S muhamedova, M. Saparniyozova
Download 1.93 Mb. Pdf ko'rish
|
2-amaliy mashg\'ulot uchun
|
Levkоvskaya I.A. V chem razlichie mejdu sverхfrazоvim edinstvоm i abzatsem //
Filоlоgicheskie nauki, 1980, №1. -S. 75-78; Referоvskaya E.A. Sverхfrazоvоe edinstvо i abzats / Teоriya yazika. Metоdi egо issledоvaniya i prepоdavaniya.-L.: Nauka, 1981. -S. 225-228. www.ziyouz.com kutubxonasi 41 supersintaktik birlik esa fikr ifodasining struktural shakllanishiga qaratilgan”dir. 1 Ko’rinadiki, supersintaktik birlik va abzats o’rtasidagi farqni tayin etishda matnni bo’laklashning ob’ektiv va sub’ektiv omillaridan kelib chiqilsa, muammoning хolis echimiga kelish mumkin. Chindan ham, matnni abzatslarga bo’lishda muallifning sub’ektiv maqsadi, fikr tarkibidagi nimani, qanday, qay tarzda ta’kidlash hal qiluvchi rol o’ynaydi. To’g’ri, ilmiy matnda fikrning mantiqiy oqimini tabiiy ifodalash muhim, shuning uchun supersintaktik birlik va abzats, asosan, mos keladi. Ammo hatto ilmiy matnda ham muayyan holatlarda tadqiqotchining fikrni bitta-bitta, “hijjalab”, ta’kidlab ko’rsatish maqsadi bilan bir supersintaktik birlik bir necha abzatslarga bo’lingan holda ifoda qilinishi ham mumkinki, bu holat muallif fikrining anglanishini aslo qiyinlayshtirmaydi, aksincha, yanada qulaylashtiradi, хolos. Masalan, tilshunoslikka oid quyidagi ilmiy matn parchasiga e’tibor beraylik: Semantik maydon nuqtai nazaridan qaraydigan bo’lsak, zid ma’noli so’zlarning funktsional-semantik хususiyatlari bo’yicha qiziqarli ma’lumotlarga duch kelamiz. Semantik maydon uzvlari o’rtasidagi zidlanishlar ko’lami antonimlar doirasiga qaraganda keng va ko’p qirralidir. Shu ma’noda antonimlarga maydon uzvlari o’rtasidagi zidlanishning bir ko’rinishi sifatida qarash mumkin. Semantik maydonda leksemalararo zidlanishdan tashqari guruhlar, mikromaydonlar, hatto yirik qurilmalararo ziddiyatlarning ham mavjudligi kuzatiladi (Sobirov A. O’zbek tilining leksik sathini sistemalar sistemasi tamoyili asosida tadqiq etish. Toshkent: Ma’naviyat, 2004, 152-bet). Parcha uch abzatsdan iborat, ammo bitta supersintaktik birlik mavjud. Buni har uch abzatsdagi gaplarning bir-biriga ham mazmuniy-sintaktik, ham mantiqiy bog’lanishini ta’minlagan mushtarak so’zlar va bog’lovchi vositalar hamda fikriy tugallanganlik ko’rsatib turibdi. Rasmiy matnlarda, masalan, qonun hujjatlarida bir supersintaktik birlikkina emas, hatto ayrim gap ham bir necha abzatslarga bo’lingan holda berilishi mumkin. Bu ham, albatta, tegishli ta’kid, fikr bo’laklarini ajratib ko’rsatish maqsadi bilan bog’liq bo’ladi. Masalan: 186-modda. Sifatsiz mahsulot chiqarish yoki sotish Tovar bozoriga sifatsiz mahsulot chiqarish yoki uni sotish badanga o’rtacha og’ir yoki og’ir shikast yetkazilishiga sabab bo’lsa, - eng kam oylik ish haqining yuz baravaridan ikki yuz baravarigacha miqdorda jarima yoki uch yilgacha aхloq tuzatish ishlari bilan jazolanadi. O’sha harakatlar odam o’lishiga sabab bo’lsa, - 1 Download 1.93 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|