Самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

Дипломатик этикет – бу дипломатлар ва бошқа расмий шахсларнинг бир–бири билан дипломатик тадбирларда бўладиган мулоқотлари чоғида амал қиладиган яхши хулқ қоидалари.
Дипломатик этикет шаклланиш жараёнида умумий этикет қоидаларига таянади, шу билан бирга, дипломатик нормалар ва қоидалар бизнес этикети амалиётида ва умумий этикет қоидаларида ўз аксини топади. Ушбу қоидаларнинг бузилишига йўл қўйиш мумкин эмас, оддий такаллуфнинг муносабатларда қўлланмаслиги дипломатик этикетда ҳурматсизликка тенглаштирилади ва халқаро ва миллатлараро зиддиятларни келтириб чиқаришга қодир.
Этикет қоидаларининг, ҳамда айниқса, дипломатлар томонидан риоя қилинишига катта эътибор қаратилади, чунки бу қоидаларнинг бузилиши ёки бажарилмаслиги мамлакат ёки унинг расмий вакиллари нуфузига путур етказиши ва бунинг натижасида мамлакатлар ўртасидаги алоқаларнинг бузилишига олиб келиши мумкин.
Дипломатик этикет турли–туман. У ўз ичига учрашувлар, ўзаро салом алмашиш, табрик йўллаш, қабул маросимларини ўтказиш, ташрифларни амалга ошириш, суҳбат ва музокаралар олиб бориш этикети ва дипломатик маросимни қамраб олади.
Дипломатия — бу ўзаро келишувлар, битим ва конвенциялар тузиш санъатидир. Ушбу натижаларга учрашувларнинг муваффақиятли якунида эришилади.
Дипломатик учрашувлар ўзининг белгиланган регламенти, этикети ва кўпинча, ўз протоколи билан ажралиб туради. Бунинг асосий сабаби шундаки, дипломатик учрашувлар қатнашчилари дипломатия каби нозик фаолиятнинг асосини ташкил этувчи субординация қоидалари ва профессионал чекланишларга қатъий риоя қиладилар.
Учрашувлар ўзаро салом алмашиш билан бошланади. Саломлашиш турлари ҳар хил бўлади. Хорижий мамлакатларда узоқ сафарда бўлган киши бу мамлакатнинг миллий удум ва қонун–қоидаларини ўз мамлакати урф–одатлари билан таққослайди. Мисол учун шуни таъкидлаш лозимки, мусулмонлар учун Шариат қонунларига биноан аёл ва эркак кишининг қўллари, агар улар қариндош бўлмаса, ҳатто бир–бирига тегиб кетиши ҳам қатъийян ман этилади.
Бирор–бир киши шарафига қабул маросимини ташкил этаётган пайтда ёки уни меҳмонга таклиф этаётган ҳолларда, меҳмон қайси динга эътиқод қилишини билиш зарур. Ислом дини қоидаларига кўра спиртли ичимликлар истеъмол қилиш қатъийян ман этилади. Ҳиндулик дини қоидаларига асосан эса таомларда зинҳор мол гўшти ишлатилмайди.
Дипломатик салом алмашиш қоидалари умум қабул қилинган салом алмашиш қоидаларидан деярли фарқ қилмайди.
Аввал таништирилиши керак бўлган кишининг исми–шарифи айтилади, сўнгра кимга таништирилаётган бўлса, унинг исми шарифи айтилади. Кичик ёшли киши катта ёшли кишига, эркак киши аёл кишига, лавозим жиҳатидан паст киши лавозими жиҳатидан баланд кишига таништирилади. Таништирилаётган киши, агар эркак киши бўлса, бошини бироз эгиб таъзим қилади, аёл киши эса бошини бироз эгиб қўйиш билан кифояланади.
Агар аёл киши уни қизиқтираётган киши билан танишиш ниятида бўлса, у иккаласига таниш бўлган кишини таништириш ҳақида илтимос қилиши мумкин. Иккаласига таниш бўлган киши, уларнинг қизиқиш доирасидан келиб чиққан ҳолда, суҳбат қуришга ёрдам беради.
Ўтирган ҳолда бошни эгиб таъзим қилиш ноқулай бўлгани учун эркак киши танишаётган пайтда ўрнидан туриши лозим. Аёл киши эса аксинча, ўз ўрнидан турмаслиги лозим. Аёл кишига ёши ундан катта аёл таништирилаётган бўлса ёки у таништирилаётган киши ҳақида ўзининг алоҳида фикрини изҳор қилмоқчи бўлган ҳоллар бундан мустасно. Ушбу ҳолларда у ўрнидан туриб саломлашиш учун қўл узатиши мумкин.
Эркак киши билан танишаётган ҳолларда аёл киши агар ўзи учун бу нарсани ўринли деб топса, саломлашиш учун қўл узатади, акс ҳолларда бошини бироз эгиб саломлашиш билан кифояланади. Қолган пайтда ёши каттароқ бўлган киши саломлашиш учун қўлини биринчи узатади.
Хонага кириб келаётган киши биринчи бўлиб йиғилганлар билан саломлашади. Биринчи бўлиб кетаётган киши йиғилганлар билан хайрлашади.
Бирор-бир кишини бошқаларга таништираётган пайтда нафақат унинг тўла исми шарифини айтиш билан чекланиш керак, балки бу шахсга хос фазилатлар ҳақида қисқача гапириб ўтилса, суҳбат давом этиши учун замин ҳам яратилади ва янги танишганларнинг фикр алмашиши бироз осонлашади.
Агар дипломатик қабул маросимида ёши ва лавозими тенг бўлган икки кишини таништириш керак бўлса, яқинроқ турган ёки нисбатан таниш бўлган кишини биринчи таништириш лозим. Агар таништирилаётганлардан бири машҳур киши бўлса, унга иккинчисини таништириш билан чегараланиб қолиш мумкин.
Амалий ёки протокол учрашувлари (эҳтиром юзасидан танишув ёки хайрлашув учрашувлари) давомида суҳбат олиб борилади. Суҳбат кўп вазиятлардан келиб чиқиб, регламентга бўйсунмайди.Аммо учрашувга ташриф буюрувчилар ҳам, уларни қабул қилувчилар ҳам ўзлари учун тааллуқли бўлган баъзи бир қоидаларни эътиборга олишлари даркор.
Чунончи, эҳтиром ёки протокол ташрифи унча узоқ эмас, яъни 20, кўпи билан 30 дақиқадан ошмаслиги зарур.
Дипломатик протокол талабларининг ривожланиши урф–одатлар, давлатчилик ва умумқабул қилинган хулқ–атвор қоидаларини ўзида акс эттиради.