Sakkizinchi dars. Mavzu. Badiiy asarning til xususiyatlari. Badiiylik va hozirgi adabiy jarayon. Reja

Frazeologiya boyligi. Har bir xalq tiliga xos barqaror so’z birikmalari frazeologizm deb ataladi. („Frazeologiya" (yunoncha) ifodalar haqidagi ta’imot demakdir).

Frazeologiyaning xususiyati shundaki, uning ma'nosini so’zma-so’z aynan tushunish mumkin emas, balki uning „tagida yotgan" ma'nosini anglash zarur. (Shu sababli frazeologiyani bir tildan lkkinchi tilga aynan tarjima qilib bo’lmaydi.) Masalan, „bu odamning ko’ngliga qo’limni solib ko’rsam, niyati buzuq ekan" jumlasidagi „ko’ngliga qo’limni solib ko’rsam" so’zlari aynan tushunilsa, hech qanday ma'no chiqmaydi; bu yerda „uning nima niyatda ekanini surishtirib ko’rsam" degan ma'no bor.

Frazeologiya va uning qonunlarini bilish yozuvchiga bir so’z orqali uning frazeologik ma'nolarini ishlatish vositasi bilan xilma-xil fikr va holatlarni tasvirlash imkonini beradi.

Tilning leksik va frazeologik boyliklaridan yozuvchi o’z asarlarida turlicha usullar bilan foydalanadi.

Jonlantirish. Xalq tili boyligi va frazeologiyasidan ustalik bilan foydalanishning bir turi jonlantirishdir. Tirik narsalarning xususiyatlarini jonsiz narsalarga nisbat berish jonlantirish deb ataladi. Jonlantirish natijasida adabiy asar tili obrazlilik va yorqinlik kasb etadi. „O’tgan unlar"da jonlantirishga ko’plab misollar uchraydi: „uning yuzini o’pib tushgan suv tomchilari bilan ariq harakatga kelib chayqaladi. Go’yoki suv ichida bir fitna yuz bergan edi".

Sifatlash. Hodisa, predmet yoki personajlarning ayrim xususiyatlarini ifodalash uchun ishlatiladigan so’z birikmalari sifatlash deb ataladi. Har bir narsa yoki holat haqida o’quvchiga tasavvur berish uchun yozuvchi o’z tasvir predmetining biror xususiyatini ajratib qayd etadi. Buning natijasida sifatlash" maydonga keladi. Misollar: „qora zulf „quyuq jingila kiprik", „tim qora ko’z", „qop-qora kamon qoshlar ".

O’xshatish. Yozuvchi tasvir predmeti haqida o’quvchiga tasavvur berish uchun uni boshqa (odatda, o’quvchiga ma’lum) bir nasaga o’xshatadi. )O’xshatish uchun mualliflar ko’pincha kabi, -dek, -simon, -namo va shularga o’xshash yordamchi qo’shimchalardan foydalanadi. Misollar: „gunohkorlardek"' „go’yo suv ichida bir fitna yuz bergan edi", „kimdandir uyalgan kabi" „sadaf kabi oq tishlari", “to’lgan oydek g 'uborsiz yuzi", „arazlagannamo".