S d a d a y e V p a r a z I t o L o g I y a

3 - r a s m . 
Q o r a m o l l a r d a
p a r a z i t ­
lik q il u v c h i n a g a n a q o ‘z g ‘a t u v c h i s i -  
T r y p a n o s o m a b r u c e i (A ) v a u n i n g  
boMinish d a v r la r i (B , D , E):
1-yadro; 2 -b a z a l ta n a c h a ; 3 - to 'lq in la -
n u v c h i m e m b ra n a ; 4 -x iv c h in .
Tripanosomalaming ayrim turlari o ‘simlik to ‘qimalarida ham parazitlik qili- 
shi mumkin. Masalan, leptomonas (Leptomonas davidi) Janubiy Amerikada kofe 
daraxti bargi to'qim alarida parazitlik qilib, bargning sarg'ayib to'kilishiga, b a ’zan 
qunb qolishiga sabab bo'ladi.
Leyshmaniya (Leishmanial urug‘ining vakillari ham tripanosom alarga bir- 
muncha o'xshash tuzilgan, lekin ular odamning terisi va ichki organlarida parazitlik 
qiladi. Ular hujayra ichida parazitlik qilganidan xivchin hosil qihnaydi, harakatsiz 
bo'ladi. Bu parazitlar mhoyatda kichkina (3-7 mkm), ovalsimon hujayrasida bitta 
yadrosi va kinetoplasti bo'ladi Leyshmanivalaming ikki turi odamda parazitlik 
qiladi
22

---

Tropik levshmaniva (Leishmania 
tropica) yuz, q o i va oyoqlar tcrisida 
parazitlik qiladi (4-rasm).
Teri leyshmaniozining qo'zg'atuv- 
chisini rus shifokori P.F.Borovskiy 
birinchi marta 1882-yilda Toshkentda 
aniqlagan.
Teri leyshmaniozi Markaziy Osiyo 
va Kavkaz ortida keng tarqalgan.
Parazit teri hujayralarida yashaydi va 
terida yaralar hosil qiladi. Kasallikning 
bir yil va undan ortiqroqqa cho'ziladi- 
gan shahar yoki surunkali shakli (Ash- 
xobod yarasi) va 3-6 oy davom etadi- 
gan o Ltkir shakli (penda yarasi) tafovut qilinadi. Teri leyshmaniozi Markaziy Osiyo 
xalqlari o'rtasida yomon yara, sharq kuydirgisi yoki pashshaxo'rda nomi bilan ham 
m a’lum.
M orfologik jihatdan leyshmaniyalar ikki xil shaklda: hujayra ichida tashuvchi- 
larining tanasida - xivchinsiz hamda sun’iy usulda o'stirilganda xivchinli ko'ri- 
nishda yashaydi.
Leyshmaniyalar hayotining xivchinli davri leptomonad davri deb ataladi. Visse- 
ral leyshmamoz tez-tez yoki m a’lum bir vaqtda, oralab isitma chiqansh bilan davom 
etadigan o g 'ir kasallik hisoblanadi. Morfologik jihatdan leyshmaniyaning ikkala lu- 
ri ham bir-biridan deyarli farq qilmaydi. Visseral leyshmanioznmg qo'zg'atuvchisi 
odam tanasida retikuio-endotehal organlar - jigar, taloq, limfa tugunlari, ko'm ik 
endotehy hujayralan sitoplazmasida parazitlik qilib yashaydi va ko'payadi. Leysh- 
maniyaiar ko'payganda bitta hujayradagi parazitlar soni 100-200 tagacha yetadi. 
Hujayra yemiriJgandan keyin ular limfa bilan qonga o'tib, yangi hujayralarga kirib 
oladi va ularning yemirilishiga sababchi bo'ladi
Ichki leyshmamoz bilan og'rigan bemor sobiq Ittifoq hududida birinchi marta 
1909-yilda aniqlangan, Keyinchalik Markaziy Osiyo va Kavkaz ortida bu kasal- 
likning manbalari topilgan
Ichki, ya’ni visseral leyshmaniyani (Leishmania donovans) ingliz olimi Leysh- 
man 1903-yili shu kasallikdan o'lgan odamning talog‘idan ajratib olib aniqlagan 
(5-rasm).

---