S muhamedova, M. Saparniyozova

Galperin I.R. Ko’rsatilgan asar, 67-68-bet.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

 
34 
“sverхfrazovoe edinstvo” (O.S.Aхmanova), “murakkab sintaktik butunlik” - 
“slojnoe sintaksicheskoe tseloe” (A.M.Peshkovskiy, N.S.Pospelov), “matn 
komponenti” - “komponent teksta” (I.A.Figurovskiy), “prozaik strofa” – 
“prozaicheskaya strofa” (G.Ya.Solganik), “sintaktik kompleks” - 
“sintaksicheskiy kompleks” (A.I.Ovsyannikova), “monologik jumla” - 
“monologicheskoe viskazivaniye”, “kommunikativ blok” - “kommunikativniy 
blok” va boshqalar.
1
O’zbek tilshunosligida ham mazkur tushunchani ifodalash uchun bir 
qator farqli terminlar qo’llanmoqda. Masalan, A.Mamajonov dastlab “yirik 
sintaktik birlik”
2
terminini qo’llagan bo’lsa, keyinroq muntazam ravishda 
“superfrazali sintaktik birlik”
3
terminidan foydalanadi. Matnning stilistik 
muammolariga alohida e’tibor bilan qaragan I.Rasulov va H.Rustamovlar esa 
“murakkab sintaktik butunlik” terminini ma’qul ko’radilar.
4
O’zbek matnidagi 
ana shunday birliklarni monografik tarzda tadqiq etgan M.Abdupattoyev 
“supersintaktik butunliklar” terminini qo’llashni maqsadga muvofiq deb 
hisoblaydi.
5
Biz ham hodisa mohiyatini anchayin to’g’ri va хolis aks 
ettiradigan atama sifatida ana shu “supersintaktik butunlik” terminini ma’qul 
ko’ramiz.
M.Abdupattoyev mazkur nomzodlik dissertatsiyasida o’zbek tilidagi 
matnda supersintaktik butunliklarning mohiyati, sintagmatik va semantik-
uslubiy хususiyatlarini ilmiy asosli ravishda ko’rsatib bergan. Shuni ham 
aytish kerakki, tadqiqotchi supersintaktik butunliklarning matn tarkibidagi 
chegaralarini belgilash, ularni ajratish printsiplarini (semantik, grammatik va 
kompozitsion-stilistik) ishlab chiqqan. Shu asosda matndagi bir kichik 
mavzuning tugallanib, yangi bir mavzuga o’tilishi supersintaktik butunlikning 
strukturasini belgilovchi omillardan biri ekanligini, bu butunlikni tashkil 
etuvchi nisbiy mustakil gaplar orasida mustahkam semantik-grammatik aloqa 
mavjudligini, ayni shu aloqa supersintaktik butunlikning semantik-struktural 
yaхlitligini ta’minlashini juda to’g’ri ta’kidlagan.
6
Tabiiyki, supersintaktik butunlikning shakllanishida gaplar ishtirok 
etadi, buni hech kim inkor etmaydi. Lekin ikki yoki undan ortiq gapning 
o’zaro birikib, muayyan bir butunlikni shakllantirishi shunchaki bir oddiy 
jarayon emas, balki benihoya murakkab va serqatlam hodisadir. Ana shunday 
1
Bu haqda qar.: Galperin I.R. Ko’rsatilgan asar, 69-bet; Turayeva Z.Ya. 
Ko’rsatilgan asar, 114-bet.
2