni va namlikni to`playdigan 
jo`yaklarni barpo etish kerak.
Mazkur meliorativ usullarni ishlab chiqarish jarayonida amalga 
oshirishda tabiiy omillarni, jumladan suv va qumlarni moddiy resurs 
sifatida, relyef qiyaligi bo`yicha shamol va suv oqimining kinetik 
energiyasini energetik resurs sifatida jalb etish zarur. Qumlarni 
to`playdigan jo`yaklarni tashkil etish tuproqning yuqori zich 
qatlamini qum bilan almashtiradi va atmosfera yog`inlarini yaxshi 
singishini ta’minlaydi. Bu jarayon jo`yaklar tortilgandan keyin 
shamol yordamida amalga oshadi. Jo`yaklarda yig`ilgan qumlar 
atmosfera 
yog`inlarining 
asosiy 
qismini 
o`ziga 
singdirib, 
suvsizlikdan qaqrab yotgan tuproqlarni tabiiy namlik bilan 
namlantiradi. Mazkur jarayon gipsli cho`l landshaft majmualarining 
yuza qismini meliorativ holatini yaxshilaydi, ekilgan va to`kilgan 
urug`larni unib chiqishiga sharoit yaratadi (Nechayeva, Momotov, 
1984). Shunday qilib, kuchli cho`llangan, deyarli o`simlik 
qoplamidan mahrum bo`lgan gipsli ekotizimlar 4-5 yil ichida 
hosildorligi 6-8 s/ga dan oshadigan yaylovlarga aylanadi.