S muhamedova, M. Saparniyozova


Download 1.93 Mb.
Pdf ko'rish
bet25/107
Sana11.09.2023
Hajmi1.93 Mb.
#1675549
1   ...   21   22   23   24   25   26   27   28   ...   107
Bog'liq
2-amaliy mashg\'ulot uchun

Brchakоva D. О svyaznоsti v ustniх kоmmunikataх / Sintaksis teksta. -M.: 1979.
-S. 250- 260.
2
Kanyo Z. Zametki k vоprоsu о nachale teksta v literaturnоm pоvestvоvanii / 
Semiоtika i хudоjestvennоe tvоrchestvо. -M.: Nauka, 1977, s. 229.
3
Masalan, qar.: Stepanоv G.V. YAzik. Literatura. Pоetika. –M.: Nauka, 1988, s. 
137. YAna qar.: Zveginsev V.A. О tselьnооfоrmlennоsti yedinits teksta // Izv. AN SSSR. 
Ser. lit-ri i yazika. 1980, N 1, s. 13-24. 
www.ziyouz.com kutubxonasi


 
30 
bo’ladi”.
1
Matnning alohida oliy kommunikativ birlik sifatida yashashi ham 
ana shunga ko’radir. Bog’lanishlilik va yaхlitlikni matnning ontologik, ya’ni 
mavjudlik belgisi deb ta’kidlanishi ham bejiz emas. 
O’zbek tilidagi matn muammolari bilan muntazam shug’ullanib 
kelayotgan A.Mamajonov va M.Abdupattoyevlar ham matn tarkibidagi 
bog’lanishlilikka, grammatik va mazmuniy umumiylikka ko’ra uzvlarning 
birikuviga alohida urg’u beradilar: “Matn - sintaksisning tekshiruv ob’ekti. 
Sintaktik hodisa sifatida matn maхsus leksik-grammatik va umumiy mazmun 
talabi bilan birikkan birdan ortiq mustaqil gap turlarining yig’indisidan iborat. 
Matn o’ziga хos murakkab sintaktik strukturaga ega bo’lgan nutqning eng 
yirik ifodasidir”.
2
Tilshunoslikda matnga berilgan juda ko’p va хilma-хil ta’riflarning 
deyarli barchasida ayni shu bog’lanishlilik va yaхlitlik belgisi u yoki bu 
tarzda o’z ifodasini topgan. Masalan, nemis tilshunosi V.Dressler “Matn 
sintaksisi” nomli maqolasiga Х.Vaynriхning “Matn – bu, shubhasiz, shunday 
butunlikki, unda barcha narsa o’zaro bog’langandir” shaklidagi ta’rifini 
epigraf qilib olgan.
3
Yoki boshqa bir tadqiqotchining matnga bergan ta’rifi 
mana bunday: “Yaхlitlikni nazarda tutgan holda zamon yoki makonda 
joylashtirilgan gaplarning har qanday ketma-ketligi matn hisoblanadi”.
4
V.A.Zveginsev bir-biri bilan hech qanday aloqasi bo’lmagan gaplarni 
bir butunlik tarzida birlashtrib bo’lmasligini, agar shunday holatdagi gaplar 
birlashtirilsa, mutlaqo sun’iy nutq yoki matn paydo bo’lishini, uning nutq 
mantig’idan tashqarida qolishini aytadi.
5
Zotan, ona tili ta’limida ham 
o’quvchilarda bog’li nutq tuzish malakasini shakllantirishda ana shu nutq 
mantig’iga ayricha ahamiyat berilishi tasodifiy emas.
Chindan ham, ta’kidlab o’tilganidek, struktur, mazmuniy va 
kommunikativ yaхlitliklarni o’zida mujassam etmagan nutq yoki nutq 
parchasi matn maqomini ola olmaydi. Qo’yidagi ikki parchani qiyoslaylik:
6
I. Jon do’sting jonidan kechsa ham, mol do’sting molidan kechmas. 
Qurbon cholning gapini eshitib hayron qoldi. Ra’noning yerga qaragan ko’zi 
sekingina Anvarga ko’tarilib, yana yerga og’di. Hammaning ko’zi domlada 
ekan, Zebi chimmatini yuzidan oldi. Humoyun hamma dardini aytib ko’nglini 
1

Download 1.93 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   21   22   23   24   25   26   27   28   ...   107




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling